Samenvatting
samenvatting-ontwikkelingspsychologie, DE STRUCTUUR VAN DE LEVENSLOOP
samenvatting-ontwikkelingspsychologie, DE STRUCTUUR VAN DE LEVENSLOOP
[Meer zien]Voorbeeld 4 van de 82 pagina's
Voorbeeld 4 van de 82 pagina's
In winkelwagengesponsord bericht van onze partner
Voorbeeld van de inhoud
lOMoARcPSD|10935195Samenvatting Ontwikkelingspsychologie
Ontwikkelingspsychologie: het begin van de levensloop (Open Universiteit)
StuDocu is not sponsored or endorsed by any college or university
RRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRR
Downloaded by Abdra Sree (shahdd2014@gmail.com)
, lOMoARcPSD|10935195
DE STRUCTUUR VAN DE LEVENSLOOP
I
EEN ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
VOOR HET LEVEN
INLEIDING
In de ontwikkelingspsychologie is de laatste decennia een verschuiving waarneembaar geweest in de
richting van een grotere aandacht voor de latere levensfasen. Met name de ouderdom staat daarbij sterk
in de belangstelling, maar ook de volwassenheid is steeds vaker onderwerp van ontwikkelings-
psychologisch onderzoek. Deze verschuiving heeft een aantal consequenties:
Ten eerste betekent het logischerwijs een uitbreiding van het onderzoeksdomein van de
ontwikkelingspsychologie.
Ten tweede betekent een uitbreiding naar de latere levensfasen dat de ontwikkelingspsycholoog te
maken krijgt met nieuwe en andersoortige problemen (andere thema’s en andere vragen).
Ze vergen van de ontwikkelingspsychologie een herformulering van haar doelstellingen en maken het
ontwikkelen van nieuwe onderzoeksstrategieën noodzakelijk.
Van ‘klassieke ontwikkelingspsychologie” naar “levenslooppsychologie” is zowel een empirische kwestie
als dat het fundamenteel theoretische consequenties heeft. Er zijn zowel (wetenschaps)-historische als
theoretische argumenten om deze beide te scheiden. De uiteindelijke consequentie van de verschuiving
zou wel eens kunnen zijn dat de opkomst van de levenslooppsychologie een andere invulling van het
begrip ‘ontwikkeling’ nodig maakt.
2. KLASSIEKE ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE VERSUS LEVENSLOOPPSYCHOLOGIE
In klassieke ontwikkelingspsychologische theorieën, zoals die van Piaget, Kohlberg, Bruner en Freud,
wordt ontwikkeling opgevat als een proces dat zich afspeelt in de periode tot aan de volwassenheid, of tot
er een min of meer stabiele eindtoestand is bereikt die gekenmerkt wordt door ‘volwassen’ functioneren.
Het begrip ‘stadium’ waarmee een bepaalde toestand van ontwikkeling kan worden beschreven in termen
van specifieke kenmerken, speelt daarbij een belangrijke rol. Het eindstadium definieert de toestand
waarin alle relevant geachte kenmerken volledig tot ontwikkeling zijn gekomen. In veel algemene
ontwikkelingstheorieën wordt deze toestand rond de adolescentie gesitueerd, maar voor verschillende
deelgebieden van de ontwikkeling, bijvoorbeeld de motoriek of de taal, zal het eindpunt al vroeger in de
levensloop liggen.
Bij een uitbreiding in de richting van de totale levensloop kan niet worden volstaan met het verschuiven
van het eindstadium, hiermee zouden voorgaande stadia op losse schroeven komen.
Hoe moeten we ‘ontwikkeling over de gehele levensloop’ karakteriseren? De klassieke ontwikkelings-
psychologie heeft ontwikkeling altijd voorgesteld als een relatief uniform en unilineair proces dat zich
binnen een (relatief) beperkt aantal jaren voltrekt. De latere levensfasen zouden worden gekenmerkt door
stabiliteit en continuïteit. Door de aandacht voor de totale levensloop is duidelijk geworden dat de
menselijke ontwikkeling zich met name in de latere levensfasen veel minder eenvoudig laat onderbrengen
in een uniform en unilineair patroon van ontwikkeling. Mensen lijken zich in verschillende richtingen te
ontwikkelen, waarbij de uiteindelijke richting zich slechts binnen zeer brede grenzen laat voorspellen door
de voege ontwikkeling. Daar komt nog bij dat de klassieke ontwikkelingspsychologie zich altijd sterk
heeft gebaseerd op aan de biologie ontleende opvattingen over groei en ontwikkeling. Voor de
totale levensloop worden echter toevallige en contingente factoren of factoren uit de sociale,
culturele en historische context van het individu van groot belang geacht, en hierdoor is een
groter accent gelegd op onregelmatige, onvoorspelbare patronen in de levensloop. Discontinuïteit,
interindividuele variatie en verschillen in het eindstadium van ontwikkeling worden als belangrijke
kenmerken van de menselijke levensloop gezien. De levenslooppsychologie moet rekenschap kunnen
geven van deze aspecten. Zij moet een theorie van de levensloop opstellen, waarin al deze aspecten
beschreven met elkaar in verband gebracht en verklaard kunnen worden.
3. DE ROL VAN HET ALLEDAAGSE
De levenslooppsychologie heeft paradigmatische pretenties en het is niet toevallig dat de opkomst van de
levenslooppsychologie samenvalt met een sterke theoretische (her)oriëntatie op het begrip ontwikkeling.
Kaplan acht de kans groot dat de levenslooppsycholoog zal verdwalen in zijn data en niet meer zal
kunnen doen dan het geven van ad hoc verklaringen die het niveau van alledaagse kennis nauwelijks
weten te overstijgen. Het zou misleidend zijn om deze kritiek exclusief van toepassing te achten op de
levenslooppsychologie. In feite geldt ze voor grote delen van de psychologie.
1
RRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRR
Downloaded by Abdra Sree (shahdd2014@gmail.com)
, lOMoARcPSD|10935195
3.1. NAIEVE NOTIES EN DE VERWETENSCHAPPELIJKING VAN KENNIS
In de psychologie is het niet gemakkelijk om de kennis van deskundigen en leken strikt van elkaar te
onderscheiden. Er vindt in de ontwikkeling van psychologische kennis een voortduren interacht plaats
tussen naïeve (alledaagse) en wetenschappelijke kennis, die ook zijn neerslag vind in het alledaagse
taalgebruik. Naïeve noties over menselijk gedrag spelen een belangrijke rol in de formulering van
wetenschappelijke vraagstellingen. Het is in de theorievorming dat ze van plausibiliteit moeten worden
voorzien en het is door empirisch onderzoek dat ze kunnen worden bevestigd, bijgesteld of weersproken.
Dat ze zo belangrijk zijn is ook niet zo verwonderlijk als we bedenken dat juist gebeurtenissen uit het
alledaagse leven het onderwerp vormen van de psychologie.
3.2 NAIEVE NOTIES EN GRONDSLAGEN VAN DE ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
Een rechtvaardiging van de ontwikkelings- en levenslooppsychologie als wetenschappelijke
discipline kan in de eerste plaats worden gevonden in de vraag welke mechanismen ten grondslag
liggen aan die veranderingen in de tijd. Er zijn drie criteria:
Chronologische leeftijd:
Dit criterium heeft in de (vroeg-)wetenschappelijke opvattingen een belangrijke rol gespeeld Intuïtief lijkt
leeftijd, het ouder worden, een verklaring te geven voor ontwikkelingsveranderingen. Chronologische
leeftijd is wel een zeer beperkt criterium. Het zegt in feite niet meer dan dat we op een bepaald moment
in de tijd (de levensloop) bepaalde gedragingen van veranderingen daarin, mogen verwachten. Leeftijd is
het (normatieve) referentiepunt waartegen ontwikkeling wordt afgezet, en functioneert als voorspeller.
Iemand is voor of achter in zijn ontwikkeling.
Biologische ontwikkeling:
Het gaat hier om de gedachte dat verandering over tijd worden bepaald door biologische mechanismen.
Menselijke ontwikkeling is volgens dit criterium in meer of mindere mate het resultaat van fysieke
factoren of wordt gedicteerd door de biologische evolutie. Dit criterium lijkt hogere ogen te gooien in de
poging veranderingen in de menselijke levensloop te verklaren. De ontwikkelingspsychologie heeft zich
sterk gespiegeld aan de evolutietheorie van Charles Darwin en de recapitulatietheorie van Ernst
Haeckel. De menselijke levensloop werd in de laatstgenoemde theorie opgevat als een herhaling –
recapitulatie – van de menselijke geschiedenis; van de toestand van de analfabete ‘wilde’ (de kleuter) tot
de moderne beschaving van de volwassene. Deze theorie stelt dat de ontogenese (de ontwikkeling van
het individu) een versnelde herhaling is van de fylogenese (de ontwikkeling van de soort). De theorie
is onhoudbaar gebleken. Overigens was hiervoor als het preformationisme. Hierin werd verdedigd dat
de volledige menselijke ontwikkeling reeds (voor)gevormd aanwezig was in het embryo (Anton van
Leeuwenhoek, tevens uitvinder van de microscoop)
Sociale context:
Volgens dit criterium zijn het niet de biologisch-fysieke condities van de mensen, maar de invloeden
vanuit de omgeving die ontwikkelingspsychologische gezien relevante verandering over tijd bepalen. De
mens wordt in deze optiek gemaakt door zijn omgeving. Dit criterium vorm een belangrijk aspect van de
leertheoretisch georiënteerde theorieën.
De drie criteria afzonderlijk genomen, zijn niet voldoende om veranderingen in de menselijke
levensloop te kunnen verklaren. Een adequate theorie van de levensloop lijkt dan ook meer baat te
hebben bij een benadering waarin de verschillende criteria geïntegreerd kunnen worden. Daarbij zal
aandacht moeten worden geschonken aan de interactie tussen biologische en contextuele aspecten van
ontwikkeling, terwijl chronologische leeftijd in de eerste plaats moet worden gezien als een referentiepunt
dat samenhang binnen de ontwikkeling van een individu en tussen individuen mogelijk maakt. Verder zal
er aandacht moeten worden geschonken aan de betekenis van niet-normatieve invloeden op de
ontwikkeling. Dat wil zeggen, invloeden die de ontwikkeling niet bij voorbaat dicteren in een bepaalde
richting, maar meerdere ontwikkelingstrajecten mogelijk maken.
3.3 ALLEDAAGSE KENNIS EN HET DYNAMISCHE ASPECT VAN DE ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
Waaraan moet een theorie voldoen wil ze rekenschap kunnen geven van psychologische ontwikkeling?
De psychologie heeft zich altijd sterk gespiegeld aan de ‘harde wetenschappen’, de natuurweten-
schappen. In de psychologie heeft traditioneel de nadruk gelegen op een productbenadering
(statische benadering) met kernwoorden als ‘uitkomst/product’ en ‘traits/persoonlijkheidstrekken’.
Een statische benadering kan geen rekenschap geven van de principes die ten grondslag liggen
aan de menselijke ontwikkeling en staat daarmee op gespannen voet met de voorwaarden voor
een ontwikkelings-(levensloop)psychologie. Het is de dynamische benadering die de ‘waarom en hoe’
vragen stelt. De verschillen tussen een statisch en dynamische benadering kunnen worden teruggevoerd
op verschillende paradigmata. In de statische benadering staan constantie van de te onderzoeken
fenomenen centraal en worden fluctuaties, verandering en instabiliteit als meetfouten en storingen
2
RRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRR
Downloaded by Abdra Sree (shahdd2014@gmail.com)
, lOMoARcPSD|10935195
beschouwd. Het streven is erop gericht die fluctuaties, enzovoort, zoveel mogelijk uit te bannen. In de
dynamische benadering vormt voortdurende fluctuatie en verandering juist het uitgangspunt. Instabiliteit
wordt opgevat als essentieel kenmerk van psychologische fenomenen.
Alledaagse kennis en de dynamische aspecten van ontwikkelings- en levenslooppsychologie zijn nauw
aan elkaar verwant. Ontwikkeling staat onder invloed van veranderingen uit de omgeving. Het effect van
omgevingsinvloeden is voor mensen waarneembaar. Mensen maken zich in hun denken, voelen en
handelen de sociale context actief eigen en dit vormt de basis van consensus over de sociale
werkelijkheid. De manier waarop alledaagse kennis tot stand komt en functioneert, speelt een
belangrijke rol bij wat het tekstboek ‘de constructie van de levensloop’ noemt.
4. DE MENSELIJKE LEVENSLOOP ALS DEFINITIEPROBLEEM
Tot nu toe is geen onderscheid gemaakt tussen ontwikkelings- en levenslooppsychologie. Vanuit het
perspectief van de alledaagse kennis is het ook niet altijd nodig een strikt onderscheid aan te houden.
Alledaagse kennis wordt niet vastgelegd door nauwkeurige definities, maar is gebaseerd op een systeem
van diffuse, niet exact gespecificeerde noties. Ontwikkelingspsychologie en levenslooppsychologie
kunnen ook gekenschetst worden als twee onderscheiden, zij het samenhangende, disciplines. In feite
verwijst de benaming levenslooppsychologie (life-span developmental psychology) pas sinds de jaren
zeventig naar een systematische benadering. De verschillen en overeenkomsten tussen
ontwikkelings- en levenslooppsychologie kunnen aan de hand van een drietal
onderscheidingscriteria in kaart worden gebracht. De historische, inhoudelijke en systematische
criteria.
4.1 ONDERSCHEIDINGSCRITERIA VOOR DE ONTWIKKELINGS- EN LEVENSLOOPPSYCHOLOGIE
Historische criteria:
De verschillen kunnen in de eerste plaats opgevat worden als het resultaat van een specifieke tendens in
de geschiedenis van de studie naar de menselijke levensloop en ontwikkeling. In de tweede helft van de
negentiende eeuw zien we de empirische ontwikkelingspsychologie van de grond komen. Onder invloed
van de publicatie van de ‘Origin of species’ van C. Darwin, werden verschillende niet-biologische
wetenschappelijke disciplines er toe aangezet hun onderzoeksdomein in termen van de evolutieleer te
bestuderen.
De ontwikkelingspsychologie heeft zich niet beperkt tot de vroege kinderjaren. Ook de jeugdjaren of de
adolescentie maakten al snel deel uit van ontwikkelingspsychologisch onderzoek. Ontwikkeling werd
daarmee synoniem met het proces van volwassenwording. De volwassenheid was vooral interessant
voorzover er zich problemen op de verschillende ontwikkelingsterreinen voordeden, die hun oorsprong
zouden hebben in de kindertijd. De vroege ontwikkelingspsychologie was daarmee primair een
kinderpsychologie. Het is deze versie van de ontwikkelingspsychologie die lange tijd het theoretisch en
empirisch onderzoek heeft gedicteerd.
We mogen evenwel niet vergeten dat er sinds de begintijd van de psychologie altijd voorbeelden zijn
geweest van levenslooppsychologische benaderingen, het zijn echter betrekkelijk geïsoleerde pogingen
gebeleven en ze hebben geen aanleiding gegeven tot een systematische aanpak van de levensloop als
ontwikkelingspsychologisch domein. Sinds de jaren zestig en zeventig heeft echter het denkbeeld dat
ontwikkelingspsychologie niet alleen relevant is voor de kinder- en jeugdjaren, maar ook voor de
jaren erna, steeds meer postgevat. Vanaf die tijd is de aandacht zich meer en meer gaan richten op de
bestudering van kwantitatieve en kwalitatieve veranderingen gedurende de gehele levensloop. Daarmee
lijkt de ontwikkelingspsychologie zich voor het eerst te identificeren met het totale terrein van de
menselijke ontwikkeling tussen conceptie en dood. De geschiedenis van de ontwikkelingspsychologie kan
dus worden geschetst als een gestadige expansie van het onderzoeksgebied, beginnend bij de vroege
kinderjaren en eindigend bij de totale levensloop. De levenslooppsychologie vormt het eindpunt van deze
expansie.
Inhoudelijke criteria:
De hierboven geschetste verschuiving geeft aanleiding om het onderwerp van de
ontwikkelingspsychologie te herformuleren: niet de kinder- en jeugdjaren, maar de totale levensloop
dient het onderwerp van onderzoek te vormen.
De ontwikkelingspsychologie heeft zich vooral beziggehouden met de vraag hoe kinderen zich
‘volwassen’ vormen van functioneren eigen maken. Deze volwassen vormen van functioneren zijn
opgevat als typisch menselijk. Een afbakening van het onderzoeksdomein specificeert in feite welke
vragen en onderwerpen wel, en welke niet in aanmerking komen voor onderzoek. Het
ontwikkelingspsychologisch onderwerp reduceerde het leeftijdsbereik van zijn onderzoekingen
automatisch tot de kindertijd (hoe komt het kind tot denken – een cognitieve ontwikkeling -).
Het zal duidelijk zijn dat vragen naar het cognitief functioneren van volwassenen naar verschillen daarin
tussen volwassenen en afwijkingen van wat mag worden verondersteld als norm voor het volwassen
3
RRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRR
Downloaded by Abdra Sree (shahdd2014@gmail.com)
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper divedmark. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 52355 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen