Samenvatting Mensenrechten en Democratie
De kern van de readerteksten is in het zwart geschreven, bijgevoegd zijn in het blauw de
werkgroepaantekeningen en in het groen bijgevoegd zijn oude tentamenantwoorden.
Week 1
Mensenrechten, democratie en de samenhang daartussen
Tjitske Akkerman, p. 1-16:
Ook al is de moderne democratie strikt genomen een uitvinding uit de achttiende eeuw, die
uitvinding bouwde wel voort op een aantal oudere ideeën. Dus, de moderne democratie is dus
ten dele modern en de periode tussen de klassieke en moderne democratie is toch van enig
belang geweest. ontwikkeling democratische ideeën uniek voor Europa.
5e eeuw v.c Athene directe vorm democratie. De antidemocratische teksten werden als
gezaghebbender beschouwd, dus bleef dit tot in de 19e eeuw het politieke denken in Europa
bepalen.
Athene loting, dat de invloed van de aristocratie beperkte. beste garantie voor gelijkheid.
Belangrijke revolutionairen: Amerikaanse Madison en Franse Sieyès. Zij zagen
vertegenwoordiging niet als een vorm van democratie. Later werd dit wel aanvaard, omdat het
in moderne natiestaten om praktische redenen moeilijk is om directe democratie te realiseren.
- Voorstanders van democratie vonden directe democratie juist onwenselijk.
Madison: De meest wijze en vaderlandslievende burgers zouden door middel van de
verkiezingen aangewezen worden als personen die de meningsvorming mochten bepalen.
Directe participatie van het volk leidde in zijn ogen juist tot een overheersing van deelbelangen.
Sieyès: vertegenwoordiging waarborgt een regering van de besten.
Voor de achttiende-eeuwse politieke denkers was democratie op basis van gelijkheid een
negatief begrip: Democratie was van oudsher door de critici beschouwd als een
heerschappij van de armen. De betekenis van democratie als een heerschappij voor het
gewone volk heeft door de eeuwen heen het negatieve beeld in stand gehouden
Aristoteles democratie als heerschappij van 1 klasse, de arme burgers. (democratie staat voor
eigenbelang groepen en dus chaos) gemengde regeringsvorm naar evenwichtige
belangenbehartiging van armen en rijken. republicanisme.
Solon :
- Wetgeving om tyrannoi tegen te gaan, afschaffen schuldslavernij
- Inkomensklassen, gemengd politiek stelsel
- Geschil met magistraten voor te leggen aan volksvergadering.
Kleisthenes:
- Democratische inrichting stadstaat
- Volksvergadering neemt belangrijkste beslissingen, vooral welgestelden en
stadsmensen.
,Vertegenwoordiging, middeleeuwen: Zij waren afgevaardigd op basis van een
privaatrechtelijke overeenkomst met een standsgebonden groep. Kenmerkend voor het idee van
vertegenwoordiging was dat deze dus standsgebonden was en vorm kreeg door middel van een
gebonden mandaat. Pas naarmate deze vertegenwoordigers gezamenlijk oppositie gingen
voeren tegen de koning, gingen ze zich meer beschouwen als handelend namens de hele natie en
niet alleen voor hun eigen gemeenschap.
De Middeleeuwse opvatting van vertegenwoordiging: contract tussen de vorst en standen. In
geval van tirannie verloor het contract zijn rechtsgeldigheid en dit bracht met zich mee dat de
standen zich konden verzetten als de vorst hun rechten schond.
Verzetsleer Thomas van Aquino. Het onderscheid dat Thomas van Aquino daarbij maakte
tussen verzet van privé-personen en verzet van magistraten zou in de Reformatie eveneens een
belangrijke rol spelen.
Standenstaat ten tijde reformatie bedreigd door absolute monarchieën. Protestanten oude
constitutie (verdrag door volk ingesteld met fundamentele rechten van de standen). Indien
schending verzet gerechtvaardigd.
Daarnaast verzetstheorieën obv modern natuurrecht John Locke.
Verschil moderne vertegenwoordiging en middeleeuws: modern heeft een individueel karakter
en middeleeuws een collectief (standsgebonden).
Gelijkheid belangrijk in Atheense democratie, geldt niet voor slaven en vreemdelingen.
Moderne credo gaat juist uit vd natuurlijke gelijkheid mens. In Athene zoveel ongelijkheid dat je
niet meer van democratie kan spreken. Uitsluiting bepaalde groepen van het kiesrecht bijv, in de
moderne democratie is hier specifieke legitimatie vereist.
Dahl: Alle volwassenen, ergens blijvend woonachtig hebben invloed op politieke agenda,
kunnen deelnemen aan politieke meningsvorming en besluitneming.
Klassieke democratie: positieve vrijheid. Vrijheid werd primair beschouwd als het recht om te
spreken in de volksvergadering. Vrijheid werd dus gezien als een vrijheid tot deelname aan
politieke besluitvorming. Grote invloed ‘gewone’ burgers.
- Alle burgers konden direct invloed uitoefening op politieke besluitvorming via
volksvergadering. behalve vrouwen, slaven en vreemdelingen. Meeste functies dmv
roulatie en loting toegankelijk.
Moderne: negatieve vrijheid. Belangenconflict tussen individu en overheid, rechtsbescherming
individuen en minderheden en respect voor persoonlijke levenssfeer gewetensvrijheid tav
geloofszaken.
“democratie leidt tot tirannie” door opkomst Macedonië.
Res publica – algemeen belang
Einde republiek door optreden Caesar
Vermoord door Brutus als daad ter bescherming republiek
Ontwikkeling parlementen 12e eeuw
Magna Carta 1215 tussen vorst en adel
Plakkaat van Verlatinghe 1581
Democratie komt weer op in 18e eeuw door patriotten.
Kiesrecht uitbreiding, uitbreiding bevoegdheid (bvh) parlement
Interbellum 1918-1940 ook kiesrecht aan diegenen die geen belang hebben bij orde,
niet kunnen lezen, etc. Leidersfiguur nodig in massademocratie?
, Wie bepaalt er wie er mee mag beslissen?
- Historisch: wie onder leiding vd vorst?
- Sociaal-politieke gemeenschap: natie, cultuur, wil van alle of alleen woonplaats?
Elementen representatieve democratie:
- Vrije verkiezingen (openbaarheid, vrijheid van meningsuiting, vereniging, algemeen
kiesrecht)
- Volksvertegenwoordiging is medewetgever
- Volk kiest uitvoerende macht (presidentieel stelsel) of vv heeft beslissende invloed op
samenstelling en beleid uitvoerende macht (parlementair stelsel: verantwoording en
vertrouwensregel)
- Nog meer, privacy, sociale regel, vrijheid v godsdienst.
Soorten democratie (zie ook week 4)
- Procedurele democratie: participatie mogelijk, oppositie mogelijk, verkiezingen. Meer
heb je niet nodig.
- Liberale democratie: garanties tegen dreiging meerderheid, bescherming burgerlijke
rechten, garanties voor minderheden.
- Sociale democratie: sociaal-economische en culture rechten.
Steeds meer fundamentele rechten opslurpt zodat uiteindelijk mensenrechten en democratie
samenkomen.
Freeman ziet ‘Human Rights’ als “a device for thinking about the real and expressing our
thoughts” maar niet als zodanig natuurlijk. Vanuit dit concept is het voor het bestaan van
human rights niet vereist dat deze afdwingbaar zijn (zoals juridisch positivisten zeggen). Human
rights zijn juist daar nodig waar ze niet afdwingbaar zijn Zo beschouwd brengt
ook het gegeven dat een stevig (filosofisch) onderbouwde aanspraak niet kan worden
geëffectueerd wegens het ontbreken van (economische) middelen, niet mee dat de aanspraak
daarom niet zou ‘bestaan’, geen “genuine human right” zou kunnen zijn.
Week 2:
- John Locke
o Sociaal contract is de filosofie dat de legitimiteit van het gezag vd staat over het
individu voortkomt uit een contract dat tussen beide is afgesloten.
o Mensen leefden eerst in natuurtoestand: met onbeperkte vrijheid, zonder regels
wat leidde tot een contract tussen elkaar.
Eenieder bezit de macht om natuurwetten tot uitvoering te brengen. Het
is onredelijk dat mensen eigen rechtertje kunnen spelen voortzetting
hiervan zal leiden tot verwarring en wanordelijkheden
Een overheid zal de chaos oplossen
In natuurtoestand wordt het genot van grote vrijheid beperkt door grote
onzekerheid en constante blootstelling aan schending van anderen.
o Individuele vrijheidsrechten deels overgedragen aan de gemeenschap, doelen:
Een oplossing voor de onzekerheid en schendingen van anderen
Een maatstaf voor wat goed en slecht is
Instelling van onpartijdige rechters om geschillen te beslechten ogv het
vastgestelde recht
