Samenvatting Kinder- en Jeugdpsychiatry – Februari 2022
Hoofdstuk 1. Geschiedenis van de kinder- en jeudpsychiatrie (blz 1-17)
Inleiding
Bij het onderzoeken van de geschiedenis van k/j-psychiatrie zijn er een aantal drempels:
Het ontbreken van gegevens die nodig zijn voor diagnoses, mogelijke verbanden met
vergiftiging en infectie op gedrag, de positie van kinderen in die tijd en dat land,
verschillen in terminologie, de beperktheid van de talenkennis van geschiedschrijvers en
de invloed van chauvinisme.
Naar erkenning van het kind
In deze paragraaf wordt de ontwikkeling van het kindconcept vanaf de oudheid tot 1600
omschreven. Het economisch nut van de kinderen stond op de voorgrond en werd
gekleurd door religie (bij catholicisme was het kind zowel onschuld als zondig/kleine
volwassene, en bij het calvinisme van weinig belang). Het kind moet getraind,
gedisciplineerd en getucht worden.
18e en 19e eeuw
Deze eeuwen maken grote sprongen in de erkenning van het (afwijkende) kind, met
name door de publicaties van Rousseau. Opvoeding en onderwijs kregen hun eigen
waarde. Er ontstaat een nieuw gedachtegoed dat het kind opvoeding nodig heeft en dat
het leren niet afgedwongen hoeft te worden. De eerste groep die werd erkend waren
zintuigelijke gehandicapten (Itard’s doven-stommenschool in eind 1600). De benadering
van afwijkende mensen wordt humaner (niet meer ‘bezeten’ maar komt door stoornis,
niet door lichaamssappen maar door zenuwstelsel). Meeste invloed van Locke en
Rousseau:
Locke: tabula rasa, kinderen moeten worden opgevoed en onderwezen, opvoedkundige
materialen, laat kind ook spelen
Rousseau: het kind heeft aangeboren goedheid en de eigen vrije ontwikkeling in een
geschikte omgeving zonder rigide restricties staat voorop.
Eerste helft 1800 kwamen de eerste voorzieningen voor verstandelijk gehandicapten en
mishandelde kinderen (Séguin in Parijs, 1845).
Eerste patiënt
In 1798 werd er een ‘wolfsjongen’, Victor, bij Averon gevonden en naar Itard gebracht.
Itards poging tot behandeling wordt gezien als de eerste kinderpsychiatrische
behandeling.
Eerste afdeling
In de 17e eeuw ging men niet langer gedrag interpreteren met religieuze en existentiele
termen, maar met medische termen, en daarvoor hulp gingen zoeken bij deskundigen.
Hierdoor ontstonden veel psychiatrische ziekenhuizen. De eerste afdelingen voor
kinderen ontstonden in 1850. Er werd toen gebruik gemaakt van van klinische
observatiemethodes (Pinel).
Eerste publicaties
Vanaf 1850 wordt de mogelijkheid van waanzin van kinderen geaccepteerd, door de
opkomst van de organische psychiatrie (kinderen hebben hersens, dus ook
hersenstoornissen). Er worden vanaf dan veel baanbrekende publicaties uitgebracht.
Kinderhersenen werden echter gelijkgesteld met die van volwassenen, en pas vanaf 1930
werden er behandelmethodes voor kinderen ontwikkeld.
Opkomst klinische voorzieningen
Begin 1910 onstonden de eerste kinderklinieken. Tot de jaren 30 werd er niet in
veranderbaarheid gelooft, omdat het werd gezien als afwijking van de (onveranderbare)
genen. Instituten functioneerden als opvang.
, Het woord kinderpsychiatrie
Psychiatrie ontstond als medisch specialisme in 1800, kinderpsychiatrie pas een eeuw
later. De term werd voor het eerst genoemd in 1925. De eerste kinderpsychiater is
Homburger, die er in 1926 het eerste leerboek over uitgaf. Eind jaren 30 werd het
concept en de term geaccepteerd.
Bijdrage van pedagogiek, psychologie en psychotherapie
In de twintigste eeuw waren de twee belangrijkste psychotherapeutische referentiekaders
de psychoanalyse en het behaviorisme. In 1920 werden er behavioristische technieken
specifiek voor angstige kinderen ontwikkeld, en rond 1910 zorgde de psychoanalistische
technieken van Freud en Meyer voor een interesse naar onderzoek in de kindertijd,
waarin de problemen zouden ontstaan. In 1905 werd de intelligentietest geïntroduceerd
(Binet en Simon) waardoor het mogelijk werd de mate van achterstand van een kind aan
te geven door prestaties van het kind te vergelijken met de normale prestaties van een
jonger kind.
Invloed van het justitiële circuit
De oprichting van de jeugdrechtbank in 1899 in Amerika wordt gezien als de start van de
jeugd-GGZ beweging. De gedragsafwijkingen van kinderen die bij de rechtbank kwamen
werden onderzocht. Er werd een link gelegd tussen socio-economische omgeving en
deliquent gedrag. Vanaf de jaren 20 won de gedachte terrein dat een deliquent kind niet
van nature slecht is en gestrafd moet worden, maar een gedragsmanifestatie is van een
onderliggende neurose en dus behandeld moet worden.
Vanaf hier gaat het boek vooral in op de Nederlandse en Belgische situatie. Ik heb
nauwelijks wat overgenomen omdat het meeste niet interessant is.
Nederlandse pioniersfase/Opkomst in Nederland
De eerste kinderkliniek opende in Nederland in 1919, daarna meer in de jaren 30. Het
waren voornamelijk medisch opvoedkundigde bureaus (MOB), vanaf jaren 50 ook
particulier.
Interactief en systematisch denken
In de jaren 1940 - 1980 vond er een omslag plaats. Daarvoor had een behandelaar uit
principe alleen contact met de patiënt en nooit met de omgeving, om binnen de
overdrachtsrelatie besmetting van buitenaf te vermijden. Het geïsoleerde individu werd
onderzocht. Na 1940 werd de context van een individu meegenomen, en ontstond
gezinstherapie. Behandeling ging een meerpersonennetwerk omvatten; de omgeving
werd betrokken, systeemdenken.
Naar regionale spreiding in Nederland
In de jaren 70 waren de klinische voorzieningen ongelijk verdeeld en was er niets in
Zeeland, Overijssel en Friesland. Dit is verandert dmv overheidsintervernties. In 1982
werden RIAGG’s opgericht, een landelijk netwerk van regionale instellingen voor
ambulante geestelijke gezondheidszorg. Vanaf de jaren 80 werd er ook gewerkt aan de
professionalisering van het zorgcircuit met als uitgangspunt dat psychiatrische
jeugdhulpverlening gelijkelijk beschikbaar moest zijn per regio. Dit werd bereikt in
midden van de jaren 90 en omsloeg drie grote veranderingen (zie boek blz 12).
H2. Principes van kinder-en Jeugdpsychiatrie (blz 18-33)
Inleiding
In dit boek betekent kind = 0-11, jeudige = 12-18. Psychopathologie = de wetenschap of
studie van het geestelijk of psychisch lijden. Psychiatrie = toegepaste wetenschap. Voor
de kinder en jeugdpsychiatrie is het ontwikkelingsperpectief erbij belangrijk, en dan wordt
gesproken van ontwikkelingspsychopathologie. Om het ontstaan en beloop van
