Samenvatting sociologie en
recht
Les 1: intersectionaliteit en staatsrecht
Intersectionaliteit
Abstract denken = abstract nadenken stelt je in staat om over de horizon van je eigen situatie heen te
kijken. Als je minder bent ingebed in je eigen situatie kun je beter aan de gevolgen op de lange termijn
denken. Het is van belang de abstracte slag te maken van de eigen situatie naar het collectief.
Intersectioneel denken/ kruispunt denken = verschillende delen van je identiteit beïnvloeden elkaar. In
een analyse van ongelijkheden gaat het nooit enkel over één van die stukjes identiteit. De manier
waarop je in de maatschappij staat is afhankelijk van alle stukjes identiteit.
Sojourner Truth: Ain’t I a woman? (toespraak 1851, Ohia)
De eerste persoon die sprak over kruispunt denken.
Uitleg uitspraak “ain’t I a woman?”: ik ben niet alleen een vrouw, ik ben ook zwart en een
voormalige slavin. Al die elementen hebben invloed op mijn positie en die moeten gezien worden
in het streven naar gelijke kansen en mogelijkheden
Kimberlé Crenshaw
Heeft het begrip intersectionaliteit geïntroduceerd en daarmee wilde ze de acties en
verschillende vormen van discriminatie zichtbaar maken.
Ging vooral over gender en rassendiscriminatie
Het intersectioneel denken helpt ons om anders naar de situatie te kijken
Klassiek en intersectioneel verschil denken
1
,Sociale uitsluiting en inclusie
Intersectionaliteit vergroot inclusie
Intersectioneel denken biedt concrete handvatten om meer inclusief te werken in de hulpverlening.
De ‘andere vraag’ wordt gesteld
Problemen worden meer in context geplaatst
- Persoon wordt meer in zijn geheel bekeken
Elementen die uitsluiting bepalen
Relativiteit: uitsluiting kan alleen worden beoordeeld door naar iemands omstandigheden te kijken in
relatie tot anderen in een gegeven situatie en gegeven tijd
Tijdsperspectief: sociale uitsluiting wordt niet alleen veroorzaakt door huidige omstandigheden, maar
ook door het ontbreken van toekomstperspectief.
Wat neem je mee uit deze les?
Belang van abstract denken: het helpt je om morele keuzes te maken
Intersectionaliteit: verschillende delen van je identiteit beïnvloeden elkaar
Verschillende manieren van denken over diversiteit: klassiek en intersectioneel
Bijdrage intersectionaliteit aan verkleinen van sociale uitsluiting
Artikelen
Artikel ‘Intersectionaliteit en sociale inclusie het ei... van Troje. Deel 1 het ei van Columbus’. Lees
hierva n pagina 4-11
De intersectionele benadering blijkt te inspireren tot nieuwe probleemanalyses, interventies en
omgangsvormen in uiteenlopende professionele werksoorten – waaronder welzijnswerk,
gezondheidsbevordering en hulpverlening.
De term intersectionaliteit is aan het eind van de tachtiger jaren gemunt door Kimberlé Crenshaw (1989,
1994) om te attenderen op de interactie tussen twee soorten discriminatie waardoor zwarte vrouwen
onvoldoende profiteerden van anti-discriminatie- en positieve actiemaatregelen.
Een volgende belangrijke gebeurtenis was het verschijnen van de bundel Caleidoscopische visies in 2001,
waarin Wekker en Lutz de term “kruispuntdenken” introduceerden. Het klassieke denken over
maatschappelijk relevante ordeningsprincipes als sekse, etniciteit, leeftijd, klasse, seksuele voorkeur en
validiteit was – binnen de sociale en medische wetenschappen en vroege vrouwenstudies – als
vanzelfsprekend gebaseerd op de volgende veronderstellingen:
A) Verschilcategorieën zijn dichotoom en sluiten elkaar uit. Een of-of kwestie: je bent man óf vrouw,
autochtoon óf allochtoon, rijk óf arm, hetero óf homo, jong óf oud, gezond óf ziek.
2
, B) Verschilcategorieën zijn eendimensionaal bepaald: cultureel (symbolisch), sociaal,
interpersoonlijk, psychisch of biologisch.
C) Verschilcategorieën zijn machtsneutraal: het maakt niet uit bij welke groep binnen de
verschilcategorie je hoort.
D) Verschilcategorieën zijn onveranderlijk ofwel statisch: man blijft man, vrouw blijft vrouw en een
allochtoon wordt nooit een autochtoon.
E) Verschilcategorieën zijn onafhankelijk van elkaar. In het intersectionele denken zijn deze
klassieke veronderstellingen verlaten
Met intersectionaliteit kunnen drie soorten onzichtbaarheid worden bestreden. Ten eerste de
onterechte uitsluiting (onder-inclusie) als een probleem(interventie) voorbijgaat aan belangrijke
verschillen; bijvoorbeeld het bordeelverbod dat vrouwen van buiten Europa in de kou laat staan. Ten
tweede de onterechte opsluiting (over-inclusie), als een probleem(interventie) één verschil (bijvoorbeeld
etniciteit) centraal stelt en niet op de leeftijds- en sekseverschillen daarbinnen let, zoals in geval van
suïcidepreventie. Ten derde de onzichtbare hand waardoor een ongunstige positie normaal en natuurlijk
lijkt, bijvoorbeeld wanneer migrant-zijn samengaat met vrouw-zijn, een afhankelijke verblijfstitel en een
lage opleiding.
Ondanks bovengeschetste overeenkomsten zijn er ook onderlinge verschillen tussen de aanhang(st)ers
van intersectionaliteit. Er lopen bijvoorbeeld discussies over de universele relevantie van assen en
algemene geldigheid van intersectionaliteit. Daarin staat voor sommigen het belang van gender en
etniciteit, eventueel aangevuld met klasse, buiten kijf. Anderen vinden echter dat per probleem en
situatie moet worden bekeken welke assen van verschil van kracht zijn.
Men gaat beseffen dat gebruiken of gedragspatronen niet onmiddellijk hoeven te worden
geproblematiseerd, al beantwoorden ze niet aan de dominante opvattingen. Denk bijvoorbeeld aan
hoofddoekjes, uithuwelijking of lesbisch moederschap.
Een intersectionele blik helpt bovendien onterechte opsluiting zichtbaar te maken. In Nederland liepen
en lopen “allochtone” vrouwen bijvoorbeeld voortdurend gevaar tussen wal en schip te vallen, met
acties voor het enerzijds sekse sensitiever en anderzijds intercultureler maken van de GGz. Inmiddels is
onder andere de aandacht gevestigd op allochtone vrouwen die huiselijk geweld ervaren, ouder
wordende mannelijke en vrouwelijke migranten, geadopteerde van kleur en het suïcidaal gedrag van
jonge migrantenvrouwen
Artikel ‘Wat doet sociale uitsluiting met mensen’
In Nederland doen 680.000 mensen – 4 procent van de beroepsbevolking – niet mee. Zij kampen met
een opeenstapeling van problemen, hebben een slechte leefsituatie én zijn ontevreden over hun leven.
Onderzoek laat zien dat mensen met een laag inkomen minder maatschappelijk betrokken zijn, minder
sociale contacten hebben en minder tevreden zijn met hun gezondheid.
Mensen die hopen hun plek in de groep weer terug te winnen, vertonen positief gedrag. Maar bij
mensen die de hoop hebben opgegeven, kan uitsluiting leiden tot passiviteit of juist tot agressie.”
Daarnaast heeft uitsluiting negatieve effecten op de gezondheid. “Mensen die zich buitengesloten en
3
, eenzaam voelen, kiezen bijvoorbeeld eerder voor ongezond eten. Dat kost meestal minder inspanning
en zorgt voor een ‘snelle beloning’.
In haar promotieonderzoek concludeert ze dat etnische minderheden dubbel zoveel risico lopen op een
psychose. “Het is niet alleen de vaak traumatische migratie die hier speelt, maar ook het behoren tot
een minderheid. We zien dit verhoogde risico namelijk ook bij jongeren van de tweede generatie. Het
gaat waarschijnlijk om het gevoel een buitenstaander te zijn.”
Ze wijst op een onderzoek in de VS naar de gevolgen van trauma in de kindertijd, zoals gepest worden of
mishandeling. “Mensen die als kind te maken hadden met ernstige vormen van uitsluiting bleken later
niet alleen vaker met psychische problemen te kampen, maar ook vaker een lichamelijke ziekte te
ontwikkelen, waaronder zelfs kanker.
Er zijn ook aanwijzingen dat sociale uitsluiting in de hersenen de stof dopamine activeert, voegt Van der
Ven toe. “Dat zou de relatie met psychoses kunnen verklaren.” Belangrijk is volgens haar dat de overheid
zich bewust is van de consequenties van haar beleid.
Staatsrecht
Sociaal contract denken
Legitimiteit:
- Hobbes, Rousseau en Locke zijn filosofen die nagedacht hebben over de legitimiteit
van de staat ten opzichte van zijn burger.
- Natuurtoestand is onhoudbaar, individuele vrijheidsrechten werden overgedragen
aan een soeverein. Burgers sluiten zich aan bij staatsgezag.
- Dit concept is een leidraad geweest voor constitutie/wetgeving van Bataafse
republiek/
- Resultaat = rechtsstaat en mensenrechten
Rechtsstaat
Doel is creëren van vrijheid voor de burger, maar staatsmacht moet wel begrensd worden.
Begrenzing door:
1. Legaliteitsbeginsel: geen bevoegdheid zonder wet
- Zowel de overheid (het hoogste bevoegde gezag in een land) als de burgers (de
inwoners van een land) van een staat zijn gebonden aan de wet
- Als de overheid dwang wil toepassen (= ingrijpen in de rechten en vrijheden van de
burgers) dan moet de bevoegdheid daartoe in de wet staan
- Rechtsbronnen
- Verdrag afspraken tussen twee of meer staten die op schrift zijn gesteld en
die gelden in de staten die partij zijn bij het verdrag.
- Wet wetten bevatten rechtsregels die zijn vastgesteld door de overheid
- Jurisprudentie jurisprudentie ontstaat doordat algemene regels in de
diverse wetten en in de overige regelgeving moeten worden toegepast in
individuele situaties, die vaak heel verschillend zijn.
4
