Staatsvorming en de oorsprong van de rechtsstaat, Grondslagen voor de opkomende staat, Democratie, De Franse Revolutie, De Russische Revolutie, Afschrikking of vergelding, Strafrecht en privacy, Privé-eigendom, Commons, privé-eigendom en anticommons, Eigendomsverdeling, Contractsvrijheid
‘eerste stroom’: Dit is wat je nodig hebt voor het tentamen m.b.t. de OG’s en alle artikelen.
-beknopt samengevat zodat bijzaken van hoofdzaken worden gescheiden.
De Rijn als verdeling van volkeren
Ten noorden van de Rijn: (1. Germanen, Friezen en Saksen en hierna 2. Franken, opvolgend
Merovingers opvolgend Karolingers)
Ten zuiden van de Rijn: (1. Romeinen en hierna 2. Franken, opvolgend Merovingers
opvolgend Karolingers)
Val West Romeinse rijk: 476
Val Oost Romeinse rijk (Byzantijnse rijk): 1453
Het Frankische Rijk (400 T/M 870)
Onder de dynastie van de Merovingers en daarna de Karolingers, werd er telkens een koning
afgeleverd voor het Frankische rijk. Deze veroverden centraal Europa
Het Frankische rijk bereikt in de 9e eeuw zijn hoogtepunt. Karel de Grote als koning en
daarna keizer bezit centraal Europa van Nederland tot en met Italië.
De Expansie had ten gevolgen dat er een nieuw bestuur nodig was om een dergelijk groot
gebied bij elkaar te kunnen houden: Het invoeren van het feodale stelsel.
Het Feodale contract ontstaat
Twee al bestaande fenomenen worden samengevoegd onder de Karolingers.
Beneficium: Een beloning indien men zich verdienstelijk had gedragen ten overstaande van
een ander
Commendatio: Een contract waarbij iemand zich gaat binden aan een ander in ruil voor zorg,
bescherming en onderhoud, omdat men daar zelf niet in kan voorzien. Dit is vrijwillig
contract tussen twee vrije mannen.
Het feodale contract is:
-Wederkerig, rechten en plichten voor beide partijen
-Levenslang
-Opzegbaar, indien er sprake is van niet nakoming of beide partijen met opzegging akkoord
gaan. De leenman komt dan het ius resistendi toe.
*Het leenrecht gaf de leenmannen het recht van opstand (ius resistendi) wanneer de leenheer
het feodale contract niet nakwam*
Hiërarchie: Koning/Keizer – Kroonvazallen uit de Kerk en Adel (leenheren) – Vazallen
(achter leenmannen) – Boeren (Horigen)
Opzegbaarheid van het feodale contract:
Bilateraal ontbindbaar: Indien beide partijen met opzegging akkoord gaan
Unilateraal ontbindbaar: Indien er sprake is van niet nakoming, limitatief, zoals bij
mishandeling door de leenheer tegenover de leenman, poging tot moord, onvoldoende
bescherming of bezit aantasten. Ook indien de leenheer een horige wilde maken van de
leenman, hij zou dan een niet-vrije boer worden.
,Een lange tijd gaat het Feodale stelsel goed, echter rond de 9e en 10e eeuw vindt er een
overgang plaats: Oorzaak = De fragmentatie van het stelsel
3 problemen
-Inheemse volkeren zoals Vikingen (Noormannen) bedreigen het Frankische rijk
-De leenheren (Kroonvazallen) gaan zich gedragen als alleen heerser over hun gebied,
(zwakke Frankische koning heeft geen invloed meer op de hertogdommen, zij leggen geen
verantwoording meer af).
-Het leenstelsel werd erfelijk en het Europese land werd te zeer versnippert door het erfrecht
en achterleenmannen.
>>>> Absolutisme komt op.
De eerste staten
Rond het jaar 1100 komen pas eerste staten op, die voldoen aan de kenmerken zoals wij ze nu
kennen.
Het Staatsvormingsproces:
-Terrorium/leengebied heroveren – De Koning/keizer zal weer centraal gezag moeten krijgen
over de leengebieden waar nu de leenheren regeren. Ook een huurleger in plaats van de
feodale ruiterdienst wordt ingevoerd
-Een ambtelijk apparaat instellen – Er komen rondreizende rechters en een manier om
inkomsten te verzamelen voor belastingheffing; Er komen nieuwe functies en functionarissen.
Daarnaast veranderd de positie van de koning van ‘Koning van het volk naar koning vóór het
volk.’ Er komt een verandering van ‘een koning’ naar ‘het koningschap’
-De interne soevereiniteit garanderen – Éen hoog gezag van de koning en niet ook van de
adel. Daarnaast wordt ‘De investituurstrijd’ in dit tijdperk uitgevochten tussen de wereldlijke
macht (Keizer) en de kerkelijke macht (Paus); Wie heft de belasting, wie veroordeelt er…?
“De Tweezwaardenleer” ontstaat: De tweezwaardenleer is de verdeling van de wereld in twee
machtssferen: een geestelijke en een wereldlijke. Elk van beide kon rechtspreken binnen zijn
eigen gebied!
1122 Worms: Wapenstilstand tussen de twee machten, de Paus stemt in en de keizer zal
bisschoppen mogen benoemen
De Staatsvorming in Europa ging niet geleidelijk. England was de primeur rond de 12e eeuw,
hierna volgde Frankrijk, Spanje en Nederland pas aan het eind van de 17e eeuw: in 1648 pas
een centraal gezag en vaste landsgrenzen.
[Voorwaarde om onder een Staat te vallen]
-Een permanente bevolking.
-Een ‘afgezet’ gebied.
-Een regering.
-Soevereiniteit van de staat.
,De Rechtsstaat
Aan het begin van de middeleeuwen waren er nog geen grondwetten, wel waren er sporen van
rechtsstatelijke elementen. Deze elementen kunnen worden aangeduid als ‘middeleeuws
constitutionalisme’ Dit zijn enkel de wortels van de rechtsstaat in de middeleeuwen.
Voorbeelden hiervan:
1)De Standenvergadering in de middeleeuwen. Deze vergadering vertegenwoordigd door de
standen van de samenleving gaf aan de vorst of leenheer advies en mocht belastingen
goedkeuren. De rechten van de overheid werden door dit soort organen al gering beperkt ter
bescherming van de burgers
2)De Magna Charta (1215) : Een politiek instrument.
Bij dit document werden de Engelse koning zijn bevoegdheden gecontroleerd. Vijfentwintig
leenmannen werden aangewezen om in een Raad toe te zien op het handelen van de vorst. De
Magna Charta gaf een aanzet tot de moderne rechtsstaat. Bij het niet naleven van de Magna
Charta door de vorst kon de vorst onteigend worden.
-Het Ius resistendi komt hier terug.
Daarnaast werden in de Magna Charta artikelen gewijd aan de waarborg voor een principe
van:
-Due process of law. Behoorlijk proces
-No taxation without representation.
De interpretatie van Accursius (1236) en de absolute monarchie (toets)
*Hij is een commentator van het Corpus Iuris Civilis in de middeleeuwen*
‘princeps legibus solutus est’ (De prins is niet geboden aan de wetten): De staat was een wet
(legibus) op zich en niemand kon zich verzetten tegen haar macht en daarmee tegen de vorst
(princeps; vorst is overheid). Deze opvattingen zijn te herleiden uit het Corpus Iuris Civilis
volgens Accursius. Dit betekend volgens hem niet dat de vorst zich niet hoeft te houden aan
de wet!
Deze opvatting komt niet overeen het het middeleeuws opkomende constitutionalisme.
>Toch laat dit zien dat er al constitutioneel werd gedacht in de middeleeuwen: De keizer moet
gewoon de wet respecteren maar niemand kan hem aanspreken omdat er geen hoger orgaan is
dat een vorst tot de orde kan roepen. Dit geeft een constitutioneel element aan Accursius zijn
opvatting over de staat in de middeleeuwen.
“te betogen dat slechts tot uitdrukking wordt gebracht dat er geen instantie boven de vorst is.”
, Absolutisme
Eerst: Feodalisme, waarin er een gescheiden macht was tussen standenvergaderingen en de
vorst + leenstelsel. De monarch deelde de macht. Hierna: centralisatie.
Rond 1200: Fragmentatie > Centralisatie
Frankrijk
- De vorst wordt minder afhankelijk van de Standenvergadering (Staten Generaal).
-Er komt een ambtelijk apparaat op, burgers vervullen deze taken.
- Er komt een stelsel van belastingheffing, maar wel nog met instemming van de
standenvergadering.
Rond 1500:
( De reformatie: Katholiek en protestants, vindt plaats; geen eenheid meer.
>Frankrijk. Eerst tekent de Opa van Louis XIII Het Edict van Nantes 1589: Protestanten
worden niet meer vervolgd en mogen bestaan. Hierna het Edict van Fountainbleau 1685:
Louis XIV herroept het Edict van Nantes, protestanten (hugenoten) worden vervolgd.
>Engeland. Act of Supermacy 1534: Hendrik VIII Stelt zich aan als hoofd van de Church of
England. Hij is tegen de reformatie, Anglicanen, katholieken en puriteinen kunnen allemaal
naast elkaar leven. )
Er wordt in Engeland niet absoluut geregeerd onder Hendrik VIII zoals in Frankrijk wel.
Engeland had een parlement,
geen vaste belastingen
geen staatsleger
Rond 1600: Hoogtepunt absolutisme en centralisatie
Frankrijk
-Er ontstaan aangewezen ministers van de vorst: normale burgers vormen niet meer het
ambtelijk apparaat.
-Belastingheffing wordt gedaan zonder instemming van de standenvergadering.
-Opstanden van de standen worden neergeslagen: er komt een staatsleger.
-Standen vergadering (Staten Generaal) wordt niet meer opgeroepen.
Engeland
Omslagpunt: James I 1625 wordt koning. Hij is sterke aanhanger van het koninklijk
absolutisme. Zij opvolger en zoon Karel I doet een poging tot absoluut bestuur:
Petition of right 1628, een hervorming van Engels bestuur.
-Heft belasting zonder het parlement.
-Macht adel en vorst wordt gedeeld
> matig absolutisme
Er wordt wel gezegd dat Engeland met de Bill of Rights van 1689 een parlementaire
monarchie kreeg. In feite ging het evenwel om een oligarchie (aristocratie) omdat er
censuskiesrecht gold met een hoge census
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Toussaint22. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €10,99. Je zit daarna nergens aan vast.
