Huwelijk en echtscheiding bij Martin
Bucer
H.J. Selderhuis
Samenvatting
Hoofdstuk I Theorie en praktijk van het huwelijk aan de vooravond van
de Reformatie
Met de bekering van keizer Constantijn kreeg de kerk de ruimte om haar visie op het
huwelijk en echtscheiding te realiseren, met als beperking de noodzaak om de
heersende macht te vriend te houden. Binnen het kanonieke recht legde men een
sterke nadruk op de onontbindbaarheid van het huwelijk vanuit het sacramentele
karakter ervan. Augustinus gebruikt hiervoor drie begrippen die bepalend zijn
geworden voor heel het kanonieke huwelijksrecht: proles (het voortbrengen van
nageslacht), fides (vertrouwens- en liefdesband) en sacramentum (het is een
afspiegeling van de band tussen Christus en de Kerk). In de oude kerk stond het
ongehuwde leven hoger dan het gehuwde. Een huwelijk kon door twee mensen
samen gesloten worden, maar moest in reactie op misbruik wel gemeld worden bij de
kerk. Er waren gronden die een huwelijke ongeldig maakten (impedimenta
dirimentia), zoals het ontbreken van één van de noodzakelijke voorwaarden voor een
geldig en voltooid huwelijk, het ontbreken van instemming van één van beide
partners of verwantschap tussen beide partners, en er waren gronden die het
huwelijk ongeoorloofd waren (impedimenta prohibitiva). Er was in deze gevallen geen
sprake van echtscheiding, omdat er nooit sprake is geweest van de ‘echt’ in de
rechte zin van het woord. Al met al zorgde de kanonieke wetgeving er voor, dat zowel
huwelijkssluiting als huwelijksontbinding op velerlei wijze belemmerd werden. Het
concilie van Trente zal in genoemde wetgeving slechts enkele kosmetische
wijzigingen aanbrengen. Het heeft de reformatorische huwelijksopvatting
nadrukkelijk als goddeloos en banwaardig afgewezen.
In de late middeleeuwen was het regel dat celibataire priesters hun lusten op een
huisvrouw of prostituee botvierden. Via beide wegen moest de priester een boete
betalen aan de kerk, die hierdoor in het celibaat een belangrijke inkomstenbron had.
Het gewone volk en geleerden als Erasmus dreven hier uitgebreid de spot mee.
Tegen dit licht kunnen Bucers scherpe aanvallen op het celibaat gezien worden. Een
ander probleem was het zogenaamde Winkelehen, het sluiten van geheime
huwelijken waarbij veel misbruik voorkwam. Er was weinig aandacht voor de inhoud
van een goed christelijk huwelijk, het beeld dat de ongehuwde staat minder zondig
was bleef bestaan. De geslachtsdaad werd steeds verder ingeperkt door haar te
verbieden op feestdagen, gedurende daglicht en meer van dat soort zaken. Bucer
komt in dit kader te spreken over de ‘tirannie’ van de canones: rijken kunnen veel
zondigen, maar de arme wordt direct gestraft. De vrouw was sinds Genesis 3 een
bedreiging die de man in de val wilde lokken, een goede voedingsbodem voor het
geloof in en de bestrijding van heksen. Bucer heeft er meer dan enig ander
Reformator oog voor dat vrouwen binnen de huidige huwelijkswetgeving onderdrukt
worden. De wetten die dienen ter bescherming van het huwelijk functioneren als
, dekmantel voor ontucht. Een belangrijke rol ziet Bucer hierin weggelegd voor het
oude keizerlijke recht.
Hoofdstuk II De Reformatie en het huwelijk: nieuwe wegen uitgezet
De wereldlijke magistraten wilden weer de macht in handen krijgen, en namen de
huwelijksrechtspraak weer op zich, maar vroegen aan de kerk en haar dienaren aan
te geven wat volgens de Bijbel als huwelijksrecht moet gelden. Het startschot voor
de herbezinning werd gegeven door Luther, hij vond het echter geen zaak voor de
theologie en had voornamelijk pastorale motieven. Bepalend voor de reformatorische
theologie op het huwelijk was Johannus Brenz. Hij komt echter niet verder dan een
reformatorische bewerking van het kanonieke huwelijksrecht. Waar Brenz nog redelijk
strikt was, was Zwingli veel vrijer. Unaniem was men op het punt dat het huwelijk
geen sacrament is, maar wel een zeer heilige instelling. Essentieel wordt de
aanwezigheid van getuigen bij de huwelijkssluiting, en de instelling van een
huwelijksrechtbank ter ondersteuning. Huwelijk en echtscheiding zijn in de eerste
helft van de zestiende eeuw onderwerp van veel studie en gesprek.
Erasmus kwam vanuit zijn kritiek op het monnikenwezen tot een aanval op het
verworden celibataire leven en van hieruit spreekt hij zich positief uit over het
huwelijk. Toch blijft het celibaat de beste weg tot christelijke levenswandel. Deze
tweeslachtigheid moet bezien worden vanuit Erasmus’ theologie die stelt dat het
doel van de theologie niet speculatief maar praktisch is. Het gaat om het inwendige.
Het huidige celibataire leven is uitwendig. Wezenlijk voor het christelijke huwelijk is
voor Erasmus de inwendige band van liefde en genegenheid. Door de hang naar het
inwendige zijn de lichamelijke aspecten van het huwelijk automatisch
ondergewaardeerd. Aan de hand van 1 Korintiërs 7 brengt Erasmus de bezinning op
echtscheiding op gang, zonder zichzelf daarbij als criticus van de kerk op te stellen.
Hoewel hij doorgaans weinig met het Oude Testament heeft, valt Erasmus hierin erop
terug om wegens de hardheid van de harten scheiding toe te staan. Billijkheid
(aequitas) is hierbij een sleutelbegrip., aangezien wetten in een concrete situatie
meer onrecht dan recht kunnen bewerkstelligen. Wetten moeten immers het heil van
de mens dienen.
Bullinger, zelf zoon van een priester, houdt zich intensief bezig met de vragen
rondom celibaat en priesterhuwelijk. Het summa van zijn werken rond het huwelijk is
Der christliche Ehestand. Bullinger wil laten zien dat het huwelijk een goede instelling
Gods is die door de valse leer van Rome naar leer en leven in verval is geraakt. Het
huwelijk als instelling heeft niet onder de zondeval geleden en blijft een gave van
God, de mens ten goede gegeven. Echtbreuk is tevens zonde tegen Christus, daar
het huwelijk de band van de kerk met Hem weerspiegelt. Zaken die op het Verbond
van toepassing zijn gelden zo ook voor het huwelijk. Op grond van de vrijwillige
instemming dient éénheid van hart, lichaam en bezit te ontstaan. Het huwelijk moet
gesloten worden volgens de burgerwetten en mag geen bedreiging vormen voor het
geloof.
Opmerkelijk is dat Bullinger maar weinig ruimte inruimt voor vragen rondom
echtscheiding, onder vermelding dat anderen dit al uitvoerig genoeg gedaan hebben.
Meer voor de hand ligt de verklaring dat de huwelijksband eigenlijk niet gebroken
mag worden. De mogelijkheid van een tweede huwelijk spreekt voor Bullinger
eigenlijk vanzelf. In zijn huwelijkstheologie is hij erg beïnvloed door Erasmus en
Bucer.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper PDDekker. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
