In dit document is alle stof van week 1 samengevat, waaronder de hoorcolleges, de extra literatuur/artikelen en de hoofdstukken uit het leerboek forensische psychiatrie.
WEEK 1 COLLEGE 1 NEURORECHT EN FORENSISCHE PSYCHIATRIE –
GERBEN MEYNEN
INLEIDING
College 1
Tijdens dit inleidende college wordt een overzicht gegeven van neurorecht. Dit veld van
onderzoek kan verdeeld worden in drie domeinen: herziening, assessment en interventie. Op
elk van deze domeinen wordt ingegaan. Daarnaast wordt aandacht besteed aan de opzet van
deze cursus.
College 2
Een centraal onderdeel van de rapportage pro Justitia is een advies over de
toerekeningsvatbaarheid. Volgens sommigen gaat het daarbij om de mate waarin de stoornis
de vrije wil van de verdachte ten tijde van het tenlastegelegde heeft beïnvloed. Tegelijkertijd
is door neurowetenschappers betoogd dat de vrije wil niet bestaat. Wat betekent dit voor het
strafrecht, en meer specifiek voor het oordeel over de toerekeningsvatbaarheid van
verdachten? Dit college gaat op deze vraag in en plaatst deze in een breder perspectief.
Neurorecht en forensische psychiatrie raken elkaar, zoals we gezien hebben, op verschillende
manieren. Voor het neurorecht is de forensische psychiatrie relevant, en omgekeerd.
Neurowetenschap kan – hopelijk – in de toekomst helpen om forensisch patiënten gerichter te
behandelen en beter te resocialiseren en om risico’s adequater in te schatten. Dit is voor de
maatschappij en ook voor de forensisch patiënt van groot belang. Het goed inschatten van risico
betekent dat de maatschappij beter beveiligd kan worden. En het kan ook voorkomen dat
mensen ten onrechte in bijvoorbeeld de tbs – een enorme ingreep in iemands leven – blijven.
Neurowetenschap biedt, kortom, deels hoop voor de forensische psychiatrie en het strafrecht.
Maar we moeten heel alert zijn op de hersenschimmen die eromheen zweven.
Enerzijds is neurorecht nieuw, anderzijds confronteert het ons met oude vragen over het
grensgebied van strafrecht en psychiatrie en de grenzen en mogelijkheden van de psychiatrie.
Èn het laat de noodzaak zien om – in de traditie van het Willem Pompe Instituut – over de
grenzen van de eigen discipline samen te werken. Bijvoorbeeld met juristen, psychologen,
criminologen, filosofen en neurowetenschappers.
Een van de belangrijkste redenen waarom het zinnig is over neurorecht na te denken, is dat het
ons opnieuw naar onze vertrouwde vooronderstellingen laat kijken. Het brengt ons daarbij van
abstracte vragen over de vrije wil en vergelding naar hele praktische problemen rond de
betrouwbaarheid van het psychiatrisch onderzoek en inschatting van risico. Neurorecht kan een
ander en nieuw perspectief bieden op de veelkleurigheid en complexiteit die het grensgebied
van psychiatrie en strafrecht kenmerkt. Het brein is daarbij nooit het hele verhaal. En de
kwesties waarmee de neurowetenschap ons confronteert laten zich, dat is duidelijk, niet alleen
in maat en methode uitdrukken, maar doen steeds ook een beroep op normatieve afwegingen in
het individuele geval en het aldus vinden van de menselijke maat. Antoine Mooij gebruikt hier
wel de term prudentie en Aristoteles spreekt van phronèsis, praktische wijsheid. Beide – goede
methoden enerzijds en praktische wijsheid anderzijds – vormen de pijlers van de geneeskunde
,en daarmee van het fascinerende vakgebied forensische psychiatrie. Aan beide hoop ik vanuit
deze leerstoel in onderzoek en onderwijs bij te dragen.
Technologie gaat snel. Waardoor gaat neurotechnologie snel? Een slimme computer kan
hersenscans goed lezen. Artificiële intelligentie. Braincomputer interface. Musk is bang dat de
computers slimmer dan de mens worden. Bang dat er heel veel onderzoek is om de vragen die
deze ontwikkeling opnoemen te beantwoorden. Aan de ene kant hele snelle ontwikkelingen,
aan de andere kant hele moeilijke vragen. Je moet er op tijd over gaan nadenken.
Welke discipline doet de meeste rapportages: psycholoog.
In NL kan rapportage gemaakt worden door alleen psycholoog of door psychiater of combinatie
van die twee.
à Bij Breivik wel twee psychiaters; knik in zijn ontwikkeling. Volledig
ontoerekeningsvatbaar. Kritiek: hoe kan hij aan de ene kant planningsproblemen hebben en aan
de andere kant wel dit organiseren? Toen twee andere psychiaters aangesteld. Hij heeft een
stoornis, maar hij was niet psychotisch. In Noorwegen was er een manier om
ontoerekeningsvatbaar verklaard te worden; als je psychotisch bent tijdens het delict.
Psychotisch zijn = automatisch ontoerekeningsvatbaar. Er was dus discussie over de twee
rapporten. Rechter koos voor niet psychotisch.
Ontoerekeningsvatbaarheid
Ontoerekeningsvatbaarheid is grootste discussiepunt in het strafrecht.
è Door de psychiatrie en psychologie (een van de antwoorden)
Bijna iedereen accepteert dat er gevallen zijn waarin de psychische stoornis zo erg is dat je
iemand niet langer verantwoordelijk kan houden voor zijn daad.
Maar mensen zijn skeptisch dat psychiaters en psychologen betrouwbaar onderscheid kunnen
maken tussen hen bij wie de stoornis bepalend was voor hun daad, en verdachten bij wie dit
niet het geval was.
Psychische stoornissen
Wat is er bijzonder aan psychische stoornissen?
Subjectieve ervaring; als er een paniekstoornis wordt vastgesteld, moet degene wel paniek
hebben gehad. Gaat dus over de ervaring. Eerste persoonsperspectief. Hoe krijgen we er info
over? Via wat de persoon er zelf over zegt. Er is dus geen MRI, bloed tests etc. mogelijk!
Altijd een uitdaging, maar in de rechtszaal kan dit een pijnlijke zwakte worden van de
diagnostiek van psychische aandoeningen en symptomen.
Waarom zwakte? Omdat liegen/ faken/ malingering een issue is in de rechtszaal.
En daarom: kunnen neurowetenschappen misschien helpen? à Neurorecht!
Neurorecht; 3 gebieden van onderzoek
Academisch gebied
1. Herziening (van juridisch stelsel). Moeten we de wet of juridische praktijk herzien op
grond van wat de neurowetenschappen ons leert?
2. Assessment (van individuen). Het gaat me niet om boeken lezen, het gaat mij erom of
ik met een hersenscan iets te weten kan komen bij een verdachte over zijn
ontoerekeningsvatbaarheid (of gebruiken bij een getuige)
, 3. Interventie (in individuen). Ik wil niks te weten komen, maar ik wil het brein van deze
verdachte veranderen, zodat hij niet meer recidiveert
In hoeverre stellen bevindingen ons in staat tot het aanpassen van het recht?
Bijv. ‘vrije wil’ -> illusie? Moet ‘schuld’ uit het strafrecht worden gehaald?
Bijv. adolescentenrecht! Wel al veranderd in het wetboek. Brein ontwikkelt door tot op latere
leeftijd. Ook gedragsdeskundigen dienen zich hiervan nadrukkelijk rekenschap te geven in
pro jusitita rapporten.
à dual systems model: er bestaat verschil van uitrijpen tussen emotionele breinnetwerken en
die van de cognitieve controle (prefrontale cortex).
Kinderen meer te maken met groepsverband en willen graag positieve beoordeling door
vrienden.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper edmerozestraten. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,90. Je zit daarna nergens aan vast.
