Samenvatting
Samenvatting examen HAVO biologie
Alle stof samengevat wat word getoetst op het examen per onderwerp opgeschreven voor biologie. Geschreven in het schooljaar 2021/2022.
[Meer zien]Voorbeeld 3 van de 16 pagina's
Voorbeeld 3 van de 16 pagina's
In winkelwagengesponsord bericht van onze partner
Verkoper
VolgenVoorbeeld van de inhoud
Overzicht:1 Cellen, de basis van het leven
Stofwisseling: alle chemische processen in organisme.
Assimilatie: organische stoffen opbouwen uit kleinere (an)organische stoffen. kost energie.
Dissimilatie: organische moleculen afbreken tot kleinere moleculen. energie die vrijkomt voor
beweging, elektrische energie, chemische energie, licht, warmte en assimilatie, opslaan in
ATP-moleculen
eiwitten: structuur, transport en communicatie. biochemische omzettingen (enzymen)
Enzymen: eiwitten die chemische reacties versnellen zonder zelf te worden verbruikt. Ze
hebben optimumtemperatuur en pH.
cel omgeven door selectief-permeabel membraan die doorgang van stoffen
tussen cel eb omgeving regelt. hoge concentratie→ lage concentratie : kost geen
energie, passief transport. Actief transport kost wel energie. genetische
informatie in DNA voor maken eiwitten in cel met kern.
cellen reproduceren zodat organismen kan groeien/herstellen. Celcyclus:
1. DNA-replicatie
2. deling van kern (mitose)
3. celdeling
4. moedercel en dochtercel
5. nieuw cytoplasma en celorganellen
2 DNA en erfelijkheid
ongeslachtelijke voortplanting: dezelfde genen doorgeven, 1 ouder (prokaryoten en
protisten), kans verspreiden ziekten groter en concurrentie
geslachtelijke voortplanting: recombinatie, nakomeling verschilt genetisch van ouders.
geslachtscelle n: 23 chromosomen met DNA. chromosomen bestaan uit verschillende
genen.
Gen: codeert voor 1 erfelijke eigenschap. in lichaamscellen chromosomen in paren en
informatie erfelijke eigenschap in genenpaar. allel: 1 gen van genenpaar.
2 gelijke allelen: homozygoot. 2 verschillende allelen: heterozygoot.
Chromosoom (DNA-molecuul) opgebouwd uit 4 verschillende stikstofbasen (nucleotiden).
langs gen mRNA- molecuul gemaakt. mRNA: lange reeks codons. codon codeert voor 1
aminozuur. nucleotidenvolgorde van mRNA door ribosoom afgelezen en vertaald in eiwit.
ribosomen koppelt aminozuren tot eiwit. Startcodon tot stopcodon. functie eiwit door
aminozuurvolgorde en ruimtelijke structuur.
genen aan/uit zetten (genregulatie). Gen aan→ informatie van DNA via RNA en
ribosomen omgezet in eiwit (genexpressie, hangt af van milieufactoren en
celfunctie)
Mutaties: veranderingen in nucleotidenvolgorde van DNA→ RNA met wijziging. →
vorm/ functie eiwit veranderen.
Puntmutatie: verandering in 1 nucleotide paar, stikstofbase verwijderd, toegevoegd/
vervangen.
genoommutatie: aantal chromosomen in cel veranderd.
mutaties spontaan of door mutagene stoffen/ straling (chemische stoffen/virussen).
mutaties in suppressorgen en proto-oncogen(coderen voor eiwitten van
celgroei/celdifferentiatie)→proto-oncogen veranderen in oncogen→tumor
goedaardige tumor: verstoort bouw van weefsel niet en geen cellen loslaten.
kwaadaardige tumor: delen snel, verstoren bouw en veroorzaken uitzaaiing (metastase).
Secundaire tumoren: tumoren ontstaan door uitzaaiing
,Chemotherapie: behandeling met cytostatica.
mutaties kunnen ook positief effect hebben op overlevingskans.
genetische modificatie: erfelijke eigenschappen wijzigen.
Transgeen/ genetisch gemodificeerd organisme: organisme waarbij DNA is veranderd.\
Recombinant-DNA-techniek: wijzigen van nucleotidevolgorde van DNA in organisme door
DNA in brengen afkomstig van ander organisme.
3 Organismen
afvalstoffen en warmte afvoeren door extracellulaire lichaamsvloeistoffen (bloed,
weefselvloeistof). Hierdoor krijgen cellen wat ze nodig hebben en kunnen ze afgeven wat ze
niet nodig hebben. homeostase: constant houden van inwendige milieu (temperatuur,
glucose, CO2 en pH.
Verteringsstelsel:
Essentiële voedingsstoffen: stoffen die je binnen moet krijgen via voedsel omdat lichaam
niet zelf kan aanmaken (bepaalde aminozuren, vetzuren, vitaminen en mineralen). voedsel
verteren zodat het door darmwand kan opgenomen.
1. mond→ oppervlakte vergroten, enzymen beter hun werk doen, speeksel:
slijm en amylase(zetmeel→maltose)
2. maag →
maagzuur/sap(HCL(pepsinogeen→pepsine(pepsinogeen→pepsine(verteerd
eiwitten)), slijm en pepsinogeen)→ dood meeste bacteriën, tijdelijke opslag
voedsel, kringspieren bij in en uitgang (maagportier)
3. Lever →produceert gal, gal opgeslagen in galblaas en afgevoerd door galbuis
4. Alvleesklier →produceert alvleessap(enzymen en basisch) als pH in
12vingerige darm laag is
5. 12vingerige darm→gal en alvleessap toegevoegen→ vetten
emulgeren→oppervlakte vetten toenemen→door enzymen sneller afbreken,
6. dunne darm: groot oppervlakte door sterke plooiing →resorptie
voedingsstoffen groot, darmsapklieren produceren darmsap(enzymen voor
eitwit en koolhydraat), darmepitheel: resorptie water, voedingsstoffen en
verteringproducten.
7. dikke darm→resorptie water, minaralen, vitamine K, glucose.
8. anus(kringspier)→ onverteerde voedselbrij verlaat met darmbacteriën het
verteringsstelsel.
Resorptie: opnemen stoffen door darmepitheel, door actief transport, tegen
concentratieverschil in.
Lage pH in 12vingerige darm→maagportier samengetrokken, hogere pH
maagportier ontspannen.
Galblaas geeft gal als pH in 12vingerige darm laag is.
lever scheid gal en ureum uit.
Longen scheiden CO2 en H2O uit.
Nieren scheiden H2O, ureum en mineralen uit →osmotische waarde interne milieu
Huid scheid mineralen en water uit → lichaamstemperatuur
Bloed:
Witte bloedcellen: afweer
Bloedplaatjes: bloedstolling
Rode bloedcellen: vervoeren O2 en CO2 via eiwit hemoglobine, bevat ijzer dat O2 bindt
→ijzertekort→vermoeidheid.
, poortader: darmen→lever→hart. teveel aan glucose word in lever glycogeen. laag
glucosegehalte→ glucagon afgegeven→glycogeen omgezet in glucose.
Afweer:
Huid beschermt tegen beschadiging, binnendringing van ziekteverwekkers en beschadiging
DNA door uv-straling, uitdroging en oververhitting.
aspecifieke afweer: granulocyten en macrofagen fagocyteren binnengedrongen
ziekteverwekkers. macrofaag →antigeen-presenterende cel.
specifieke afweer: antigeen-presenterende cel biedt antigeen van ziekteverwekker aan T- en
B-lymfocyt.
geactiveerde T-cel ruimt geïnfecteerde cellen op, andere ontwikkelen tot T-
geheugencellen(cellulaire afweer).
geactiveerde B-cel vormen antistoffen en andere ontwikkelen tot B-geheugencellen
(humorale afweer)tegen specifieke binnendringer.
natuurlijke immuniteit: T-en B-geheugencellen direct geactiveerd bij volgende
infectie→immuun1
kunstmatige immuniteit: opzettelijk blootstellen aan antigeen
actieve immunisatie: immuun door vaccin/ zelf antistoffen aanmaken→langdurige
bescherming
passieve immunisatie: inspuiten antistoffen, geen geheugencellen.
Waarnemen:
Impuls naar hersenen→sensorische schors pijn interpreteren→vanuit motorische
schors impulsen naar motorische zenuwcellen zodat je je beweegt (hete pan).
reflex: prikkel opgezet in impuls→ruggenmerg→spieren. seconde later voel je
pijn, impuls bij sensorische schors van hersenen. pijnstiller: impulsen bij
synaptische spleet geblokkeerd.
Zelfregulatie, zelforganisatie en emergente eigenschappen
Zelfregulatie: biologische eenheden (organismen en cellen) zichzelf in stand houden
(herstel, verdediging, ademen, voeden, verplaatsen) door hormonen, zenuwen, zintuigen en
transport.
Zelforganisatie: biologische eenheden organiseren tot biologische eenheden van
hogere orde→ nieuwe structuren met nieuwe emergente eigenschappen.
emergente eigenschappen: eigenschappen die op lager niveau niet zichtbaar zijn.
4 De aarde als levend systeem
Populaties:
groep organismen van 1 soort die zich in bepaald gebied voortplanten. Tussen
organismen coöperatie(samenwerken) en competitie (voedsel,partner)
(concurrentie). samenleven vergroot overlevingskans. verandering
populatiedichtheid door: predatie, parasitisme, ziekte, abiotische factoren en
voedselconcurrentie→biologisch evenwicht.
Populatiedichtheid geanalyseerd door geboortecijfer, sterftecijfer, immigratie en emigratie.
Ecosystemen:
Begrensd gebied met daarin wisselwerkingen tussen organismen en abiotische omgeving.
Biotische factoren: invloeden uit levende natuur
Abiotische factoren: invloeden uit levenloze natuur
Tussen populaties competitie. tussen soorten interactie(biologische eenheden reageren op
elkaar en op abiotische factoren). reproductie (celdeling, voortplanting)
Symbiose: langdurig samenleven van verschillende soorten.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper brittroet. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €7,63. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 85651 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen