Deze samenvatting is een combinatie van aantekeningen uit de les en aantekeningen uit het boek: Thema's Maatschappijleer voor VWO. Het gaat over het thema Rechtsstaat, met onderwerpen als de oorspong van de rechtsstaat, grondwet en grondrechten, legaliteitsbeginsel, trias politica, rechtsgebieden e...
1.1 Wat is een rechtsstaat?
De overheid beschermt burgers tegen elkaar.
Maar ook: burgers worden tegen de overheid beschermd.
Nederland is een:
democratische rechtsstaat: burgers mogen meebeslissen.
sociale rechtsstaat: er zijn wetten en voorzieningen om de welvaart en het welzijn van burgers te
bevorderen.
Voordelen van de rechtsstaat:
Er is relatief veel sociale vrede en sociale cohesie.
Er is sprake van vertrouwen en wederkerigheid:
Burgers vertrouwen in een rechtvaardig rechtssysteem.
Burgers zijn bereid premies voor sociale voorzieningen te betalen.
De overheid verwacht dat burgers zich aan de wet houden, maar burgers verwachten dat ook van de
overheid. Zo ontstaat er rechtszekerheid.
1.2 Hoe is de rechtsstaat ontstaan?
Tot de 18e eeuw kende Europa een periode van godsdiensttwisten en bloedige oorlogen. Koningen en
ander machthebbers oefenden onbegrensde macht uit op burgers zonder zich te hoeven houden aan
een rechtssysteem.
In de 18e eeuw (de eeuw van de Verlichting) ontstond het verlangen naar maatschappelijk geluk.
Arme boeren, arbeiders, maar ook de burgerij en delen van de adel oefenden druk uit om de macht
van vorsten in te perken en rechtssystemen en machtsstructuren te institutionaliseren.
De burgerij geloofde in de kracht van de rede. Vanuit de rede konden voorwaarden voor een
rechtvaardige en gelukkige samenleving worden beredeneerd.
Een belangrijke voorwaarde voor deze samenleving is vrijheid. De macht van de staat moest worden
ingeperkt.
Democratisch vastgestelde regels leiden tot een sociaal contract tussen burgers en (gekozen)
bestuurders. Burgers én de overheid accepteren hun rechten en plichten.
Overheid heeft geweldsmonopolie, maar is gehouden aan afspraken die burgers en overheid
overeenkomen.
De contractfilosofen zien deze grondbeginselen als voorwaardelijk voor een rechtsstaat:
Het beginsel van grondrechten.
Het soevereiniteits- en democratiebeginsel.
Het legaliteitsbeginsel.
Het beginsel van de trias politica.
De eerste rechtsstaten: Verenigde Staten
Sinds 1776 onafhankelijk van Engeland. Onafhankelijkheidsverklaring riep op tot nieuwe
samenleving, gebaseerd op vrijheid en gelijkheid.
Staatsmacht gebonden aan grondrechten van Bill of Rights.
Onafhankelijkheidsverklaring en Bill of Rights vormen samen de constitutie.
De eerste rechtsstaten: Frankrijk
In 1789: Franse Revolutie. Strijdkreet: “Vrijheid, gelijkheid, broederschap of de dood!”.
1791: De Verklaring van de Rechten van de Mens en Burger werd opgesteld.
1799: Napoleon pleegde staatsgreep. Frankrijk werd een verlichte dictatuur. Dictatuur waarin de
machthebber in zekere mate rekening houdt met de bevolking.
Ontwikkelingen in West-Europa
Door de slag bij Waterloo (1815) verloor Napoleon zijn macht en werden oude machtsstructuren
hersteld: de Koning, de adel en de Kerk kregen weer meer macht.
Later in de 19e eeuw werden door politieke oorlogen burgerrechten en democratieën in West-Europa
(waaronder Nederland) steeds meer hersteld.
, Hoofdstuk 2. Grondwet en grondrecten
De grondwet
Grondwetten vormen de stichtingsakte voor rechtsstaten. De grondwet:
begrenst de macht van de staat.
legt fundamentele rechten van burgers vast.
geeft aan hoe de machtsorganen van de staat zijn georganiseerd.
drukt de eenheid van de natie uit.
2.1 Ontstaan van de grondwet (tot 1848)
1789 Franse revolutie.
1798 Staatsregeling Bataafse Republiek.
1813 Val van Napoleon.
1814 Nederland krijgt eerste echte grondwet
waarin de macht van Koning Willem I
wordt vastgelegd.
1815 Grondwetswijziging (België erbij).
1840 Grondwetswijziging (België weg).
1848 Grondwetswijziging door Thorbecke.
Vanaf halverwege 19e eeuw vinden in heel Europa vinden revoluties plaats, gekeerd tegen vorsten. 1848:
Kamerlid Thorbecke stelt een grondwetswijziging voor. Koning Willem II stemt in met een grondwet waarin
zijn macht wordt ingeperkt. De democratie werd vergroot door censuskiesrecht: mannelijke burgers die
belasting betaalden mogen stemmen bij verkiezingen voor de Tweede Kamer.
Nederland: nachtwakersstaat
De staat heeft één belangrijke taak: de vrijheid van burgers dienen. De economie diende aan de
vrije markt te worden overgelaten.
Nederland wordt in de 19e eeuw ook wel een nachtwakersstaat genoemd. Staat die zich
voornamelijk inzet voor bewaking van veiligheid van de burgers en de noodzakelijke voorwaarden
realiseert voor economische groei.
Uitbreiding kiesrecht
De nachtwakersstaat zorgde voor sociale onrust: arbeiders gingen gebukt onder uitbuiting, armoede
en een hoge kindersterfte. Hierdoor ontstond er een klassenstrijd tussen arm en rijk.
Een van de gevolgen van de klassenstrijd was het ontstaan van algemeen kiesrecht. In 1917 voor
alle mannen, in 1919 ook voor alle vrouwen.
Ontwikkelingen door de Tweede Wereldoorlog
De Duitse bezetting maakte een einde aan de grondrechten van burgers als recht op veiligheid vrije
meningsuiting, drukpers en vereniging.
Groepen als joden, zigeuners, homoseksuelen, zwakzinnigen en verzetsstrijders werden zonder
proces ter dood veroordeeld of in concentratiekampen geplaatst.
Gevolgen ontwikkelingen voor de grondwet: bescherming van burgers tegen discriminatie en het
recht op sociale zekerheid.
Klassieke grondrechten
Grondrechten die de overheid moet garanderen. Hierbij ligt de nadruk op vrijheid en gelijkheid. Drie
soorten klassieke grondrechten:
Het recht op gelijke behandeling: verbod op discriminatie.
Persoonlijke vrijheid. Denk aan het recht op privacy, verbod op marteling, beperking van de
bevoegdheden van justitie en vrijheid van godsdienst en onderwijs.
Politieke vrijheid. Denk aan het algemene kiesrecht, de vrijheid van meningsuiting, vereniging en
betoging.
Bij klassieke grondrechten heeft de overheid een passieve rol (behalve bij kiesrecht). Wanneer
een burger vindt dat zijn grondrecht geschonden is, kan hij naar de rechter stappen.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper 7Student. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €7,00. Je zit daarna nergens aan vast.
