Medische Sociologie
College 1: wat is medische sociologie
Medische sociologie → a sociological approach to health and illness probes the intricacies of the relations of
societal structures, culture and inequalities to health beliefs, behaviours and outcomes.
Gezondheid
● WHO 1948: een toestand van volkomen lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welbevinden.
● Machteld Huber: gezondheid is het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van
de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven.
Sociale determinanten die de gezondheidstoestand van een persoon beïnvloeden:
1. Beschikbaarheid van middelen om aan de dagelijkse behoeften te kunnen voldoen, zoals onderwijs- en
arbeidskansen, salaris of gezond voedsel;
2. Sociale normen en attitudes, zoals discriminatie;
3. Blootstelling aan misdaad, geweld en sociale problemen;
4. Sociale ondersteuning en sociale interacties;
5. Blootstelling aan massamedia en opkomende technologieën, zoals het internet of mobiele telefoons;
6. Sociaaleconomische omstandigheden, zoals geconcentreerde armoede.
WHO → Commission on Social Determinants of Health (CSDH)
De gezondheidszorg kan ingedeeld worden op de plaats
waar de zorg wordt gegeven of op ordening
(echelonnering en regionalisatie).
De plaats van de gezondheidszorg:
● Intramuraal / klinisch / residentieel → zorg die
geboden wordt in een zorginstelling.
● Semimuraal / semi-residentieel → tussenvorm van
zorg en valt tussen extra- en intramurale zorg in. Het
houdt in dat patiënten niet volledig zelfstandig kunnen
wonen (extramuraal) maar ook niet hoeven te worden
opgenomen in een zorginstelling (intramuraal).
● Extramuraal / ambulant → zorg aan cliënten die niet
in een instelling verblijven.
● Poliklinisch → op de polikliniek.
Echelon → een sector van gezondheidszorg waarvan de
voorzieningen globaal gesproken dezelfde functionele
kenmerken en gerichtheid vertonen.
Echelonnering van de gezondheidszorg:
Eerste lijn Tweede lijn Derde lijn
Aard zorg Algemeen Specialistisch Algemeen + specialistisch
Toegankelijkheid Vrij Na verwijzing Na verwijzing
Locatie t.o.v.
Te midden van doelgroep Op grotere afstand Kan op grotere afstand
doelgroep
Wijze waarop zorg In thuissituatie, Ambulant, intramuraal, Intramuraal (kan zijn)
wordt aangeboden extramuraal, ambulant poliklinisch, klinisch substituut van thuissituatie
● Eerste lijn: huisarts, tandarts, apotheek, thuiszorg, paramedici.
● Tweede lijn: medisch specialisten, RIAGG.
● Derde lijn: verpleeghuiszorg, ziekenhuiszorg, categoraal ziekenhuis.
Regionalisatie → indeling van het land in gebieden (regio’s) waarbinnen een overzichtelijk, samenhangend en
doelmatig stelsel van gezondheidsvoorzieningen functioneert, afgestemd op de behoefte van de bevolking van dat
gebied.
CHAPTER 1: INTRODUCTION, THE CHANGING DOMAINS OF THE SOCIOLOGY OF HEALTH
AND ILLNESS
De sociale bestudering van ziekte langs drie lijnen:
● Individual level examines perceptions of health and illness.
● Social level examines the social creation of disease categories and health care organizations.
● Societal level examines health care systems within their political context.
1
, Two schemes for organizing medical sociology.
In medicine/health Of medicine/health
Individual ● Health behaviour ● Social construction of disease
level ● Lay beliefs categories/medical knowledge
● Lay referral ● Discursive or narrative construction of self
● Compliance and identity
● Social support and stress/psycho-social ● Sociology of body
perspectives
Social level ● Social causes of disease ● Medical
● Social epidemiology dominance/power/interprofessional
● Evaluation of health care effectiveness rivalry
● Managerial effectiveness and efficiency ● Conflict perspective on lay-professional
● Health promotion and education relationship
● Health inequalities ● Medicalization
● Managerialism as an ideology or discourse
Societal level ● Improving the effectiveness and efficiency ● Capitalism/globalization and health care
of policies and government initiatives systems
● Building social capital in the community ● Health social movements
● Social construction of the community via
disciplinary surveillance/governmentality
Het biomedische model: een manier van denken die overal onderscheidt in probeert te maken. Het is een
reductionistische manier van denken waardoor het meetbaar is.
Het biomedische model baseert zich op vijf aannames:
1. Mind/body dualisme: the mind and body can be treated separately.
2. Mechanical metaphor: het lichaam kan gezien worden als een machine die gemaakt kan worden waarbij
dokters ingenieurs zijn die het lichaam weer laten functioneren.
3. Technological imperative: de werking van technologische interventies wordt soms overschat.
4. Reductionist: de focus bij de uitleg van een ziekte ligt bij biologische factoren. Sociale en psychosociale
factoren worden veelal achterwege gelaten.
5. Doctrine of specific aetiology: de gedachte dat elke ziekte door een specifieke factor wordt veroorzaakt
→bacterie, virus, parasiet.
Het biomedische model staat nog voor een ongelimiteerd aantal vragen, terwijl er misschien een ander paradigma
is dat wel een antwoord kan geven.
Kritiek op het biomedisch model:
● De effectiviteit van medicijnen wordt soms overschat. Antibiotica resistentie: antibioticagebruik heeft er
voor gezorgd dat er nu een dreiging is voor resistentie. Het lijkt op de korte termijn efficiënt, maar is het op
de lange termijn wel effectief?
● Het model slaagt er niet in rekening te houden met de sociale ongelijkheden in gezondheid.
● Het model slaagt er niet in het lichaam in de sociale omgevingscontext te plaatsen.
● Patiënten worden behandeld als objecten in plaats van personen.
● Medicalisering: medicijnen benadering op het krijgen van kinderen.
● De twijfel of de aangenomen professionele medische dominantie ten opzichte van andere
behandelmethoden wel terecht is. De medische wereld is in zijn blikveld dominant omdat het door het
denkkader blind is voor sociale oorzaken van problemen.
● Opkomst van evidence based medicine en de negatieve effecten.
● De assumptie dat door de wetenschappelijke methode de waarheid over een ziekte sociaal geconstrueerd is.
Ziekte is volgens sommige sociologen een sociaal construct en niet een objectief natuurlijk fenomeen.
UNDERSTANDING HEALTH SOCIOLOGICALLY – MCDANIEL
Sociology of health and illness (medical sociology) encompasses at least three sociological specialties:
1. Sociology of health/illness: focus on the social dimensions and determinants of health, cause and consequence
as well as context.
2. Sociology of health care/medicine.
3. Sociology of health policy.
Theoretical approaches to sociology of health and illness:
● Structural functionalism: society is viewed as an orderly array of functioning social institutions that articulate
with each other. Individuals in social institutions play roles prescribed by society and learned through
socialization. Illness was seen as a ‘sick role’ which encompasses both rights and duties. → The ‘sick role’
concept in 21st-century guise, is making something of a return as ‘personal responsibility’ for one’s own
health.
2
, ● Social psychological approach: focus on human agency, or the actions or behaviors of individuals with respect
to health and illness.
○ Perspectives: symbolic interactionism, phenomenology, ethnography, and interpretative enquiry.
● Newer theoretical approaches
○ Life course perspective: focus on the intersection of individual biographies with historical events.
○ Disability theory: emerged from multiple critiques that saw social restrictions for disabled people as
emanating from their bodily impairments. Instead, the social model of disability sees disability as a
social construction and a product of social organization.
○ Structuration theory: relies on the duality of agency and structure in analysing social action.
College 2: Structuur en financiering nederlandse gezondheidszorg
Vanaf 1974 wordt er al gewerkt aan het goedkoper krijgen van de zorg, dit gaat erg moeizaam, kosten blijven juist
oplopen. Beleidsmaatregelen gericht op kwaliteitsverbetering, maar ook kosten.
De zorg is geen markt → gevolg van weerstand tegen nieuwe rol zorgverzekeringen. Er zijn verschillende redenen
waarom de zorg dus geen markt is/kan zijn. Tegenwoordig kan je wel zelf kiezen waar de zorg plaatsvindt, maar
waar let je op? Je weet eigenlijk nooit of iemand het goed doet, in tegenstelling tot ‘normale’ markt producten.
Op het moment dat je tweedelijns zorg ingaat, gaat je dat ook kosten (eigen risico) opleveren.
Jaar van de transparantie (2015) → overal in de samenleving … (quote van de minister). Vanaf 2015 komt er
steeds meer transparantie.
Wijzigingen in de zorg → Wet Maatschappelijke Ondersteuning (2015): gemeenten moeten ervoor zorgen dat
mensen zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen. De gemeente geeft ondersteuning thuis via de Wmo. Zorg
moet zoveel mogelijk worden georganiseerd bij mensen thuis, dit kan per stad/gemeente verschillen dus het is
vanuit de overheid overgedragen aan de gemeente. Een indicatie van dat de zorg te duur werd (decentralisatie
van de zorg). Alles is opgesplitst om zorg te kunnen garanderen. Ook jeugdwet.
Belangrijkste redenen voor wijzigingen in de Nederlandse gezondheidszorg:
1. Zorgen over de betaalbaarheid van de zorg (bekijk het zorglandschap). Zorglandschap van slide 16. Iedere
actor heeft twee ‘gezichten’. De overheid beschouwt en grijpt alleen in als het echt nodig is.
2. De wens om kwaliteit van de zorg te verbeteren. Deze is in Nederland altijd al erg hoog. In 2018 zijn twee
indicatoren toegevoegd: suicide rates en wachtlijsten bij GGZ, dit zijn de twee indicatoren waar Nederland het
slecht op doet wat ertoe leidt dat Nederland op 2 komt te staan na jaren op 1. Kwaliteit ligt aan op welke
indicatoren er wordt getest. Wel stabiel goed.
Nederland doet het over het algemeen heel goed. Dit komt doordat we veel geld in de zorg steken, maar we hebben
ook een bepaald systeem: Beveridge vs Bismarck.
● Bismarck (Nederland): de zorg wordt georganiseerd en betaald door de betrokkenen. Zij bepalen onderling
waar de zorg over gaat.
● Beveridge (UK): zorgsysteem wordt door de overheid georganiseerd. Het is zo centraal dat je er gebruik van
kan maken wanneer je wilt. Dat blijkt minder goed te werken omdat het niet georganiseerd wordt door
‘kenners’, onvoldoende kennis leidt tot inefficiëntie en onvoldoende kwaliteit.
○ Werkt wel in kleinere en rijkere landen, zoals Denemarken.
Groepsopdracht: waarom is de zorg weer duurder geworden?
● Vergrijzing → hoe ouder, hoe meer gezondheidsklachten (bevolkingspiramide).
● Medisch-technologische ontwikkelingen → ook een positieve kant, maar in eerste instantie duur.
● Baumol-effect → het gegeven dat de lonen in de gezondheidszorg gelijk gehouden moeten worden aan de
lonen in andere sectoren, een vergelijkbare trend. Maar lonen kunnen op verschillende plekken hoger omdat
dingen goedkoper kunnen, maar dat is lastig in de zorg. Lonen stijgen maar productiviteit niet.
● Het aantal alleenstaanden in de maatschappij → vooral bij ouderen groter beroep op zorginstanties,
bijvoorbeeld Wmo of verpleeghuiszorg. Door individualisering meer eenzaamheid dus meer gebruik
gezondheidszorg.
● Patiënten worden steeds mondiger → meer zorg gewenst vanuit de patiënten zelf, artsen verwijzen maar
door.
● Immigratie → meer mensen, meer kosten, meer gezondheidsklachten.
● Corona → vaccins, technologie, GGZ.
● Personeelstekort → om mensen aan te trekken.
● Verbetering technologie → kan twee kanten op werken.
● Langdurige zorg → combinatie vergrijzing en corona.
● Medicalisering → sneller ‘in een hokje geplaatst’.
3
