Maatschappijleer H2
Socialisatie: het proces dat je op elke (nieuwe) plek weer nieuwe normen en waarden
leert, soms leer je dit bewust (als iemand je erop wijst), maar meestal onbewust
(ongeschreven regels).
Internalisatie: gedragingen die volledig eigen zijn gemaakt en die je automatisch doet
(bijvoorbeeld aan de rechterkant van de weg rijden).
Sociale controle: het feit dat soms iemand anders moet ingrijpen als er geen sprake is
van internalisatie.
Als er geen sprake is van zelfcontrole en ook niet van sociale controle, komen
verschillende instanties erbij en die kunnen er voor zorgen dat de betreffende persoon
gestraft wordt.
Sociaal contract: een soort contract waarin staat dat mensen zich aan de wet moeten
houden, ook al zouden ze dat liever niet doen. Hiervoor is het nodig dat ze een klein deel
van hun vrijheid inleveren, in ruil voor orde en veiligheid.
Geschiedenis van de rechten:
In 1215 dwongen leermannen de Engelse koning Jan zonder Land het document Magna
Carta (grote oorkonde) te ondertekenen, waarin stond dat de burgers meer rechten en
vrijheden (recht op een eerlijk proces) zouden krijgen en dat de koning een deel van zijn
macht (de kerk was niet meer van hem) zou moeten afstaan. In 1789 brak in Frankrijk een
revolutie uit waarbij het volk de alleenheersende koning afzette, de burgers waren nu geen
onderdanen van de koning meer. In 1798 kreeg Nederland, de toenmalige Bataafse
Republiek (1795-1801), een eigen grondwet. Maar pas in 1848 beloot koning Willem II dat
hij een deel van zijn macht aan het volk zou afstaan.Nog steeds vinden er veranderingen
aan de Grondwet plaats.
Klassieke grondrechten:
Vormen de basis voor andere wetten
Waar de overheid niet ingrijpt
Bestaat al vanaf ongeveer 1848
Voor de rechter afdwingbaar
Er wordt onderscheid gemaakt tussen:
Gelijkheidsrechten; 'Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke
gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst,
levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan
ook, is niet toegestaan.'
Politieke rechten; elke burger heeft het recht om aan de democratie deel te
nemen door te gaan stemmen (actief kiesrecht) en zich verkiesbaar te stellen
(passief kiesrecht).
Vrijheidsrechten: vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst
enzovoort.
Sociale grondrechten:
Waar de overheid inspanningsplicht heeft
Bestaat vanaf 1983
Niet voor de rechter afdwingbaar
Volksvertegenwoordiging: door het volk gekozen en daarmee geeft de kiezer hun
feitelijk het recht om deze maatregelen in te voeren (zoals de politiewet, waarin staat dat
, alle opsporingsmogelijkheden zijn toegestaan).
De Nationale ombudsman: komt op voor burgers die zich door de overheid slecht
behandeld voelen (bijvoorbeeld als je vindt dat jou privacy geschonden is). Eerst dien je je
klacht bij de overheidsinstantie in te dienen, als jij en de overheid er niet uitkomen, kan de
ombudsman jou helpen.
College bescherming persoonsgegevens (CBP): houdt toezicht op de naleving en
toepassing van wetten die gaan over persoonsgegevens (dus je kan ook hierheen komen
als vindt dat jou privacy geschonden is). Het CBP kan een onderzoek instellen als de wet
overtreden wordt en kan boetes opleggen, het zwaarste wat het CBP kan doen is het
aanspannen van een rechtszaak tegen een overheidsinstantie.
Rechtsstaat: een staat waarin burgers beschermd worden tegen en door de overheid
door wetten. Ook heeft elke burger zijn plichten (zoals de leerplicht), maar hier tegenover
staan de burger zijn rechten (zoals een verblijfsvergunning). In een rechtsstaat zijn veel
instanties die samenwerken of elkaar juist controleren.
De aanwezigheid van grondrechten
Een machtenscheiding (om machtsmisbruik te voorkomen)
Het legaliteitsbeginsel
De overheid moet zich aan de rechtsregels houden.
Je kunt alleen gestraft worden voor iets waarvan in de wet staat dat het
strafbaar is.
Een onafhankelijke rechtspraak (rechters mogen niet onder druk staan van
andere machten, moeten onpartijdig zijn, mogen niet bij de zaak betrokken
zijn)
Grondwet: verandert pas als er brede steun voor de wijziging is, vormt de basis van de
Nederlandse rechtsstaat, is de belangrijkste bron van het staatsrecht, zorgt ervoor dat de
overheid en de overheidsinstanties niet teveel macht krijgen.
Rechtsbronnen:
Wetten; worden gemaakt door de volksvertegenwoordigers op lokaal, provinciaal en
nationaal niveau, samen met het bestuur.
Jurisprudentie; alle rechterlijke uitspraken samen, zodat als er een soortgelijke zaak door
een andere rechter behandeld wordt, kan de jurisprudentie geraadpleegd worden.
Gewoonterecht; ongeschreven regels over het nakomen van bepaalde afspraken, deze
gewoonte komt voort uit een jarenlange traditie.
Verdragen; Nederland heeft deze met andere landen gesloten, zoals het Europese
Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM)
Proces-verbaal: een verslag waar zowel de eigen bevindingen van de agenten staan als
de verklaringen van de verdachte, het slachtoffer en/of getuigen. Dit moet door de
verdachte ondertekend worden, maar hij/zij heeft ook het recht om dit te weigeren en hij/zij
mag ook liegen. Dit proces-verbaal wordt door een agent op basis van een ambtseed of
ambtsbelofte gemaakt.
Miniproces-verbaal: als het gaat om een bekeuring.
Geweldsmonopolie: de politie en het leger hebben het recht om geweld te gebruiken in
situaties waar dit echt nodig is. Dit mag omdat zij drie taken hebben: ordehandhaving,
opsporing en hulpverlening. Soms is, voor het uitvoeren van deze taken, echt geen andere
optie dan het gebruiken van geweld.
De politie heeft verschillende bevoegdheden:
