WIJKANALYSE
Vleuten-De Meern Utrecht
,Inhoudsopgave
1. Voorbereidingsopdracht 1……………………………………………………………………………………………3
1.1 Begrippenlijst…………………………………………………………………………………………………..3
2. Voorbereidingsopdracht 2……………………………………………………………………………………………7
2.1 Uiteenzetting…………………………………………………………………………………………………..7
3. Stap 1 de wijk………………………………………………………………………………………………………………9
3.1 Vleuten-de Meern……………………………………………………………………………………………9
4. Stap 2 Observeren van de wijk Vleuten-de Meern……………………………………………………….10
4.1 Geschiedenis……………………………………………………………………………………………………10
4.2 Bevolkingssamenstelling………………………………………………………………………………….11
4.3 Cultuur en religie……………………………………………………………………………………………..12
4.4 Fysieke omgeving…………………………………………………………………………………………….13
4.5 Gezondheidsvoorzieningen……………………………………………………………………………..13
4.6 Economie…………………………………………………………………………………………………………13
4.7 Vervoer en veiligheid……………………………………………………………………………………….14
4.8 Politiek en bestuur……………………………………………………………………………………..……14
4.9 Communicatie………………………………………………………………………………………..……….15
4.10 Onderwijs en educatie……………………………………………………………………………….….15
4.11 Ontspanning………………………………………………………………………………………………….16
4.12 Met de bewoners in gesprek…………………………………………………………………………16
5. Stap 3 van de wijkanalyse………………………………………………………………………………….………..17
5.1 De bevolkingssamenstelling…………………………………………………………………………….17
5.2 Sociaaleconomisch status (SES)……………………………………………………………………….18
5.2.1 Inkomen…………………………………………………………………………………………………18
5.2.2 Opleidingsniveau……………………………………………………………………………………18
5.3 Informele netwerken……………………………………………………………………….……………..19
5.3.1 Burenhulp-diensten van Wil……………………………………………………………………19
5.3.2 NIZU……………………………………………………………………………………………………….19
5.3.3 Buurtbemiddeling……………………………………………………………..……………………19
5.3.4 Kamers met aandacht………………………………………………………………..…………..19
5.3.5 Indekerngezond………………………………………………………………………..……………20
5.3.6 Wil in je buurt……………………………………………………………………………….……….20
5.4 Gezondheidsproblemen…………………………………………………………………………..……..20
5.4.1 Overgewicht (inclusief obesitas) …………………………………………………………….21
5.4.2 Overmatig alcohol gebruik……………………………………………………………………..23
5.4.3 Roken…………………………………………………………………………………………………….25
5.4.4 Depressiviteit……………………………………………………………………………….………..26
5.5 Wijkteam in dorp………………………………………………………………………………..………….27
6. Stap 4 van de wijkanalyse ………………………………………………………………………………………..…28
6.1 Gekozen bevolkingsgroep en de sociale kaart……………………………………….………..28
6.2 Welzijnsvoorzieningen…………………………………………………………………………………….29
6.3 Beschikbare voorzieningen………………………………………………………………………..……30
6.4 Sport- en recreatievoorzieningen…………………………………………………………….……..32
6.5 Welzijnsvoorzieningen buiten de wijk……………………………………………………..……..33
7. Stap 5 van de wijkanalyse…………………………………………………………………………………………..34
7.1 Wijkgezondheidsprofiel………………………………………………………………………………….35
7.2 PES-structuur………………………………………………………………………………………………….38
7.3 Wijkfactoren die gezondheid bevorderen……………………………………………………….39
7.4 Wijkfactoren die gezondheid belemmeren………………………………………………..……40
7.5 Interventies die gezondheid bevorderen………………………………………………………...41
1
, 7.6 Interventies die welzijn bevorderen………………………………………………………………..43
7.7 Interventies wijkverpleegkundige……………………………………………………………………45
7.8 Waarom dit advies aan de wethouder?..............................................................45
8. Bronnenlijst…………………………………………………………………………………………………………………46
2
,Hoofdstuk 1: Voorbereidingsopdracht 1
1.1 Begrippen
In de eerste voorbereidingsopdracht zijn er twintig begrippen uitgewerkt. Hieronder in tabel
1 zijn de twintig termen uitgewerkt.
Tabel 1: Voorbereidingsopdracht 1
20 termen Omschrijving en betekenis voor wijkanalyse (in eigen woorden, met
bronvermelding).
Expertisegebied Expertisegebied wijkverpleegkundige is bedoeld voor alle
wijkverpleegkundige wijkverpleegkundigen, ongeacht in welk werkveld zij hierbinnen werken.
Er wordt beschreven wat ze moeten kunnen, kennen en over welke
competenties zij moeten beschikken (Rosendal, 2019). Voor de
wijkanalyse betekent dit de basiskennis van een wijkverpleegkundige.
Zelfmanagement Bij zelfmanagement draait om het ‘zelf doen’. De patiënt heeft zelf de
keuze in zorg en wat de patiënt belangrijk vindt in het leven.
Zelfmanagement is het omgaan met chronische aandoeningen en de
behandeling, symptomen, gevolgen etc. en het optimaal inpassen van
deze aspecten in het leven (Kennisbundel, z.d.). In de wijk betekent dit dat
een patiënt met een verpleegkundige kan kijken wat de keuzes in zorg
zijn.
Shared-decision Shared decision making betekent het samen beslissingen maken door de
making zorgverlener en de patiënt, zo kan er bepaald worden wat de beste zorg
voor de patiënt is. Het is geschikt voor diagnoses met verschillende
behandelopties, er wordt dan advies gegeven over de keuzes en
afwegingen van de beschikbare zorg (VGZ, z.d.). In de wijk wordt dit
toegepast door verpleegkundigen samen met de patiënten.
Sociale kaart De sociale kaart is een website, deze website is voor burgers en
professionals. Hierop is informatie te vinden over formele en informele
organisaties en activiteiten rondom wonen, zorg, welzijn, werk & inkomen
en kinderen en jeugd (Socialekaartnederland, z.d.). De sociale kaart kan
goed helpen bij het maken van een wijkanalyse, op deze website is goede
en duidelijke informatie vinden.
Wijkgezondheids Een wijkgezondheidsprofiel is een inventarisatie van de
profiel gezondheidssituatie en -beleving en de wensen en behoeften van
inwoners (Loketgezondleven, z.d.). Een wijkgezondheidsprofiel kan
gebruikt worden voor de wijkanalyse om informatie te krijgen over de
inwoners van een wijk.
Informele zorg Informele zorg is zorg waarvoor iemand niet betaald krijgt. Hierbij gaat het
om het zorgen voor familie, vrienden, buren etc. Het is te onderscheiden
in mantelzorg, zelfhulp, vrijwillig zorg en buurthulp. Voor de wijkanalyse
betekent dit hoeveel mensen er in de wijk zorg nodig hebben van niet-
3
, verpleegkundige (Movisie, 2021).
Multimorbiditeit Multimorbiditeit is de aanwezigheid van twee of meer chronische
aandoeningen waarbij de beide aandoeningen even zwaar wegen. Voor de
wijkanalyse betekent dit dat iemand zo kunt kijken of mensen met deze
aandoening extra zorg nodig hebben (GGZ, 2020).
Selectieve preventie Selectieve preventie zorgt ervoor dat personen met een of meer
risicofactoren worden beschermd door zich te richten op
bevolkingsgroepen met een verhoogd risico. Met de wijkanalyse wordt er
hierdoor een beeld geschetst van de kwetsbare waarmee de selectieve
preventie bedoeld is (Loketgezondleven, 2021).
Gezondheid Dit model staat voor het vermogen van mensen om met fysieke,
(volgens Machteld emotionele en sociale levensuitdagingen om te gaan en zoveel mogelijk
Huber) eigen regie te voeren in hun leven. De betekenis voor de wijkanalyse is,
dat dit model laat zien hoe mensen in het leven staat of dat zij
bijvoorbeeld psychische hulp nodig hebben (Allesisgezond, 2019).
Diversiteit Diversiteit is de definitie van verschillen tussen mensen: demografisch,
fysieke mogelijkheden, opleidingsniveau, karakter maar ook
organisatiecultuur. Diversiteit gaat dus om de verschillen die er zijn tussen
mensen. Dit betekend voor de wijkanalyse dat hierdoor zien hoeveel
mensen dezelfde cultuur, opleidingsniveau etc. hebben en hier de zorg op
aanpassen (Jamcultures, 2020).
WMO WMO is de afkorting voor De Wet Maatschappelijke Ondersteuning.
WMO heeft als doel dat mensen zo goed mogelijk in de samenleving mee
kunnen doen en zelfredzaam blijven door thuisondersteuning
(Socialedienstendrechtsteden, z.d). Het is bedoeld voor mensen die
bijvoorbeeld een beperking, chronische ziekte of psychische problemen
hebben. De voorzieningen zijn opgedeeld in twee soorten. Er zijn
algemene voorzieningen die toegankelijk zijn voor iedereen, zoals
maatlijdenservice. Als deze voorzieningen niet genoeg hulp bieden, kan er
gebruikt worden gemaakt van maatwerkvoorzieningen.
Maatwerkvoorzieningen zijn gericht op één persoon. Voorbeelden hiervan
zijn huishoudelijk hulp of een scootmobiel. De WMO betekent voor de
wijkanalyse het aantal voorzieningen in de wijk.
ZVW ZVW is de afkorting voor De Zorgverkeringswet die op 1 januari 2006 is
ingegaan. ZVW regelt de zorgverkering in Nederland en zegt dat een
basisverzekering verplicht is voor iedere volwassene. In de
Zorgverzekeringswet staat vastgelegd welke zorg de basisverzekering
vergoedt en er staan verschillende regels vast waaraan zorgverzekeraars
en verzekerden zich moeten houden (Fernandes, 2021). De
4
, beschikbaarheid van belangrijke gezondheidszorg voor inwoners van
Nederland is het belangrijkste doel van De Zorgverzekeringswet. Naast
een basisverzekering kan er ook worden gekozen voor een aanvullende
verzekering, bijvoorbeeld de tandarts. Kinderen onder de achttien zijn
altijd meeverzekerd met één van de ouders. De zorgverzekeringswet is
belangrijk voor de gezondheid van bewoners in een buurt. Dit is dus ook
van invloed op de wijkanalyse.
Model van Lalonde Het health van Lalonde is een model om invloeden op gezondheid een
plaats te geven. De kern van het Health concept wordt gevormd door vier
gezondheidsdeterminanten (Sassen, 2018). Dit zijn bepalende factoren die
van invloed zijn op ziekte en gezondheid. De gezondheidsdeterminanten
van Lalonde zijn:
Endogene gezondheidsdeterminanten: intern milieu
Gezondheidsdeterminant leefstijl & gedrag
Exogene gezondheidsdeterminanten: fysieke omgeving en
maatschappelijke omgeving
Gezondheidsdeterminant medische zorg & preventie
Het model van Lalonde is van invloed op de wijkanalyse omdat het inzicht
geeft op de gezondheid van de wijk.
Buurtcoach Een buurtcoach is een persoon die in een wijk een aanspreekpunt is voor
ondersteuning (Buurtplein, z.d). De buurtcoach zorgt voor een betere
sociale verbinding in de wijk en helpt inwoners met eventuele vragen. Een
buurtcoach bekijkt samen met de inwoner wat er nodig is om iemand
verder te helpen. Een buurtcoach is belangrijk voor de gezondheid van de
wijk en heeft invloed op de wijkanalyse.
S.E.S. SES is de afkorting van de sociaaleconomische status. De SES is als het
ware een ladder waarop mensen op basis van hun sociaaleconomische
situatie kunnen worden ingedeeld (Sassen, 2018). Gezondheidsverschillen
hangen het meeste samen met de sociaaleconomische status en de
daarbij behorende leefgewoonten en (on)mogelijkheden van mensen.
Hoe hoger de sociaaleconomische status, hoe gezonder iemand is.
De hoogte van de SES heeft invloed op de gezondheid in een wijk en is
daarom belangrijk in een wijkanalyse.
Nationaal Dit is een akkoord dat zich richt op een betere gezondheid in het jaar 2040
preventieakkoord in Nederland, bijvoorbeeld het roken verminderen aankomende jaren.
Vele organisaties, vooral uit de zorg hebben dit afgesloten. Hierdoor zou
een wijk beter kunnen worden naarmate de jaren. Ook in de jaren tot en
met 2040 is de bedoeling dat de gezondheid uiteraard beter wordt, maar
het jaar 2040 is als uiterste jaartal gekozen (Volksgezondheidszorg, 2022)
5
, Prevalentie Het aantal mensen dat op een bepaald moment een ziekte bij zich draagt,
gedeeld door het aantal mensen dat de ziekte eventueel zou/zouden
kunnen krijgen. Vaak wordt dit bekeken per jaar en bijvoorbeeld in een
bepaalde wijk. Dit wordt tweemaal per jaar door het RIVM gedaan in
samenwerking met PREZIES (Smid & Hopmans, 2018).
Wijkteam Dit zijn teams die zorgen voor een aanspreekpunt in een bepaalde wijk.
Hier wordt ondersteuning en hulp voor zorg gerelateerde vragen of
problemen aangeboden. Vaak bestaat het uit professionele mensen met
veel ervaring of educatie (Stimulansz, 2020).
Participatie - Een samenleving waarbij iedereen voor zichzelf de verantwoordelijkheid
samenleving draagt zijn/haar leven in te vullen naarmate dit kan (Ensie, 2017). Om het
leven zo prettig en gezond te maken op eigen invloed.
Iedereen participeert in een wijk op een eigen manier.
Gezondheids- Het richten op het gedrag van mensen en hun omgeving om dit eventueel
bevorderaar te veranderen, wanneer die behoefte of noodzaak er is. Hierdoor kan
ziekte worden voorkomen en de gezondheid verbeterd worden. Je luistert
meer naar de wensen van de patiënt, naast het verzorgende werk dat een
wijkverpleegkundige doet. Je neemt ook taken van andere sectoren over,
omdat alles zoals de omgeving als leefstijl dat iemand heeft de gezondheid
kan beïnvloeden (Clark, 2021).
Hoofdstuk 2: Voorbereidingsopdracht 2
2.1 Uiteenzetting wijkanalyse
Tegenwoordig worden er steeds meer problemen opgespoord door middel van een
wijkanalyse uit te voeren, maar wat is een wijkanalyse exact?
6
, Een wijkanalyse is een scan van de wijk. Hiermee wordt een beeld van de situatie in een
bepaalde wijk geschetst. Er wordt gekeken waar de kracht en de ontwikkelingspunten van
een wijk liggen, maar ook wordt de kwetsbaarheid van een wijk gemeten. Aan de hand
hiervan kan de zorg worden aangepast op de wijk. Wijkanalyses zijn een belangrijk
instrument voor maatschappelijke organisaties, gemeentes en bewoners voor het maken
van bepaalde keuzes en het opstellen van eventuele verbeterpunten of speerpunten.
Een wijkanalyse heeft altijd een activerend karakter, net als bij een kijkoperatie waarbij
tegelijkertijd onderzoek wordt gedaan en wordt ingegrepen waar nodig.
De zorg in de wijk bestaat al erg lang. De geschiedenis van de wijkverpleging begon eind 19 e
eeuw in kruisverenigingen, dit was toen kleinschalig. Een kruisvereniging betekent dat er
verpleegkundige zorg aan huis was voor zieken. Er was daarbij preventieve zorg voor
kinderen en hun ouders over onder andere hygiëne. In de jaren ’70 en ’80 kwam er een
samenwerking eerste lijnzorg. Dit hield in dat er steeds meer opkomst van
gezondheidscentra waren en dat er ook hometeams ontstonden.
In de jaren ’80 en ’90 kwamen er grote thuiszorgorganisaties wijkverpleging en gezinszorg.
Er kwamen gesplitste taken: de wijkverpleegkundige doet risicovolle voorbehouden
handelingen en zij richtte zich samen op de persoonlijke verzorging. Eind jaren ’90 kwam er
een wijkverpleging zonder indicatiestelling. De kenmerken hiervan zijn dat het stopwatch
zorg is. Wat betekent dat er meer geregistreerd wordt. Er is onafhankelijke indicatiestelling.
In 2006 komen er zelforganiserende teams, dit zijn kleinschalige zelfsturende teams die zorg
aan huis bieden. De zorgverleners in deze teams hebben verschillende opleidingsniveaus, ze
hebben een nauwe samenwerking met de arts.
Van 2012-2015 kwam er expertisegebied wijkverpleging, met HBO- opgeleide generalisten
en hoge mate van autonomie. Vanaf 2015 en verder kwam er meer technologie in het spel
en versterking van de cliënt werd steeds meer belangrijk (Vilans, 2021).
Het Nationaal Preventieakkoord is ontwikkeld en geïntroduceerd aan de overheid. Het
Nationaal Preventieakkoord heeft als doel de gezondheid van de inwoners te verbeteren in
Nederland aankomend tot het jaar 2040. Het akkoord is gericht op het aanpakken van
roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik (Ministerie van Volksgezondheid
Welzijn en Sport, 2018). Deze drie onderwerpen zorgen samen voor de grootste oorzaak
van ziekte. Het Nationaal Preventieakkoord is gezamenlijk gesloten met meer dan 70
maatschappelijke organisaties. Enkele voorbeelden hiervan zijn: zorgverzekeraars,
gemeenten, sportbonden, bedrijven, onderwijs en de Rijksoverheid. In het akkoord staan de
ambities, doelen en maatregelen vastgelegd om Nederland gezonder te maken.
De ambities van het onderwerp ‘’roken’’ zijn dat er in 2040 een rook vrije generatie moet
gaan ontstaan. Zo staat er in het akkoord beschreven dat nul procent van de jongeren of
zwangere vrouwen nog rookt in 2040. Ook is het doel dat minder dan vijf procent van
mensen boven de achttien rookt. Een aantal maatregelen hiervoor zijn meer rookvrije
plekken, toegankelijke en effectief stoppen met roken-zorg, tabaksproducten worden
duurder, minder aantrekkelijk en minder zichtbaar.
In het Nationaal Preventieakkoord staat als doel beschreven dat het percentage van
´overgewicht´ moet dalen in 2040. Enkele maatregelen die hiervoor worden genomen zijn
dat het gemakkelijker moet worden om voor gezonde voeding te kiezen, de omgeving moet
gezonder gaan worden zoals een gezonde school of sportvereniging en er moet meer zorg
en ondersteuning komen voor mensen met obesitas.
Het laatste onderwerp wat staat beschreven in het Nationaal Preventieakkoord is
´problematisch alcoholgebruik´. De doelen bij dit onderwerp zijn dat maximaal vijf procent
7
