Ik heb hoofdstuk 2 en 3 voor het vak aardrijkskunde samengevat. Dit kun je gebruiken in leerjaar 4 als 5. Ik heb voor mijn toetsen goede voldoendes gehaald en heb mijn examen easy gehaald, door alleen mijn samenvattingen te leren.
HAVO 5 BOEK 2 hoofdstuk 2 KLIMATEN BRAZILIË LEREN!
Voorkennis:
- Aardkorst: het buitenste laagje van de aarde dat bestaat uit stukken oceaanbodem
en stukken continent.
- Benedenloop: het laagste deel van een rivier, net voordat het water in de zee
stroomt.
- Bergstorting: een grote rotsmassa die over een helling naar beneden glijdt.
- Bovenloop: het gedeelte aan het begin van een rivierloop in de bergen.
- Epicentrum: punt op het aardoppervlak waar de meeste beweging door de
aardbeving plaatsvindt.
- Erosie: de uitschurende werking van stromend water, wind of ijs.
- Eruptie: een uitbarsting van een vulkaan.
- Sedimentatie: het ophopen van sediment op plaatsen waar de snelheid van water of
wind afneemt.
- Tsunami: golven die ontstaan door aardbevingen in de oceaanbodem.
- Verwering: het verbrokkelen van gesteente onder invloed van het weer en de
werking van planten.
§2.1 De opbouw van de aarde
Van de korst tot de kern
Bij een aardbeving ontstaan trillingen die vervolgens dwars door de aarde gaan. Overal ter
wereld kunnen ze worden opgevangen en geregistreerd. De Seismologen doen dat al jaren
en hebben uit deze gegevens kunnen afleiden hoe de aarde vanbinnen is opgebouwd.
Ze ontdekten een vast gesteente in de kern, met daaromheen traag stromend gesteente in
de aardmantel, verhit door de afgifte van warmte uit de kern.
De buitenkant van de aarde is weer een harde korst. De temperatuur en de druk nemen toe
met de diepte.
Temperatuur in de aardkost stijgt met 15 tot 30 oC bij iedere 1000m tot soms 200 oC in
vulkanische gebieden.
In de aardkern loopt de temperatuur op tot ruim 5000 oC. de hoge druk in de aardkern komt
door het gewicht van het gesteente dat erboven ligt. De enorme druk zorgt ervoor dat de
aardkern uit vast materiaal bestaat.
Twee soorten aardkorst:
De oceanische korst is gemiddeld ongeveer 8km dik en bestaat vooral uit het vrij zware
gesteente basalt.
Continenten zijn veel dikker, onder gebergten zelfs 40 tot 80km dik. Ze bestaan uit veel
lichter gesteente zoals graniet.
Oceaanbodem en continenten ‘drijven’ beide op het mantelgesteente, net als blokjes
piepschuim in een bak met water.
Hogere delen in de bodem van verschillende oceanen noem je midoceanische ruggen.
Diepe kloven in de oceaanbodem heten diepzeetroggen.
,§2.2 Platentektoniek en aardbevingen
Verschillende plaatbewegingen:
De aardkorst is verdeeld in platen. De meeste aardplaten of schollen bestaan uit zowel
continent als oceaanbodem. Zuid-Amerikaanse plaat is hiervan een voorbeeld.
Doordat deze aardplaten als een puzzel in elkaar passen zal een beweging op de ene plaats
doorwerken naar andere plaatsen.
De volgende bewegingen komen voor bij het contact tussen aardplaten:
1- Bij convergente plaatgrenzen : botsen er 2 aardplaten tegen elkaar. Als hierbij
een oceanische korst betrokken is, zal de zwaardere oceanische korst schuin
wegduiken onder de andere aardplaat. De andere plaat kan zowel oceanische als
continentale korst zijn. Hierbij ontstaan diepzeetroggen.
Het wegduiken van de oceanische korst, zoals bij de westkust van Zuid-Amerika,
wordt subductie genoemd.
2- Bij divergente plaatgrenzen : bewegen aardplaten uit elkaar. Op plekken waar
vloeibaar gesteente uit de aardmantel tegen de aardkorst drukt, kan de aardkorst
breken.
3- Bij transforme plaatgrenzen ⇵: bewegen 2 aardplaten langs elkaar.
Platentektoniek:
De aardkorst bestaat uit aardplaten die voortdurend in beweging zijn met elkaar door
convectiestromen in de aardmantel. Heet magma komt naar boven tegen de aardkorst aan.
Het magma moet zijdelings wegstromen en neemt dan stukken aardkorst mee. Op sommige
plekken breekt de aardkorst en stroomt het magma als lava naar buiten. Zo ontstaan
divergente breuken. De ruimte van zo’n breuk wordt direct gevuld met lava, die stolt tot
basalt en zo ontstaat er een nieuwe aardbodem. Telkens als er door de divergente
beweging van de aardplaten weer ruimte vrijkomt, herhaalt zich dit. Zo ontstaat
voortdurend oceanische korst en midoceanische ruggen.
Omdat er op deze manier nieuwe aardkorst bijkomt, moeten er ook plaatsen zijn waar de
bestaande aardkorst verdwijnt.
In subductiezones duikt de oceaanbodem in de aardmantel. Zo wordt de oceaanbodem als
het ware gerecycled.
Aardbevingen:
Bij convergente en transforme plaatgrenzen ontstaan de zwaarste aardbevingen. Deze
platen bewegen daar langs elkaar of tegen elkaar aan. Door de ruwheid van het gesteente
blijven de aardplaten een lange periode min of meer klem zitten tot ze plotseling binnen
enkele seconden een heel eind opschuiven. Alle spanning dat zich in jaren heeft opgebouwd,
komt in één keer vrij. De vrijgekomen trillingen verspreiden zich in alle richtingen.
Seismografische stations, die deze trillingen meten, bepalen de exacte plek van de
aardbeving in de aardkorst: de aardbevingshaard/hypocentrum (de plek in de aardkorst
waar de aardbeving ontstaat). Epicentrum: de plek aan het aardoppervlak die boven het
hypocentrum ligt.
Met een seismogram meet je hoe zwaar een aardbeving is op de schaal van Richter.
De verwoestende kracht bij zware aardbevingen, komt ook door de daaropvolgende
aardverschuivingen. Hierbij komen grote hoeveelheden los materiaal die op de
berghellingen liggen in één keer naar beneden. Bij zware aardbevingen in de oceaanbodem
, kunnen enorme vloedgolven (tsunami’s) ontstaan, die zeer verwoestend zijn, met name voor
de kust vlakten.
§2.3 Vulkanisme
Vulkanisme bij divergente platen:
De opbouw van een vulkaan heeft te maken met de manier waarop de vulkaan tot
uitbarsting komt. De samenstelling van het magma en de temperatuur spelen daarbij een
belangrijke rol. Bij de midoceanische rug is in de aardkorst een breuk ontstaan waardoor
magma omhoog stroomt. Deze magma is vloeibaar en stroomt gemakkelijk naar buiten. Het
gevolg is dat bij de midoceanische ruggen een uitbarsting rustig verloopt: effusieve eruptie.
Het stroomt over grote oppervlak doordat de lava vloeibaar is, voordat het stolt tot basalt.
-Soorten vulkanen: -Effusieve vulkaan; - rustige uitbarstingen;
- Brede vulkaan;
- Kleine hellingshoek.
- Wordt schildvulkaan genoemd.
Vulkanisme bij convergerende platen:
In subductiezones vinden vooral explosieve erupties plaats. Dit komt doordat daar de
samenstelling van het magma verandert. Omgesmolten oceaanbodem wordt vermengd met
zeewater. Het gesmolten gesteente is erg stroperig en bevat veel gassen. Magma wilt
omhoog door de hoge temperatuur, maar de taaiheid houdt dit tegen. Als dit toch gebeurd,
komen er meer gassen vrij, waardoor er een explosievere uitbarsting is. Als de gasdruk
verder daalt, komt de stroperige lava naar buiten. Doordat dit zich vaak herhaalt, ontstaat er
een vulkaan met afwisselend lagen as en lagen gestolde lava. Een vulkaan met de
afwisseling van lagen heet een stratovulkaan.
- Explosieve vulkaan: -Vooral in subductiezones;
- komen veel gassen bij uitbarstingen vrij, hoe meer gassen hoe
explosiever de uitbarsting;
-Wordt stratovulkaan genoemd.
De explosiviteit van een eruptie varieert door de tijd heen, afhankelijk van de hoeveelheid
gas en de samenstelling van het magma. Soms is een eruptie zo heftig, dat de magmakamer
van de vulkaan leegstroom. Hierdoor wordt de vulkaan onstabiel en stort het dak van de
magmakamer in. Er ontstaat een grote cirkelvormige krater, de caldera. Bij een zeer heftige
eruptie komt het ook voor, dat het bovenste deel van de vulkaantop compleet wordt
weggeblazen, ook zo ontstaat een caldera.
Hotspots:
Men heeft ontdekt dat op de grens van de aardkern en de aardmantel bellen van heet
mantelgesteente ontstaan die omhoog kunnen stijgen. De aardkorst daarboven wordt
verzwakt en breekt, waardoor lava naar buiten kan stromen. Dit is een hotspot.
- Hotspot: plekken op aarde waar in de aardmantel pluimen van zeer heet magma
opstijgen.
- Bij een hotspot in zee ontstaat vaak een vulkanisch eiland.
Wanneer een aardplaat heel langzaam over de hotspot heen schuift, krijg je na miljoenen
jaren een hele rij vulkaaneilanden. (Hawaii).
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper madelondehaan81. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,38. Je zit daarna nergens aan vast.
