Ontwikkelingspsychologie
Doelen:
● Een definitie geven van het vakgebied en de belangrijkste onderwerpen en
vraagstukken benoemen.
● De belangrijkste theoretische perspectieven onderscheiden en relateren aan
menselijke ontwikkeling
● Uitleggen hoe de wetenschappelijke werkwijze wordt gebruikt om vragen te
beantwoorden.
● Uitleggen welke rol genetische erfenis speelt binnen de menselijke ontwikkeling en
hoe omgeving en genetische achtergrond interacteren.
● De prenatale ontwikkelingsstadia en de bedreigingen van de foetale omgeving
beschrijven.
● Het verloop van de bevalling en mogelijke complicaties.
● Beschrijven wat de belangrijkste fysieke, cognitieve, emotionele, sociale en
persoonlijkheidsontwikkelingen zijn tijdens de babytijd, de peuter- en kleutertijd en
tijdens de schooltijd.
Leerstof
● Feldman, R. (2020). Ontwikkelingspsychologie: het begin van de levensloop (8e
ed.) Amsterdam: Pearson Education Benelux.
● PDF Zwangerschapshormonen
● PDF DNA
● PDF APGAR
● PDF Ontwikkeling van het centrale zenuwstelsel
Thema 1: Inleiding en theoretische perspectieven
Inleiding in de ontwikkeling van het kind
Ontwikkelingspsychologie is de wetenschappelijke studie naar patronen van groei,
verandering en stabiliteit die zich voordoen met toenemende leeftijd.
Er wordt veel onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van een mens en dit overstijgt diverse
gebieden. Dit onderzoek is grofweg te verdelen in vier centrale thema's:
➢ Fysieke ontwikkeling; kijkt naar de invloed van de hersenen, zenuwstelsel, spieren,
zintuigen en de behoefte van eten, drinken en slaap op ons gedrag.
➢ Cognitieve ontwikkeling; kijkt naar intellectuele vermogens, waaronder leren,
geheugen, probleemoplossing en intelligentie.
➢ Sociaal-emotionele ontwikkeling; kijkt naar de sociale relaties en interacties met
anderen en naar het omgaan met emoties.
➢ Persoonlijkheidsontwikkeling; kijkt naar de duurzame gedragingen en eigenschappen
die de ene persoon van de andere onderscheiden.
,Naast een thematisch gebied, specialiseren ontwikkelingspsychologen zich ook in specifieke
leeftijdsgroepen. Hiervoor wordt veelal de onderstaande globale verdeling gebruikt:
➢ Prenatale periode; van conceptie tot geboorte
➢ Babytijd; van geboorte tot twee jaar
➢ Peuter- en kleutertijd; van twee tot zes jaar
➢ Schooltijd; van zes tot twaalf jaar
➢ Adolescentie; van twaalf tot twintig jaar
Deze globale leeftijdsgroepen zijn sociale constructies. Dat wil zeggen een idee over de
realiteit dat weliswaar breed geaccepteerd is, maar afhangt van de maatschappij en de
cultuur op een bepaald moment. Ook is het soms moeite om wat leeftijd betreft iedereen
gelijk in te delen. Een kind van zes heeft een totaal andere wereld dan een van elf, hoewel
deze tot eenzelfde categorie worden bedeeld. Het is essentieel om te beseffen dat als we
het over leeftijdsgroepen hebben, het gemiddelde wordt genomen. Hiermee wordt zeer vaak
de westerse cultuur gepakt.
Elk mens behoort tot een specifieke cohort; dit is een groep mensen die rond dezelfde tijd op
dezelfde plek zijn geboren. Belangrijke sociaal-historische gebeurtenissen, zoals oorlogen,
economische groei en crisis hebben mogelijk een bepaalde gemeenschappelijke invloed op
leden van een cohort. Natuurlijk zijn er nog hele andere factoren die ontwikkeling bepalen.
➢ Normatieve gebeurtenissen omvatten gebeurtenissen die voor de meeste individuen
binnen een groep op dezelfde manier voltrekken.
➢ Leeftijdsgebonden invloeden zijn biologische invloeden en omgevingsinvloeden die
gelijk zijn voor mensen in een bepaalde leeftijdsgroep, ongeacht waar of wanneer ze
opgroeien.
➢ Sociaal-culturele invloeden worden etnische afkomst, sociale klasse, lidmaatschap
van een subcultuur en dergelijke mee bedoeld.
➢ Niet-normatieve invloeden zijn specifieke gebeurtenissen die plaatsvinden in het
leven van een bepaald persoon, terwijl de meeste andere mensen hier niet mee te
maken krijgen.
Veranderingen die plaatsvinden bij een kind worden in twee definities onderscheiden van
elkaar. Als eerste is er de continue verandering, waarbij de ontwikkeling geleidelijk is en de
prestaties voortborduren op een prestatie uit het verleden. Dit is dan ook kwantitatief, waarbij
kinderen steeds meer van hetzelfde ontwikkelen. Het verandert niet van aard, maar in
omvang. Als tweede is er de discontinue verandering. Dit vindt plaats in aparte stappen en
levert kwalitatief gedrag op dat qua inhoud en hoedanigheid anders is dan gedrag in een
eerder stadium.
Sommige perioden kunnen in meer of mindere mate van invloed zijn op de ontwikkeling. Een
zogeheten kritieke periode is een specifieke tijd in de ontwikkeling waarin een bepaalde
gebeurtenis de grootste en zelf onomkeerbare gevolgen heeft. Eerder dachten
ontwikkelingspsychologen dat deze kritieke perioden meer kritiek waren dan daadwerkelijk
zo is. Mensen bevatten toch een aanzienlijke mate van plasticiteit; de mate waarin een
gedragspatroon of fysieke structuur veranderlijk is. Om die reden spreekt men nu liever van
,gevoelige perioden, een periode waarin een individu extra ontvankelijk is om bepaalde
vermogens te ontwikkelen.
Een eeuwig debat tussen ontwikkelingspsychologen is het nature-nurturedebat, waarbij we
nature zien als eigenschappen die van ouders geërfd worden en nurture als de
omgevingsinvloeden die van toepassing zijn op de ontwikkeling van een kind. Binnen nature
wordt ook nog gesproken van maturatie, een proces dat elke factor die het resultaat is van
het zich geleidelijk ontvouwen van voorbestemde genetische informatie omvat. In principe
gaan ontwikkelingspsychologen bij elke gedraging ervan uit dat het ontstaan is door een
combinatie van nature en nurture, dit wordt ook wel biopsychosociaal genoemd.
Er is een verschil tussen anekdotisch bewijs, een of twee voorbeelden waar men bij toeval
op is gestuit, en wetenschappelijk bewijs, gebaseerd op zorgvuldige, systematische
procedures.
Samenvattend worden er acht centrale vraagstukken tegenover elkaar gelegd.
Continue verandering Versus Discontinue verandering
Kritieke perioden Versus Gevoelige perioden
Levensloopmodel Versus Focus op specifieke perioden
Nature Versus Nurture
Theoretische perspectieven en onderzoek
Er zijn diverse theoretische visies op de ontwikkeling van het kind. Elk perspectief benadert
andere aspecten en stuurt daarmee wetenschappelijke vraagstukken in diverse richtingen.
De perspectieven zijn te verdelen in:
➢ Psychodynamisch
➢ Behavioristisch
➢ Cognitief
➢ Systematisch
➢ Evolutionair
Het psychodynamisch perspectief richt zich kort gezegd op de focus op innerlijke krachten
tijdens de ontwikkeling. Voorstanders geloven dat gedrag gemotiveerd wordt door innerlijke
krachten en herinneringen waarvan een persoon zich nauwelijks bewust is en waarover hij
weinig controle heeft. Deze theorie is nauw verbonden aan Freud. Hij bedoelde met het
onbewuste gedeelte het deel van iemands persoonlijkheid dat kinderlijke wensen,
verlangens of gevoelens bevat. Freud is ook van mening dat iemands persoonlijkheid drie
aspecten bevat;
➢ Id; het primitieve aangeboren deel van de persoonlijkheid, opereert vanuit het
genotsprincipe
, ➢ Ego; het rationele deel van de persoonlijkheid, opereert vanuit het realiteitsprincipe
➢ Superego; het geweten, ontwikkelt zich rond 6-jarige leeftijd.
Daarnaast heeft hij ook een theorie over het waarop die persoonlijkheid zich vormt. Door de
voltrekking van de psychoseksuele ontwikkeling waarbij kinderen een aantal fasen
doorlopen. Als er iets misgaat in een bepaalde fase, kan dat leiden tot fixatie.
Erikson denkt daarentegen dat mensen gevormd en belemmerd worden door hun
samenleving en cultuur. De psychosociale ontwikkeling omvat veranderingen in onze
interacties met anderen en in hoe we tegen het gedrag van anderen en onszelf aankijken.
De visies van Freud en Erikson naast elkaar zien er zo uit als in de onderstaande tabel.
Gemiddelde Freud Kenmerken Erikson Positieve en
leeftijd negatieve resultaten
Geboorte tot Oraal Interesse in orale Vertrouwen Positief: vertrouwen
12-18 maanden bevrediging Vs dankzij steun
Wantrouwen Negatief: angst en
zorgen
12-18 maanden Anaal Bevrediging door Autonomie Positief:
tot 3 jaar zindelijkheid Vs Onafhankelijkheid bij
Schaamte en twijfel stimulatie
experimenteren
Negatief: Twijfels over
zichzelf bij gebrek aan
ruimte voor
experimenteren
3 tot 5-6 jaar Fallisch Interesse in Initiatief Positief: Ontdekken
genitalien en Vs van manieren om
omgang met Schuld handelingen te starten
Oedipuscomplex. Negatief: Schuldgevoel
over daden en
gedachten
5-6 jaar tot Latentie Seksualiteit IJver Positief: Groeiend
adolescentie grotendeels op Vs besef competenties
achtergrond Minderwaardigheid Negatief: Gevoelens
van minderwaardigheid
Adolescentie Genitaal Opnieuw ontluiken Identiteit Positief: Bewustzijn
van seksuele Vs van eigen uniekheid
interesses Identiteitsverwarrin Negatief: Onvermogen
g om passende rollen te
ontdekken
Eerste Intimiteit Positief: Ontwikkeling
volwassenheid Vs liefdevolle relaties
Isolement Negatief: Angst voor
relaties
Volwassenheid Generativiteit Positief: Gevoel bij te
Vs dragen aan de
Stagnatie continuïteit
Negatief:
