College 4. Cultuur en psychiatrische classificatie
Reinier Kreutzkamp – 3 december 2021
Bij ons word je gemarginaliseerd (als persoon met een psychotische stoornis), en op andere
plekken vereerd.
Interculturele diagnostiek en behandeling van psychosen
Een inleiding, gegevens en enkele dilemma’s inzake de hulpverlening bij mensen uit een
andere (sub)cultuur
Inleiding
Bij psychiatrie probeer je altijd aan te sluiten bij het algemeen medische denken. Deze wordt
gedomineerd door het proberen zo objectief mogelijk te omschrijven/classificeren. Wanneer
we gaan kijken naar waarom we dit zo doen, moeten we teruggaan in de tijd, naar
Sydenham in de 17e eeuw.
Hij stelde dat de geneeskunde klachten op eenzelfde manier moet beschrijven. Dit leidde tot
het eerste classificatiesysteem, dat een weerspiegeling was van de orde van de
werkelijkheid. In dit geval ging het over een biologische ordening. Op basis van bepaalde
symptomen die door iedereen waar te nemen waren (e.g., koorts), kon een bepaald
fenomeen gekoppeld worden aan die symptomen.
Echter, is classificatie in de psychiatrie wel zo absoluut als Sydenham aangaf? Nee, de
classificatie voor psychopathologie ligt niet zo vast. Verschillende personen interpreteren
casussen anders. In een casus waarbij een kunstenaar dezelfde symptomen had als een
boekhouder, werd de boekhouder beoordeeld als hebbende een ernstigere
psychopathologie. Kunstenaars worden dus meer gezien als vrije zielen en boekhouders als
mensen uit de geordende samenleving, die minder van dit soort symptomen “horen” te
hebben. Er zijn dus andere factoren (dan de klachten) die meespelen. Met name die andere
factoren hebben te maken met betekenisgeving in de cultuur.
Cultuur en ziekte-idioom
Cultuur = “Het systeem van waarden, normen, gedragsregels, rituelen, symbolen, ideeën en
betekenissen, die voor een bepaalde groep richtinggevend is wat betreft hun denken, hun
beleven en hun gedrag.”
Het geeft richting aan hoe je je over dingen kan voelen.
Cultuur en menselijke voorstellingswerelden nemen een belangrijke plaats in bij het
betekenis geven van het bestaan.
De betekenisgeving kan dus geheel anders zijn tussen diverse culturen. Je perceptie past zich
zo bijvoorbeeld aan aan de omgeving, en wat de omgeving van je eist.
In verschillende culturen zijn er andere manieren ontwikkeld om negatieve, sombere en
treurige gevoelens tot uiting te brengen (Noordenbos, 2007).
Symptomen kunnen een beeldspraak zijn of passen in het kader van meer cultuurgebonden
syndromen (e.g., bezetenheidstoestanden) (Van Meekeren, 2002).
, Elke cultuur kent een eigen ziekte-idioom idioms of distress verstoring van het
evenwicht in jezelf.
Op dit moment komen we tot de conclusie dat het ziekte-idioom de verklaring die men
hanteert voor ziekte beïnvloedt en mogelijk bepaalt. Dit betekent dat wij (als levende in een
multiculturele samenleving) ons op de hoogte moeten stellen van het ziekte-idioom van
bepaalde culturen.
Psychiatrie en cultuur
Cultuur en psychiatrische stoornissen kunnen niet los van elkaar gezien worden.
Stoornissen zijn in principe universeel (biologische fylogenese), maar ze zijn ook cultureel en
daarom in veel gevallen variabel:
- Aan gestandaardiseerde classificatie van de DSM wordt een nieuw perspectief
toegevoegd: een culturele analyse die de persoonlijke ervaringen van de cliënt en zijn
verbondenheid met zijn culturele referentiegroep beschrijft. Je moet een persoon dus
vergelijken met andere individuen uit dezelfde cultuur. De DSM is nu gebaseerd op de
middle class American (de gemiddelde Amerikaan).
- (mini ethnografie)
Echter blijkt cultuur nog meer invloed te hebben dan we nu hebben uiteengezet.
Want wat blijkt nu: de hele presentatievorm van klachten (i.e., het normerend gedrag van
hoe moet je bepaalde problemen “healers” toebrengen) blijkt ongelofelijk te verschillen. In
heel veel gevallen kun je zeggen dat de cultuur aangeeft wat voor klachten “done” en “not-
done” zijn. In de hele psychiatrie moeten we dus per cultuur kijken naar de presentatievorm
die toegestaan wordt. In het westen zien we psychiatrie als een aparte categorie van ziekte,
maar in heel veel andere culturen wordt dat niet gedaan. Psychische problemen zijn geen
aparte categorie, maar onderdelen van een lichamelijk/moreel probleem. Hier moeten we
dus meer ook voor hebben. Wat is een toegestane vorm van klachten? Het is daarom
belangrijk om de patiënt eerst somatisch te onderzoeken.
- Veel allochtone cliënten beschouwen een stoornis in bijvoorbeeld de stemming, angst of
waarneming niet als een psychisch probleem, maar als een sociaal, moreel of lichamelijk
probleem. Men past niet meer in de maatschappij
- Het ontbreekt hulpverleners vaak een inzicht in de ziektebeleving van niet Westerse
patiënten. Nadat somatiek is uitgesloten kan ‘ziekte van het hart’ metafoor zijn voor
depressie.
We kunnen niet alle presentatievormen en ziektebelevingen weten per cultuur, maar we
moeten er wel open voor staan.
Door met de referentiegroep te vergelijken, moeten we veel van deze groep weten. Dit
betekent dat we de presentatievorm (de manier van het uiten van klachten) moeten zien
vanuit het kader van ‘cultural formulation’:
- De culturele identiteit die de patient zichzelf aanneemt, inclusief zijn referentiegroep
- Ziekteverklaringen binnen die culturele referentiegroep. Het gevoel van behoren tot de
referentiegroep kan zo sterk zijn, dat de verklaring voor ziekte vanuit die cultuur wordt
gepresenteerd.
