Dit document bevat een samenvatting van het vak Encyclopedie der Rechtswetenschap I week 1-3. Deze samenvatting is geschreven aan de hand van de uitgedeelde uitdeelopdrachten/schema's in de werkgroepen (samen met de per week te bestuderen studiestof uit het boek R.O.V. en syllabus). Verder vind je...
#Week 1 ‘’Introductie, Rechtspositivisme en Natuurecht’’
Recht =
- Verbonden met onpersoonlijke maatschappelijke instellingen, die centraal vaststelling en
handhaving regelen.
- Juridische normen hebben duidelijke formele kenmerken (denk aan
totstandkomingsprocedure, afkondiging etc.) en zijn voor iedereen kenbaar.
- Rechtsnormen gelden voor iedereen die deelneemt aan de rechtsorde; zo nodig worden
deze met geweld gehandhaafd.
Moraal =
- Morele regels zijn minder duidelijk, omdat ze niet door een centrale instantie worden
uitgevaardigd.
- Verschillen per groep of zelfs per persoon.
- Voor hun nakoming zijn ze afhankelijk van de individuele goede wil.
- Overtredingen worden meestal bestraft met sociale sancties.
--
Twee belangrijkste rechtsfilosofische stromingen zijn (1) Natuurrecht en (2) Rechtspositivisme.
Natuurrecht Rechtspositivisme
Recht + moraal + rechtvaardigheid Recht + macht + orde
Van nature, zit in de mens Normatieve en beschrijvende
Natuurrecht (tot eind 18e eeuw)
- Geldend recht = recht dat van nature geldt o.g.v. bepaalde onveranderlijke beginselen en
idealen van rechtvaardigheid.
1
, - Als een vorst zich niets aantrekt van het natuurrecht, dan verliest hij zijn legitimiteit.
- Hier geldt ‘lex iniusta non est lex’ = een onrechtvaardige wet is géén wet!
Klassieke natuurrecht:
- De mens heeft een aantal belangrijke eigenschappen (zoals de rede) waaruit
samenlevingsregels volgen.
o Die regels moeten overal de kern van het positieve recht uitmaken.
- Positief recht is recht als ze inhoudelijk op 1 lijn staat met het natuurrecht.
- Belangrijke eigenschappen, zoals de rede, kan de mens alleen ontwikkelen in een
samenleving.
o Staat en recht zijn maatschappelijke instellingen die de ontplooiing van zulke
eigenschappen moeten waarborgen.
*Kerkvader Augustinus:
- Natuurrechtaanhanger met een sterk christelijk karakter.
- Middeleeuwen (week 3).
- Heersers moeten in de imperfecte, tijdelijke wereld zich richten naar ‘christelijke’
maatstaven van gerechtigheid.
o Aardse staten kunnen volgens hem nooit de ware gerechtigheid verwezenlijken
zoals die geldt in het eeuwige rijk Gods waar alle christenen naartoe op weg zijn.
- De libido dominandi = de aardse zucht om te heersen.
o Slaat bij machthebbers snel door naar corruptie en machtsmisbruik.
Verlichting (eind 18e eeuw/begin 19e eeuw)
- Bestrijden de macht van de absolute vorsten én die van religieuze instituties.
- Wantrouwen het natuurrecht; bestaat alleen uit theologische speculaties.
- Pleiten voor democratische regeringsvormen om de macht van de absolute vorst voorgoed
te breken én voor heldere codificaties waarin het geldend recht moet worden vastgelegd.
- Rechtsfilosofen en juristen houden zich niet bezig met:
o Onbewezen aannames over de menselijke natuur en over het eeuwige goede en
rechtvaardige én
o De vraag in hoeverre bestaande wetten beantwoorden aan bepaalde idealen van
rechtvaardigheid.
Moeten politici of burgers zelf via vertegenwoordigende lichamen doen.
- Rechtsfilosofen en juristen beperken zich tot de studie van het positieve, door mensen
gemaakte recht.
- Verlichtingsidealen zijn: vrijheid, gelijkheid en democratische rechtsstaat.
= Ontstaan rechtspositivisme
Rechtspositivisme (19e en 20e eeuw)
- Maken het positieve recht los van het natuurrecht.
- Positieve, geldend recht = het door mensen gemaakt recht.
2
, o Recht geldt omdat het door de daartoe bevoegd, menselijke autoriteiten als recht is
vastgesteld.
- Gehoorzaamheidsplicht onrechtvaardig recht?
Normatieve rechtspositivisten > JA, want een chaotische samenleving is nog erger dan
een onrechtvaardige samenleving. ‘Rechtszekerheid’
o Gustav Radbruch (vóór WWII)
Beschrijvende rechtspositivisten > NEE, deze vraag is een buiten-juridische kwestie die
elke burger zelf, naar eigen moraal en geweten, moet beantwoorden.
o Austin en Hart.
Kritiekpunten van rechtspositivisten op natuurrechtaanhangers:
- Wat houdt de wezensnatuur van de mens in?
- Hoe kan je spreken van onvervreemdbare rechten als ze niet eens vaststaan?
- Natuur(recht) is normloos en amoreel.
- Natuurrecht is onbewijsbaar en berust op geloof.
Natuurrecht Rechtspositivisme
(levert kritiek op het natuurrecht)
Recht en moraal Recht en moraal = toevallig
Rechtvaardigheid Orde, macht
Inhoudelijke toetsing Procedure van totstandkoming (vorm) is
belangrijker dan de inhoud
Recht = van nature Recht = gemaakt door mensen
Géén gehoorzaamheidsplicht: immoreel recht Gehoorzaamheidsplicht: normatief > JA,
is géén recht! beschrijvend > NEE
John Austin (1790-1859)
- Een belangrijke rechtspositivist uit de Verlichting.
- Hij zag rechtsregels als algemene bevelen, afkomstig van politieke superieuren
(soeverein), die van een negatieve sanctie zijn voorzien.
- Soeverein = een persoon/groep waarvan het gewoon is dat zijn bevelen door de leden van
de samenleving worden gehoorzaamd.
o Is zelf niet aan een hogere gezagsdrager gehoorzaamheid verschuldigd!
- Functie van het recht = het maatschappelijk verkeer ordelijk te laten verlopen.
Gustav Radbruch (1878-1949)
Het probleem van het rechtspositivisme = Wetten blijven van kracht, niet omdat ze rechtvaardig
zijn, maar omdat het wetten zijn. Wetten zijn wetten omdat zij de vorm hebben van wetten,
vastgesteld door de bevoegde autoriteiten etc.
- In de 20e eeuw heeft deze stroming bijgedragen tot de verwezenlijking van onrecht, zoals
genocide en apartheid.
3
, Gevolg = Vele rechtsfilosofen hebben het rechtspositivisme verlaten en zijn teruggekeerd naar
een bepaalde vorm van natuurrecht of zijn op zoek gegaan naar een nieuwe vorm.
Radbruch is er een van.
- Vóór WWII > Rechtspositivist
- Ná WWII > Eigen variant van het natuurrecht
Crainquebille (begin 20e eeuw)
- Hierin wordt de vraag gesteld naar de werking en de rechtvaardigheid van het moderne
rechtssysteem, zoals wij dat vandaag nog steeds kennen.
- De schrijver schreef dit verhaal rond de eeuwwisseling als reactie op de Dreyfusaffaire.
- Net als Dreyfus is ook Crainquebille iemand die ten onrechte wordt veroordeeld voor iets
wat hij niet heeft gedaan.
- In dit verhaal wordt het moderne rechtssysteem afgeschilderd als een maatschappelijk
instituut dat niet streeft naar gerechtigheid, maar er slechts op is gericht de gevestigde
belangen van de machthebbers te dienen.
- De schrijver Anatole France bewonderde de rechtspraak van rechter Magnaud.
- Dit verhaal wijst vooruit naar grote kwesties die in de 20e eeuw zullen gaan spelen:
De sociale kwesties die zullen leiden tot revoluties, tot de introductie van sociale
wetgeving en juridische emancipatie van verschillende groepen.
Het fenomeen van geïnstitutionaliseerd onrecht = de opkomst van totalitaire
rechtssystemen die ontrechting en genocide mogelijk maken.
o VB = Nazi-Duitsland.
Een toenemend gevoel van onmacht en vervreemding tegenover de juridische
systemen die moderne ‘massamensen’ op hun gedragingen beoordelen.
o VB = Het Proces van Franz Kafka, De Vreemdeling van Albert Camus.
De verloren hoofdpersonen uit deze romans uit de 20e eeuw kunnen zich bij de
bemoeienis van de juridische instanties bij hun levens eigenlijk niets meer
voorstellen en reageren daar afwisselend gelaten en verbijsterd op.
- Het verhaal verwijst ook naar allerlei denkers en gebeurtenissen.
Bijv. Hobbes, Marx en evenementen als de Franse Revolutie.
Paul Magnaud (1848-1926)
- De bon juge = goede rechter.
- Deed als rechtbankpresident in Frankrijk een aantal opmerkelijke uitspraken.
o Hij liet zich leiden door zijn socialistische rechtvaardigheidsidealen en niet door
de letter van de wet!
- Beroemde uitspraak = vrijspraak in een zaak omtrent een bewezen diefstal van een brood,
omdat de dader een zeer jonge moeder was die al twee dagen niets te eten had gehad.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper aysesekerdag. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,49. Je zit daarna nergens aan vast.
