Overzicht van het feministisch denken 2021-2022
Samenvatting: OFD
Inhoudsopgave
Overzicht van het feministisch denken: les 1 .................................................................................................. 2
Overzicht van het feministisch denken: les 2 ................................................................................................ 23
Overzicht van het feministisch denken: les 3 ................................................................................................ 37
Overzicht van het feministisch denken: les 4 ................................................................................................ 50
Overzicht van het feministisch denken: les 5 ................................................................................................ 65
Gastlezing: feminisme en dekolonisatie (Dirk Lafaut) ....................................................................................... 65
Overzicht van het feministisch denken: les 6 ................................................................................................ 73
Radicaal feminisme en ethics of care ................................................................................................................ 73
Overzicht van het feministisch denken: les 7 ................................................................................................ 90
Ecofeminisme, differentiefeminisme en queertheorie ...................................................................................... 90
Overzicht van het feministisch denken: les 8 .............................................................................................. 104
Feministische wetenschapskritiek en epistemologie ....................................................................................... 104
Overzicht van het feministisch denken: les 9 .............................................................................................. 121
1
,Overzicht van het feministisch denken 2021-2022
Overzicht van het feministisch denken: les 1
Inleiding: paradoxen en blinde vlekken
Inhoud van deze (overzichts)cursus:
• Wat zijn cruciale, feministische ideeën, concepten, evoluties en stromingen?
• Welke thema’s komen aan bod, welke eisen zijn eraan gekoppeld?
• Wat is de wetenschappelijke en maatschappelijke relevantie?
Waarom is dat een stamvak in deze opleiding? Zie: Kwame A. Appiah: geeft aan in zijn boek dat veel
ideeën die oorspronkelijk door feministische wetenschappers zijn ontwikkeld bepalend zijn voor de
manier waarop we vandaag over identiteit en complexiteit van dit soort concepten denken. Het gaat
niet enkel over gender, maar ook andere dimensies van identiteit.
Deze les? Stilstaan bij de relatie tussen feminisme en filosofie die een paradoxale relatie is.
• Filosofie heeft basis in het feminisme
• Androcentrische bias in westerse canon (mannelijk, wit, westers, misogyn, sekstisch, …) = eerste
spanningsveld
• Feminisme heeft omgekeerd ook invloed gehad op het filosofisch denken, dus nieuwe filosofische
thema’s, concepten, perspectieven
• Feminisme heeft toch een eerder marginale positie – ook vrouwen ondervertegenwoordigd
1. Feminisme: idee en beweging
Feminisme is een heel brede term. Vroeger had feminisme een heel negatieve bijklank. Men zag
feministen als radicale mannenhaatsters. Vandaag zien we dat feminisme meer mainstream is en ‘hip’
gevonden wordt. De vraag is nu: wat begrijpen we daar nu onder en hoe verhoudt het zich tot theorieën?
Belangrijk is, feminisme is een ideeëngoed, maar is ook altijd een beweging. Het is niet enkel theorie,
maar een beweging waar men zich rond organiseert en die mensen persoonlijk raakt. Dus als je dingen
leest, is dat niet louter theoretische kost, maar raakt ook aan jouw persoonlijk leven.
Sara Ahmed: “What do you hear when you hear the word feminism? It is a word that fills me with hope,
with energy. It brings to mind loud acts of refusal and rebellion as well as the quiet ways we might have
of not holding on to things that diminish us. It brings to mind women who have stood up, spoken back,
risked lives, homes, relationships in the struggle for more bearable worlds. It brings to mind books
written, tattered and worn, books that gave words to something, a feeling, a sense of an injustice, books
that, in giving us words, gave us the strength to go on. Feminism: how we pick each other up. So much
history in a word, so much it too has picked up.”
ð Sarah Ahmed is een bekende filosoof van het moment. Ze heeft ontslag genomen als
filosofieprofessor als protest naar aanleiding van klachten rond SGG van studenten en het gebrek
aan ernst van de universiteit om daarmee om te gaan. Dus nu werkt ze als onafhankelijk filosoof.
ð Ze zegt: Feminisme, wat betekent dat? Het is een woord dat hoop en energie met zich meebrengt,
ook luide protesten en stille vormen van verzet. Het zijn vrouwen die doorheen de tijd en op alle
mogelijke manieren meehelpen aan een meer verdraagbare wereld. Het is meer dan loutere theorie
(ook al zijn boeken etc. belangrijk), maar ook een beweging waar mensen zich rond organiseren. Het
heeft ook veel geschiedenis in het woord, het is niet eenduidig. Er zijn binnen het feminisme veel
controversiële discussies. Het wordt vaak termen als westers, wit, transfoob soms, heel
heteronormatief toegeschreven en dat is dus niet louter positief. Kritisch zijn in de omgang met
feminisme dus!
2
,Overzicht van het feministisch denken 2021-2022
De term ‘feminisme’ is voor het eerst geïntroduceerd door Hubertine Auclert (foto), in La
Citoyenne à feministe die ijverde voor stemrecht. Vandaar ook de sterke associatie
tussen feminisme en stemrecht.
Feminisme als georganiseerde beweging is dus iets van eind 19e eeuw, redelijk recent
(vandaar ‘eerste golf’), maar de ideeën en het verzet zijn van alle tijden en dus veel
ouder! Belangrijk onderscheid: feminisme is niet echt ‘ontstaan’ in de 19e eeuw, maar
heeft wel roots als maatschappelijke beweging en vormen ervan bestonden altijd al. Het
is zeker ook niet enkel Europees of Angelsaksisch/Amerikaans, maar een wereldwijd fenomeen.
“The concept of feminism (viewed historically and comparatively) can be said to encompass both a system
of ideas and a movement for sociopolitical change based on a refusal of male privilege and women’s
subordination in any given society” (Karen Offen, 2000).
“Feminisme: het streven naar gelijke rechten voor vrouwen en mannen” (Van Dale online, 2020)
ð Paradoxale basis in (kritiek op) Verlichtingsideeën & socio-politieke revoluties
We zien dat feminisme vandaag nog steeds geassocieerd wordt met streven naar gelijke rechten,
wat slechts een bepaalde invulling is van emancipatie en gendergelijkheid. Gendergelijkheid kan
veel verschillende dingen betekenen, niet enkel gelijke rechten, want is veel breder dan dat. Maar
toch vinden we die associatie sterk terug. De idee van ‘gelijke rechten’ hangt ook sterk samen met
het Verlichtingsdenken. Hangt ook samen met de periode van de Franse revolutie die een sterke
inspiratie is geweest voor vrouwen om gelijke rechten als vrouw te claimen.
ð Gelijkheid, vrijheid, emancipatie = complexe ideeën, verschillende perspectieven en strategieën
Tegelijk zien we ook die ambiguïteit. Gelijke rechten claimen betekent niet dat men gelijkheid heeft
benadrukt. Men heeft zowel de gelijkenissen als de verschillen tussen mannen en vrouwen
aangegrepen om gelijkheid te eisen. Dus er is een belangrijk verschil tussen wat we in het Engels
‘sameness’ noemen en ‘gelijkheid’. Gelijkheid is een morele notie. Betekent dat je mensen
gelijkwaardig gaat behandelen, en betekent niet altijd gelijk behandelen. Rekening houden met
reële verschillen (tussen bv mannen en vrouwen) is belangrijk. Dat is een heel fundamenteel en
complex gegeven binnen het feminisme (verschil vs. gelijkheid, wat benadruk je, … à heeft al voor
veel ophef gezorgd in de geschiedenis van het feminisme). Maar aan de andere kant ook naar
verschillende perspectieven en strategieën; hoe bereik je minder onderdrukking, meer emancipatie
mogelijk maken, etc.
“feminism (...) is an encompassing program of socio-political critique and remediation, with gender issues
at its very core. These issues might intersect with other more localized concerns – class, race, age, religion,
etc. – in complex fashion, producing specific and differently situated expressions of feminism. But this in
no way diminishes the centrality of gender, of relations between the sexes (women and men) as the
fundamental point of concern. (...) to be a feminist is necessarily, specifically and primarily to challenge
male domination in culture and society, in whatever geographical location or situation in historical time, or
in whatever combination with other issues” (Karen Offen, 2000, p. 24)
ð Feminisme, zoals Karen Offen (een belangrijke feministe en historica) omschrijft is iets waar thema’s
als gender en sekse centraal staan, maar die interageren ook altijd met andere kwesties zoals bv.
klasse, ras, leeftijd, religie, … Ze staan dus nooit alleen. Gender is wel altijd het centrale gegeven waar
die andere dimensies ook mee verweven zijn.
Filmpjes: debat tussen bell hooks en Laverne Cox over wat feminisme is & ‘we should all be feminists’ –
Chimamanda Ngozi Adichie (bekende schrijfsters van Nigeriaanse origine).
3
, Overzicht van het feministisch denken 2021-2022
Feminisme is blijvend inspirerend en controversieel, maar er zijn ook heel wat:
• Interne kritieken: burgerlijk, wit, westers, heteronormatief, transfoob, …
• Ook extern: anti-gender bewegingen (uit extreemrechtse hoek bv, protesten voor feministische
eisen)
ð Het is belangrijk en populair, maar ook controversieel wat bepaalde vragen en uitdagingen met zich
meebrengt.
“(..) to be “feminist” in any authentic sense of the term is to want for all people, female and male, liberation
from sexist role patterns, domination, and oppression.” (bell hooks, 1982, p. 195)
ð Quote: feminisme is niet anti-man en je hoeft geen vrouw te zijn om feminist te zijn! Het gaat erover
dat je tegen seksisme bent en tegen het maken van onderscheid op vlak van gender en wil streven
naar bevrijding van onderdrukking obv dergelijke ideeën en patronen.
Feministische bewegingen worden vaak omschreven als ‘golven’.
• 1ste golf: 19e-20e eeuw à “gelijke rechten”
• 2de golf: 1970’s à “het persoonlijke is politiek”
• 3de golf? 1990’s à “agency & diversiteit”
• 4de golf? recente repolitisering (Women’s Marches, #metoo, women’s strikes …)
Er is wel wat discussie over wanneer spreken we van een golf? waar begint die en eindigt die? Die metafoor
van golven heeft wel nut in de zin van dat je ergens bepaalde lijnen kan duidelijk maken. Je kan wijzen op
continuïteiten en discontinuïteiten.
• Golven = metafoor voor continuïteit & discontinuïteit:
• Beweging bouwt verder op bestaande tradities
• Nieuwe accenten, breuken, evoluties
• Tegelijk heeft het ook zijn beperkingen:
• Onzichtbaarheid van bewegingen, sleutelfiguren buiten deze ‘golven’ (cf. vroegfeminisme,
protofeminisme, scharnierfiguren, …) à er staat één iets centraal en alles dat ertussen of
buiten gebeurd, verdwijnen naar de achtergrond.
• Westers/seculier perspectief (cf. niet-westers feminisme, islamitisch feminisme …) om
naar feminisme te kijken. Wat andere vormen van feminisme marginaliseert of op een
tweede plek zet. De eerste golf hangt bv. sterk samen met de strijd voor stemrecht die
gelinkt wordt aan de westerse context, maar wel een globale strijd was.
Dus die golven zijn een instrument om analytisch inzicht te krijgen in de belangrijke verschillen in contexten
waarbinnen ideeën zich ontwikkeld hebben, de accenten die gelegd worden, etc. Het is belangrijk om wel
kritisch te blijven kijken naar de indeling van die golven.
“To explore the historical roots of contemporary feminist praxis in Africa, it is more appropriate to ask not
if the exact same practices existed in the past, but if, how and why African women historically resisted the
conditions that oppressed them as women. If we ask this more nuanced question, it seems clear that
women—some, if not all—must have resisted oppressive, patriarchal institutions and customs as and when
necessary. (...) Scholars studying the colonial period in Africa have traced the presence of what we could
call an indigenous feminist consciousness in various women’s movements across the continent. They have
also argued that women’s feminist consciousness grew out of their resistance to colonialism and their
participation in nationalist struggles, and that women often used pre-colonial forms and strategies of
organizing.” (Simidele Dosekun, 2007, p. 43)
4
