Gezondheidscommunicatie
Week 1
https://www.ru.nl/ubn/zoeken/zoeksystemen/zoeksystemen/kranten/
Hubers over positieve gezondheid: wellicht een specifiekere definitie van de klassieke
definitie, de klassieke definitie van het WHO is een definitie waarbij je jezelf eigenlijk nooit
gezond kan noemen, er is altijd wel iets.
Gezondheid is niet alleen fysiek, maar heeft ook te maken met de zingeving, kwaliteit van
leven etc. Dat maakt dat het domein van gezondheid niet alleen voor artsen, maar voor ons
allemaal is.
Wat is gezondheidscommunicatie?
Health communication is a multifaceted and multidisciplinary approach to reach different
audiences and share health- related information with the goal of influencing, engaging, and
supporting individuals, communities, health professionals, special groups, policymakers and
the public to champion, introduce, adopt, or sustain a behavior, practice, or policy that will
ultimately improve health outcomes.
Doelen van gezondheidscommunicatie
Niet alleen over overtuigen, maar ook over het delen van informatie, te betrekken, te
ondersteunen, bepaald gedrag te introduceren, mensen het te laten overnemen, het goede
gedrag wat ze vertonen laten blijven vertonen (mensen die gestopt zijn met roken). Dat is
gezondheidscommunicatie.
Multidisciplinair: wat voor verschillende disciplines relevant is.
Communicatiewetenschappers kunnen kijken hoe er met verslavende gecommuniceerd kan
worden. Artsen kijken hoe ze van de verslaving afkomen. De verschillende taken worden los
van elkaar uitgevoerd.
Interdisciplinair: verschillende disciplines werken samen aan HPV-vraagstuk, bijv. RIVM:
epidemiologen en communicatiespecialisten.
Trans disciplinair: komt weinig voor. Verschillende disciplines integreren kennis rondom
vraagstuk en generen zo nieuwe inzichten en theorieën.
Verschillende theoretische perspectieven en methoden
‘’ He who loves practice without theory is like the sailor who boards ship without rudder or
compass and never knows where he may cast.’’
Paradigma’s: manieren van kijken naar de wetenschap
Realisme: er bestaat 1 objectieve werkelijkheid die je met empirisch onderzoek kunt
vaststellen
Constructivisme: er zijn verschillende subjectieve, sociaal geconstrueerde werkelijkheden.
‘’De werkelijkheid’’ bestaat niet.
Kwantitatieve en kwalitatieve methoden
Experiment, survey, observatie, inhoudsanalyse, interview
,De beste fit met de onderzoeksvraag bepaalt de kwaliteit van de uitkomst, niet de methode
an sich.
Week 2
Risico- en crisiscommunicatie
Risicocommunicatie: het informeren van het publiek en wat kan je eraan doen?
We hebben het over bekende risico’s: lifestyle zoals gezond eten, veel bewegen en roken.
We hebben het ook over de meer technologische risico’s: genetisch gemodificeerd voedsel is
gevaarlijk, rubbergranulaat op de sportvelden.
Verschil met crisiscommunicatie: dit is nog niet gebeurd, richt zich op de langere termijn, er
is nog niets aan de hand maar als we zo doorgaan hebben we wel een probleem.
Het is gebaseerd aan wat we weten/ wat we aan kennis verzameld hebben.
Het wordt vaak gemedieerd via eigen campagnes, maar kan ook een productrecall zijn. Het is
een gepland en gecontroleerd proces.
Crisiscommunicatie: we hebben een probleem, hoe kunnen we deze negatieve impact
verminderen of in de toekomst voorkomen? Het richt zich op de korte termijn: wat moeten
we nu doen?
Met 50% van de kennis moet je 100% van de beslissingen maken (Rutte).
Je hebt het minder in de hand als communicatieprofessional: je moet reageren op hoe het
publiek ermee omgaat of je informatie uit de media halen.
Wordt nader toegelicht
Risicoperceptie
Hoe nemen we risico’s waar, en in hoeverre komt dit overeen met de objectieve cijfers?
Denk hierbij aan de wappies, 5G etc.
Er is een groot verschil in hoe experts risico’s waarnemen ten opzichte van het publiek.
Objectieve dimensies van risico
- Waarschijnlijkheid: Hoe groot is de kans van het risico? Bijvoorbeeld een grote kans
op milde gezondheidsgevolgen versus kleine kans op ernstige gezondheidsgevolgen
van COVID-19
, - Waarde van de gebeurtenis: Hoe ernstig of acceptabel is de nadelige gebeurtenis
(Dood vs. klachten)?
- Timing: wanneer treed je na de nadelige gebeurtenis op? Is dat direct, na enkele
weken, na 10 jaar of pas over 30 jaar?
De objectieve dimensies waarschijnlijkheid en waarde van gebeurtenis wegen zwaarder dan
de objectieve dimensie timing. Timing komt minder vaak voor.
Risicoperceptie van publiek
Subjectieve percepties van risico’s wijkt vaak af van de ‘objectieve’ kans op een bepaalde
gebeurtenis. We nemen veel intuïtiever waar. Als mensen kansen/risico’s waarnemen die
gevaarlijk zijn gaan we heel erg op ons gevoel af. En dat wijkt soms af van de daadwerkelijke
risico’s. Verschillende factoren maken dat mensen risico’s overschatten:
1. Dread (huiveringwekkend): Een gebrek aan controle en de kans op fatale gevolgen.
Bijvoorbeeld terroristische aanslag of vliegtuigramp
2. Onbekend risico: nieuwe of uitgestelde gevolgen, onzichtbaar, onbekend binnen
wetenschap.
Bijvoorbeeld COVID-19, waar ook wetenschappers nog niets van weten.
3. Aantal betrokkenen: aantal mogelijke slachtoffers, zoals bij terroristische aanslagen.
Risicoperceptie; de rol van lifestyle
Starr (1969): ‘’Of een risico als acceptabel wordt gepercipieerd heeft te maken met de
waargenomen voordelen van een bepaalde activiteit.’’
We vinden een risico opeens wel acceptabel als het ons veel voordelen geeft
(borstvergroting, zonnebank, roken) (Starr 1969). Mensen zijn bereid om vrijwillige risico’s te
accepteren die 1000 keer zo groot zijn als onvrijwillige risico’s die evenveel voordelen
hebben. We gaan de risico’s down playen: als we denken ik doe dit vrijwillig, dan ben je
opeens bereid veel meer risico’s te accepteren.
Risicoperceptie; Andere factoren die een rol spelen bij de risico perceptie:
Bennet (1998) signaleert andere factoren die een rol spelen bij de risicoperceptie:
- Enge (tot verbeelding sprekende) ziekte of dood
- Onvrijwillig
- Identificeerbare slachtoffers
- Slecht begrepen door wetenschap
- Tegenstrijdige informatie uit verantwoordelijke bronnen
- Onvermijdbaar
- Nieuw, onbekend (SARS)
- Technologisch, niet natuurlijk (gentech)
- Verborgen, onomkeerbare schade (kernramp)
- Onevenredig verdeeld over de populatie (rampen)
- Gevaar voor kinderen, zwangere vrouwen, toekomstige generaties.
,Dat maakt dat hoe het publiek kijkt naar risico’s, vaak niets meer te maken heeft van de
objectieve waarneming van risico’s:
Gevolgen voor risicocommunicatie
- ‘Onderbuikgevoel’ speelt een rol bij risicopercepties. Het publiek informeren (‘’wat u
denkt klopt niet!’’) heeft weinig zin.
- Bij het communiceren van risico’s moet er rekening gehouden worden met
percepties en emoties van de ontvanger
o Niet: wat is het meest waar?
o Maar: wat is het meest effectief, wat kunnen mensen begrijpen?
Risico-communicatie
‘’Doing an effective job of risk communication often means finding comprehensible ways of
presenting complex material that is clouded by uncertainty and is inherently difficult to
understand’’ (Calman)
De werkelijkheid achter risico’s is vaak complex
Risico’s zijn per definitie onzeker
Risico’s zijn moeilijk te begrijpen voor de menselijke geest
Intuïtief denken we binair: wel of niet, groot of klein?
Dit zorgt ervoor dat het een uitdagende taak voor een communicatieprofessional is om
mensen juist te informeren over risico’s.
De macht der getallen:
Wat lijkt meer? Grote getallen hebben meer impact: 4,15 keer verhoogd risico of 415%
hoger risico. 1286 doden per 10.000 inwoners of 21,14 doden per 100 inwoners.
Ankering speelt een rol bij risicopercepties
Ankering; inschatting van een risico wordt beïnvloed, ook als anker niet te maken heeft met
de schatting.
Voorbeeld:
Wat is het product van 1x2x3x4x5x6x7x8? Mensen schatten 512
Wat is het product van 8x7x6x5x4x3x2x1? Mensen schatten 2250
, Risico’s weergeven
Percentages zijn moeilijk te begrijpen. Hoeveel is 1% van de mensen? Ook wordt het heel
letterlijk genomen: bij 50% kans wordt er gedacht dat bij 30 mensen in de zaal 15 mensen de
kans hebben, terwijl deze verdeling veel diverser is verdeeld.
Gigerenzer (2002) beweert dat het probleem met percentages geld voor leken, studenten en
professionals. Frequenties zijn gemakkelijker te begrijpen omdat ze al rekenwerk voor je
verrichten en dit het meest overeenkomt met de manier waarop mensen informatie over
risico hebben geleerd (evolutionaire verklaring)
Voorbeeld: 1 op de 10 mensen.
Verbale communicatie
Het is ‘’waarschijnlijk’’ ‘’zelden’’ dat een risico optreedt. Zie interpretatie verbale
risicocommunicatie (Timmermans, 1994).
Het geeft voordelen:
- Gemakkelijker te begrijpen
- Houdt rekening met onzekerheidsfactoren
- Genereert intuïtief, associatief denken
- Betere voorspellers van attitudes en intenties
Maar ook nadelen:
- Weinig specifiek: wat wordt er nu precies bedoeld?
- Dit is gevoeliger voor manipulaties van context en framing
- Interpretatie: grote spreiding
Oplossingen verbale communicatie
Oplossing 1: visuele weergave van het risico toevoegen
Je weergeeft risico’s als plaatjes, in plaats van cijfermatig (zoals 1 op de 10).
Oplossing 2: combineren verbale en percentuele weergave
Denk aan een bijsluiter van medicijnen.
Oplossing 3: kijksluiter
Een bibliotheek van filmpjes met de belangrijkste informatie over bijwerkingen van
medicijnen (kijksluiter.nl)
