Gebrek aan zelfredzaamheid bij forensisch psychiatrische patiënten:
Een afstudeerscriptie over hoe de sociaal agoog beter een bijdrage kan leveren aan het vergroten van
zelfredzaamheid, zodat de patiënt (van afdeling Y) zich zo doende kan integreren in de maatschappij,
waarbij hij/ zij minder snel terug terugvalt in oude patronen en meegaat met de maatschappelijke
norm?
Naam: Jeffry (DSA Onderzoek, 2014)
Profiel: GGZ-agoog
Klas: 4V02G (VT)
Studentnummer: 3664708
PCN-nummer: 416702
Progresscode: 12V4G-AFOZ (Eerste aanbod)
Docent: Maria
Datum: 24 Juni 2022
Opleiding: Bachelor Sociale Studies, Fontys
Leerjaar 4 Periode 4
Samenvatting:
Jeffry / 3664708/ Progresscode: 12V4G-AFOZ/ Fontys Sociale Studies
1
,Al jarenlang wordt het begrip: ‘zelfredzaamheid’ als een streven en kernbegrip genoemd in de
moderne maatschappij/ zorgstaat. Hierbij zijn de begrippen zelfmanagement, zelfzorg, coping
mechanismen eenvoudig te koppelen. Allemaal geen nieuwe begrippen, doch spelen ze de laatste
tijd een duidelijkere rol in de zorg van (psychiatrische) patiënten (Nelen, 2018).
De laatste jaren ontstaat er een forse toename in het aantal verwarde personen op straat en het
aantal mensen met een psychische aandoening, terwijl de drukte in de ggz alleen maar toeneemt. Op
de ggz afdelingen hebben ze hier ook problemen mee (zo ook op afdeling Y). Het valt op dat
patiënten steeds vaker terugvallen en niet de aansluiting weten te vinden met de maatschappij, een
aansluiting die ze wel nodig hebben om te overleven in de maatschappij (triggers en verwachtingen).
De sociaal agoog heeft hulpmiddelen en handvatten nodig, waarmee hij/ zij dit probleem preventief
kan aanpakken, waardoor het re-integratietraject voorspoediger verloopt (momenteel wordt de stap
te groot geacht) (Vorstenbosch et al., 2010).
Het doel van dit onderzoek is om kennis en inzichten te verkrijgen over de mogelijkheden voor de
sociaal agoog binnen instelling X om de comorbide patiënt beter voor te bereiden op de
maatschappij, waardoor de patiënten met de maatschappelijke norm mee kunnen. Er wordt gekeken
naar waar de patiënten en sociaal agogen tegen aanlopen, maar ook waar beide groeperingen
behoefte tot verbetering/ verandering in hebben. De verworven kennis en inzichten zullen
uitgewerkt worden in aanbevelingen, waarmee de sociaal agoog een effectievere rol krijgt in de
behandeling en het toewerken in en naar een re-integratietraject.
Om antwoord te kunnen geven op de onderzoeksvraag zijn er semigestructureerde interviews
afgenomen bij 9 respondenten werkzaam of levend op afdeling Y. Uit de resultaten is gebleken dat
het therapeutische leefklimaat onvoldoende is, er wordt te weinig gefocust op de maatschappij,
kwaliteiten, valkuilen en zelfredzaamheid. Patiënten hebben geen zelfinzicht en hebben al helemaal
geen beeld van wat zich afspeelt in de maatschappij. Ze hebben weinig/ tot geen motivatie en
hebben moeite met verschillende gebieden van zelfredzaamheid. De sociaal agoog beaamt dit
probleem, hij geeft aan dat er weinig/ tot geen behandeling is op zelfredzaamheid. Hiernaast worden
er geen methodieken gebruikt om zelfredzaamheid en empowerment te vergroten. De sociaal agoog
vindt het lastig om de patiënt klaar te stromen voor de maatschappij, daar hij weinig kennis heeft
over bestaande methodieken en er momenteel geen plek voor is in de behandeling. Er zijn veel
controlepunten, waarmee de sociaal agoog veelal de verantwoordelijkheid en zelfstandigheid bij de
patiënt weghaalt.
Op basis hiervan wordt er aanbevolen om het therapeutisch leefklimaat opnieuw in te delen, met
therapieën die meer gericht zijn op de praktijk (in plaats van op de literatuur). Een nieuwe vorm van
therapie (maatschappijtherapie) volledig gericht op het leven in de toekomst. Hierin kunnen
patiënten hun eerste stappen en plannen maken voor de toekomst. Ten derde wordt er aanbevolen
om de sociaal agoog bijscholing te geven, waarmee hij/ zij beter bepaald gedrag van de patiënt kan
plaatsen en begrijpen. Ook wordt de verantwoordelijkheid en zelfstandigheid verdeeld, waarbij de
patiënt bewuster gaat worden van bepaalde plichten die hij (in de toekomst) kan krijgen. Op
beleidsmatig niveau wordt er geadviseerd om te kijken naar meer uitstroommogelijkheden
(beschermd wonen), waarbij er meer maatwerk plaats vindt en de patiënt meer ondersteuning
ervaart. Met deze uitstroommogelijkheid kan de stap direct verkleind worden.
Jeffry / 3664708/ Progresscode: 12V4G-AFOZ/ Fontys Sociale Studies
2
,Voorwoord:
Deze afstudeerscriptie is geschreven als afronding van de opleiding: Fontys (Sociale Studies), gelegen
in Eindhoven. Tijdens de opleiding heeft de onderzoeker verschillende stageplekken gehad en
meerdere onderzoeksverslagen gemaakt. Een van deze stageplekken is instelling X waar deze scriptie
geschreven is. Instelling X is een gesloten behandelsetting voor forensisch psychiatrische patiënten.
Op afdeling Y worden 12 patiënten behandeld en over de gehele locatie worden rond de 60
patiënten behandeld. Vanuit de opleiding worden er verschillende methodieken en mooie verhalen
verteld over hoe patiënten behandeld worden en terug keren in de maatschappij. Wat de
onderzoeker opviel, was dat dit geschetste beeld niet (geheel) overeenkwam met de werkelijkheid.
Op het moment dat dit begon op te vallen, heeft de onderzoeker zich hierin verdiept. Hoe is het
mogelijk dat het zo stroef verloopt? Hoe kan het dat dit niet overeenkomt met het geschetste beeld
van de opleiding?
Het valt op dat patiënten veelal terugvallen in oud gedrag en de aansluiting met de maatschappij niet
weten te vinden. Gedurende de behandeling is het waarneembaar dat patiënten last hebben van alle
triggers en prikkels van het leven in de maatschappij, waardoor een misstap snel gemaakt is. Op het
moment dat patiënten met ontslag gaan, zijn ze vaak huiverig voor de toekomst. Ze weten niet goed
hoe of wat, waardoor sociaal agogen naderhand (vaker) het nieuws krijgen dat patiënten (eenmaal
buiten) terugvallen in oude gedragingen en verslavingen. De onderzoeker wilt hier samen met de
andere professionals meer in gaan betekenen.
Het behandelen in een gesloten setting is niet vergelijkbaar met andere open afdelingen, waardoor
er weinig zicht is op de daadwerkelijke gang van zaken (door externe professionals). Doordat de
onderzoeker dit thema interessant vindt, heeft hij ervoor gekozen om hier verder onderzoek naar te
doen. Het onderwerp en hierop volgend onderzoek werd toegejuicht door de professionals, daar er
vraag naar nieuwe handvatten is/ was.
De onderzoeker wilt afstudeerbegeleidster (Maria) bedanken voor haar begeleiding en adviezen
gedurende het afstudeertraject. Hiernaast wilt hij alle betrokkenen bedanken, die op hun eigen
manier een bijdrage geleverd hebben aan dit onderzoek.
Jeffry / 3664708/ Progresscode: 12V4G-AFOZ/ Fontys Sociale Studies
3
, Inhoudsopgave:
1. Context en probleemschets:...............................................................................................................6
1.3 Praktijkverificatie:......................................................................................................................12
2.6 Individuele rehabilitatie benadering:..........................................................................................17
3. Methodologie:..................................................................................................................................19
3.2 Dataverzamelingsmethode:........................................................................................................20
5. Conclusie en aanbevelingen: Aan de hand van bovengenoemde resultaten zal in dit hoofdstuk per
deelvraag toegelicht worden welke conclusie hieraan gekoppeld geworden is. Door de conclusies per
deelvraag door te nemen, komt er uiteindelijk een antwoord op de hoofdvraag: - Hoe kan de sociaal
agoog beter een bijdrage leveren aan het vergroten van zelfredzaamheid, zodat de patiënt (van
afdeling Y) zich zo doende kan integreren in de maatschappij, waarbij hij/ zij minder snel terug
terugvalt in oude patronen en meegaat met de maatschappelijke norm?...........................................30
6. Discussie:..........................................................................................................................................36
6.3 Methodologische keuzes: Sterke en zwakteanalyse, betrouwbaarheid en externe validiteit:. . .37
7. Literatuurlijst:..................................................................................................................................40
Bijlage 1 Topiclijst sociaal agogen/ behandelaren:...............................................................................49
Bijlage 2 Topiclijst patiënten:................................................................................................................52
Bijlage 3 Codeboom sociaal agogen en behandelaren:........................................................................55
Bijlage 4 Codeboom patiënten:............................................................................................................57
Jeffry / 3664708/ Progresscode: 12V4G-AFOZ/ Fontys Sociale Studies
4
