Recht 1
De gemeenten vormen naast de rijksoverheid en de provincies de derde bestuurslaag en staan het
dichtst bij de burgers. Voor het social work zijn de gemeenten van grote betekenis. Op basis van
wetten zijn de gemeenten belast met verantwoordelijkheden op het gebied van ondersteuning en
zorg.
De juridische basis hiervoor is in de regel een contractuele relatie of een subsidierelatie tussen de
aanbieder en de gemeente.
Een rechtspersoon neemt aan het rechtsverkeer deel door middel van bestuursorganen. De
bestuursorganen handelen uit naam van de gemeente. Gemeenteambtenaren ondersteunen de
bestuursorganen bij de werkzaamheden.
De gemeenteraad is de volksvertegenwoordiging van de gemeente en staat aan het hoofd van de gemeente. De leden
worden direct gekozen door de kiesgerechtigde inwoners van de gemeente. De gemeenteraad controleert het dagelijks
bestuur van de gemeente, het college van burgemeester en wethouders. Dit is de controlerende taak van de gemeenteraad
De gemeenteraad heeft de bevoegdheid om binnen de grenzen van hogere wet- en regelgeving regels vast te stellen die
binnen de gemeente zullen gelden. Dit is de wetgevende taak van de gemeenteraad. Een dergelijke regeling heet
gemeentelijke verordening. De Jeugdwet, de Wmo 2015 en de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening verplichten de
gemeenteraad om naast verordeningen ook plannen vast te stellen over het te voren beleid. Verordeningen en plannen zijn
voorbeelden van beleidsinstrumenten.
College van burgemeester en wethouders (B&W) vormt het dagelijks bestuur van de gemeente. Dit bestuursorgaan is belast
met de uitvoering van besluiten van de gemeenteraad en de uitvoering van wet- en regelgeving van de rijksoverheid, zoals de
Wmo 2015, Jeugdwet, Participatiewet en de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening. De gemeenteraad controleert het
college van B&W. Wethouders worden benoemd door de gemeenteraad, burgemeesters door de Kroon (= de regering).
Wethouders hebben een eigen taakgebied.
De burgemeester is voorzitter van de gemeenteraad en van het college van B&W. De burgemeester is tevens
verantwoordelijk voor de openbare orde in de gemeente. In dit kader heeft de burgemeester bijzondere wettelijke
bevoegdheden, bijvoorbeeld het sluiten van een drugspand wegens overlast.
Op landelijk niveau houdt de overheid, zich bezig met de drie taken wetgeven, besturen en
rechtspreken. Twee van deze taken, wetgeven en besturen, kunnen ook worden uitgeoefend door
de lagere overheden provincie, gemeente en waterschappen. Dit kan alleen als de centrale overheid
op basis van wetten wetgevende en bestuurlijke bevoegdheden aan organen van gemeente,
provincie en waterschap heeft toegekend (legaliteitsbeginsel). Dit wordt territoriale decentralisatie
genoemd.
De centrale overheid kent ook bevoegdheden toe aan organen die landelijk opereren. Het UWV en
de SVB voeren een aantal sociale zekerheidswetten in geheel Nederland uit. De zorgkantoren voeren
in het gehele land per regio de Wet langdurige zorg uit. De zorgverzekeraars voeren in heel
Nederland de Zorgverzekeringswet uit. Dit wordt functionele decentralisatie genoemd
Uitgevoerd door de gemeente: Participatiewet; -de Jeugdwet; -de Wet maatschappelijke
ondersteuning (Wmo 2015); -de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening -de Wet Inburgering.
Binnen de grenzen van de door de rijksoverheid vastgestelde wet- en regelgeving is aan gemeenten
een grote mate van beleidsvrijheid toegekend. Met name de Jeugdwet en de Wmo 2015 geven de
gemeenten veel beleidsruimte. Gemeenten worden op deze wijze in staat gesteld om rekening te
, kunnen houden met lokale omstandigheden bij de vormgeving van hun sociaal beleid. Voorbeelden
van beleidsinstrumenten zijn: de subsidie, de vergunning, voorlichting, het keurmerk, naming and
shaming, toezicht, handhaving en tuchtrecht. Gemeenten hebben hun krachten gebundeld in de
Vereniging voor Nederlandse gemeenten.
Gemeentelijke plannen. Zowel de Jeugdwet, de Wmo 2015 als de Wet op de gemeentelijke
schuldhulpverlening verplichten de gemeenteraad uitdrukkelijk om plannen vast te stellen die
richting geven aan het te voeren beleid. In de Participatiewet ontbreekt een expliciete verplichting,
maar ook in het kader van de uitvoering van deze wet stellen gemeenteraden plannen vast.
Gemeentelijk verordening
De wetgever verplicht de gemeente om aspecten van sociaal beleid vast te leggen in verordeningen.
Een gemeentelijke verordening behoort tot de rechtsbron wet- en regelgeving. De verordening is van
groot belang voor de burgers, want de bestuursorganen van de gemeente dienen zich natuurlijk te
houden aan de door de gemeenteraad vastgestelde regels. Voor aanbieders die hun aanbod
gefinancierd wensen te zien door een subsidie verstrekt door het college van B&W van de gemeente
is de subsidieverordening van belang.
Beleidsregels hebben als onderwerp de wijze waarop een bestuursorgaan met een bepaalde
bevoegdheid om gaat, de afweging van belangen, de vaststelling van feiten of de uitleg van wettelijke
voorschriften. Deze beleidsregels staan niet in een wettelijke regeling, zoals een verordening. Burgers
kunnen zich juridisch beroepen op beleidsregels bij het bestuursorgaan dat de beleidsregels
hanteert.
Reikwijdte verordening
Deze verordening is van toepassing op alle subsidies die aan instellingen verstrekt worden voor
activiteiten op het gebied van welzijn, recreatie en toerisme, kunst en cultuur, zorg en
volksgezondheid die de belangen van de lokale gemeenschap dienen. Het college stelt beleidsregels
vast waarin de activiteiten die het belang, bedoeld in het eerste lid, dienen, nader worden
omschreven.
Een algemene maatregel is een maatregel tot realisatie van een beleidsdoel die zich niet richt tot
specifieke burgers/jongeren. Een algemene voorziening is het aanbod van diensten of activiteiten
dat, zonder voorafgaand onderzoek naar de behoeften, persoonskenmerken en mogelijkheden van
de gebruikers, zoals bijvoorbeeld ouders en jeugdigen, toegankelijk is.
Bij subsidiering stelt de gemeente financiële middelen beschikbaar voor het uitvoeren van bepaalde
activiteiten. Indien de wet het college van B&W verplicht tot een aanbod van bepaalde voorzieningen
is het beleidsinstrument van de subsidie minder geschikt.
De gemeente sluit in dit kader contracten af (overeenkomsten van opdracht) met een of meerdere
aanbieders, die door middel van een aanbestedingsprocedure zijn geselecteerd. De aanbieder
verbindt zich om de hulp te leveren die in het contract staat opgenomen, de gemeente verbindt zich
voor deze hulp te betalen.
Samenwerking tussen gemeenten onderling=intergemeentelijke samenwerking De belangrijkste
reden voor gemeenten om samen te werken is kostenbeheersing: gemeenten verwachten efficiënter
te kunnen werken als zij hun krachten bundelen en een groter schaalniveau bereiken.
Gemeenten stellen burgers in de gelegenheid om mee te praten en denken over het beleid in het
sociale domein. Dit heeft de vorm van bijvoorbeeld de Wmo-raad, Jeugdraad of de Participatieraad.