Hoorcollege 1: Het perspectief: contextualisme
De zorgen van Shell:
- Gerechtshof Den Haag 29 januari 2021
- Okbapi and others v Royal Dutch Sheel plc, 12 february 2021:
- NRC: De multinational ontkomt niet aan zijn zorgplicht
- Rechtbank Den Haag 26 mei 2021-11-18
Urgenda zaak dec 2019: De rechtbank gaf een bevel aan de Nederlandse staat om
de CO2-uitstoot voor het einde van 2020 te verminderen met 25% ten opzichte van
1990. Inbreuk op de grondrechten van ingezetenen. De grondrechten recht op leven
art. 2 EVRM en het recht op een schone omgeving art. 8 EVRM waren de
grondslagen die in het geding waren. Vordering was om de CO2-uitstoot te
reduceren met 25% in 2030 ten opzichte van 2019 (de komende 10 jaar, gebaseerd
op het akkoord van Parijs waar afspraken gemaakt zijn over de reductie van CO2-
uitstoot.
Kritiek Shell: Akkoord van Parijs was een akkoord tussen staten en dat is
volkenrecht. Shell is geen staat, maar een onderneming. Het gaat te ver om tegen
ons te zeggen hoe wij onze CO2 moeten reguleren, dat mag niet en is een kwestie
van vrij ondernemersbeleid. U zit op de stoel van de politiek.
Rechtbank: Shell was toch verbonden aan het akkoord van Parijs, omdat Shell het
akkoord van Parijs heeft ondertekend. En in het bedrijfsbeleid hebben zij
opgeschreven dat ze gaan streven naar de doelstellingen van het akkoord van Parijs.
De rechtbank kan hun bevelen eraan te houden, op wat diegene zelf als doelstelling
heeft. Er is een normatief kader, VN-klimaatsysteem, akkoord van Parijs en kijken
hoe uw beleid zich verhoudt tot het normatieve kader. Uw beleid leidt tot een te grote
uitstoot in vergelijking met het normatieve kader. Als u uw beleid voortzet gaan we de
reductiedoelstellingen die u zelf heeft ondertekend niet gaan halen. U dient uw
gedrag aan te passen aan wat u zegt dat u gaat doen (minder CO2 uitstoten, zodat u
de doelstellingen wel gaat behalen). Shell heeft een zorgplicht om die CO2-uitstoot te
reduceren met 25% in 2030 ten opzichte van 2019. De verantwoordelijkheid van
Shell de moedermaatschappij van Londen is afhankelijk van de mogelijkheden en
kennis die ze heeft om in te grijpen. En als Shell de moeder weet wat de
consequenties van het beleid zijn, de kennis daarvan heeft en ook de mogelijkheid
heeft om in te grijpen en dat toch niet doet, dan is ze aansprakelijkheid voor de
schadelijke gevolgen die daardoor intreden. Shell de moeder aansprakelijk voor de
CO2-uitstoot.
Shell is een multinational en heeft ook een concessie om in Nigeria olie te winnen.
Pijpen lekken op grote schaal. Lekkage door verouderd materiaal en door sabotage
(diefstal door derden). Aansprakelijkheid van Shell voor deze situatie in Nigeria. Shell
de moedermaatschappij in Londen. Aansprakelijkheid gebaseerd op drie incidenten
met 3 grote lekkages. Rechtbank had het verweer van Shell gehonoreerd dat de
schade was ontstaan door sabotage. Gerechtshof: oordeelt een stuk genuanceerder
dan de Rechtbank. Incidenten hadden zich afgespeeld in Nigeria. Nigeriaans recht
is van toepassing. Mengsel van Engels recht en Nigeriaans recht. Zorgplicht moet
rusten op degene die aansprakelijk is (duty of care). Zorgplicht moet zijn geschonden
en daardoor moet schade zijn ontstaan. Schade voorzienbaar was, nabij was en als
een schadevergoeding fair just reasonable is om een duty of care te mogen
,aannemen. Moedermaatschappij is aansprakelijk voor het nalaten van Shell Nigeria
als de moedermaatschappij kennis heeft van het schadeveroorzakende handelen
van een dochter op een terrein waar die moeder ook invloed op heeft rust een
zorgplicht op de moeder. In dit geval als Shell in Londen kennis heeft van het
milieubeleid en de uitvoering daarvan van Shell de dochter in Nigeria en daar ook
invloed op uitoefent, dan rust er ook een zorgplicht op Shell de moeder om dat goed
te doen (vereisten van wetenschap en invloed).
- Vorderingen met betrekking tot aansprakelijkheid met betrekking tot het ontstaan
van de lekkages.
- Vorderingen die betrekking hadden op de reactie van Shell daarop die nalatig was
en te laat
- Vorderingen ten aanzien van het saneren en opruimen van de troep die ontstaan
was.
Shell is aansprakelijk voor de schade die is ontstaan door de lekkages in Oeroma en
Goi. Bij de derde zaak oordeelde het Hof dat daar hoogstwaarschijnlijk sabotage de
oorzaak is geweest en geen duty of care.
Op Shell rust een betere waarschuwingsplicht zowel op Shell Nigeria als de
moedermaatschappij in Londen. Voor het eerst is Shell de moeder aansprakelijk
gehouden voor olievervuiling die gedaan is door Shell de dochter in Nigeria.
Bij Engelse zaken moet eerst worden beoordeeld of jurisdictie is, dan pas komen de
inhoudelijke vragen aan de orde over de aansprakelijkheid. Criterium voor
bevoegdheid is of partijen een zaak hebben die pleitbaar is en of ze een reële
vordering hebben die kans maakt (afweging van de rechter om te kijken of de rechter
bevoegd is). Shell de moeder in Londen is ook aansprakelijkheid gehouden voor de
nalatigheden is Shell Nigeria. Afhankelijk van de interne zaken in het Shell concern
en de interne omstandigheden van het geval.
Ongrijpbaar privaatrecht:
- Welke rechter is bevoegd?
-Wie claimen wat, namens wie, van wie of wat?
- Waar haalt de rechter het recht vandaan? Welk rechtssysteem, welke bronnen?
Welke normen?
- Niet alleen nationaal recht, geschreven bronnen en gegeven normen
- Maar ook
1. meergelaagd recht: directe werking Unierecht.
2. ongeschreven bronnen:
3. open normen die invulling behoeven (drie onbepaaldheden van het privaatrecht)
Art. 3:305a BW: individuele burgers kunnen een algemeen belang opvoeren bij de
rechter.
Eerste onbepaaldheid: meergelaagdheid
- Het verschil tussen oud en nieuw: verschillende jurisdicties. Directe werking
Unierecht.
- Een labyrinth van normen
- Heersende denkkader:
Tweede onbepaaldheid: ongeschreven bronnen:
- Van casuïstische rechtsvinding naar hard and fast rules en weer terug? Hard and
,fast rules waarvan je denkt hoe komen ze erbij?
- HR Saladin/HBU: derogerende werking van de redelijkheid en billijkheid. Afhankelijk
van de omstandigheden van het geval. Hangt af van de zin wat partijen van elkaar
mochten verwachten.
- Haviltex,
Lindebaum/Cohen: Ook aansprakelijk als je handelt in strijd met de zorgvuldigheid.
- HR 5 september 1997, NJ 1998/473 (Ontvanger/Hamm). Betaling aan failliete
boedel. Geld teruggekregen in dit unieke geval bij deze zaak. Terugvordering van het
geld kan niet in andere zaken.
- HR 28 februari 1992, NJ, 1993/566 (IZA/Vrerink): eigen schuld 50% in het
wegverkeer.
- HR 24 april 1992, NJ 1993/643 (Van Wijngaarden/Staat)
- En nu weer onbepaalde zorgplichten (duties of care): heel veel toepasselijke
normen die je in een blender stopt en dan komt er een dutie of care uit.
Derde onbepaaldheid: open normen.
- De stelling van het contextualisme: open texture van het recht: het recht kan
alleen begrepen worden in het licht van het geval en in de strekking van de
regel. De taal en de feiten, de toekomst is onvoorspelbaar.
- HR 28 april 2000, NJ 2000/430 (mesothelioom): werknemer werkte met asbest bij
zijn werkgever. Duurt heel lang, voordat je ziek wordt door mesothelioom (vorm van
borstvlieskanker). Incubatieperiode van 30 jaar. Willen schade verhalen op
werkgever, maar de vordering is dan al verjaart op grond van art. 3:310 BW na max
20 a 30 jaar. Op het moment dat je ziek bent is je vordering al weg. Maar: een
beroep door de werkgever op de verjaring is in die omstandigheden niet redelijk en
billijk (onaanvaardbaar in gevallen van verborgen schade). Dus hierbij geen hard and
fast rule (open texture van het recht).
- Locus of certitude: de feiten, niet de regels. Kennis van de feiten en niet kennis
van de regels. Altijd kijken naar de context van het geval.
- Meer kennis over de feiten, minder twijfel over het oordeel
Gevolg: contextualisering van privaatrecht:
- Privaatrecht, moraal en politiek: zo gescheiden?
- Of zo, overlappend?; privaatrecht met een hoogpolitiek karakter.
- Of toch zo, ingebed?
Vak verdiepend privaatrecht:
- Doel: dit moderne privaatrecht leren begrijpen en hanteren
- Pros ton kairon: naar de omstandigheden eisen
- Law in context
- Welke context?
- Terug naar Shell: toen en nu, verdubbeling van de context
Verdieping maar hoe?
- Niets is zo praktisch als een goede theorie
- Wat u van theorie moet weten voordat u de praktijk ingaat
- Drieslag: recht, rechtswetenschap en juristerij
- Recht in contect, interdisciplinariteit en vakmanschap
- Niet alleen voor civilisten
, - Het grote verhaal en de teksten
- Niet meer weten zonder eerst te begrijpen wat u weet
Wat weten we eigenlijk over het recht?
- Twee paradigma’s van rechtswetenschap: doctrinaire en sociaal-wetenschappelijke
benaderingen
- Wat is geldend recht?
Wat betekent dit voor de civilist/jurist?
- Doctrinair jurist: rechtsvragen, systeem-en probleemdenken, rechtsgeleerdheid als
tekstwetenschap
- Sociaal-wetenschappelijk jurist: wetenschappelijke vragen, denkt over
privaatrecht als maatschappelijk fenomeen (rechtssociologie), verdelingsinstrument
(rechtseconomie) of bron van emoties (rechtspsychologie)
- Recht in context: naar een brede academische vorming van juristen
- Brede vorming: recht in een sociale, morele en theoretische context,
t-shaped lawyer: vanuit eigen disciplines (de staander) samenwerken met andere
disciplines (de ligger)
- Kijken naar hetzelfde vanuit wisselend perspectief
Conclusies:
- het perspectief: contextualisme. Geen willekeurige keuze, maar zelf het resultaat
van een ontwikkeling in het denken over recht, wetenschap en juristerij
- Nieuwe perspectieven op recht: wetenschap en juristerij: law in contect,
interdisciplinaire rechtswetenschap en T-shaped lawyers
Traditionele rechtsdogmatiek: juristen recht geleerd, wat is het geldende recht?
Hoe pas je dat toe? Interpretatie en argumentatie.
Sociaal- wetenschappelijke benadering (moderne empirische benadering):
werkt het privaatrecht en zo ja hoe werkt het privaatrecht? Meer naar de feiten kijken.
Hoorcollege 2: Het begrip: wat is privaatrecht?
Inhoud en overzicht:
- Wat is privaatrecht? Vele bronnen (bronnen doorkruisen elkaar en ook het
systeem), vele gezichten (uiteenlopende casusposities), snelle ontwikkelingen (niet 1
definitie van het privaatrecht)
- Eerste onzekerheid: inherente normativiteit. We kunnen het niet beoefenen zonder
zelf een standpunt innemen. Het is betwistbaar. Meningsverschillend
- Een onrechtmatig leven: HR 18 maart 2005
- Een model van Privaatrecht
- Theoretische en praktische consequenties
- Tweede onzekerheid: omgaan met globalisering. Grenzen tussen disciplines
- managing pluralism: prejudiciële procedures, directe toepassing EVRM
- Researching pluralism: doctrine, macht of dialogen
De traditionele benadering: het privaatrecht is de poging om maatschappelijk en
juridische verhoudingen te onderwerpen aan een systeem van coherente normen dat
eerlijk is ten opzichte van beide partijen. Privaatrecht ziet mensen als vrije actoren
die handelen en die rechten handhaven bij een rechter en die rechter hanteert een
concept van corrigerende rechtvaardigheid.
