Probleem 1
Literatuur:
1) Ruijssenaars, van den Bergh & van Drenth (H1 + H2)
2) Van Der Ploeg & Scholte (H21)
3) Artikel: Ruijssenaar (2005) + Miedema & Ijzenhoorn (1992)???
Leerdoel 1: Hoe is de ontwikkeling van de orthopedagogiek verlopen?
Vroege belangstelling voor opvoeding en problemen
Middeleeuwen
Christelijke boodschap: naastenliefde voor armen, zieken en gehandicapten terrein.
- Hulpbehoevenden werden opgenomen in de caritatieve zorg (‘liefdadigheid’) van
gasthuizen of hospitalen.
- Onderscheid armen, wezen, zieken, en gehandicapten vormden bonte
verzameling.
- Afzonderlijke voorzieningen voor besmettelijke ziekten (leprozerieën) en ernstige
geesteszieken (dolhuizen). Gedragsproblemen werden met dwang en straf
aangepakt.
- Kinderen te werk gesteld: meisjes aan het spinnenwiel/jongens in houtbewerking.
Vanaf de 17de eeuw
Belangstelling voor opvoedbaarheid:
- Eerste grote westerse pedagoog Comenius (1592-1670) ontwierp pedagogische
methode
De kindertijd hield hij als een speciale periode nadrukkelijk in het oog.
- Verlichting: idee van een eigen kinderlijke constitutie kreeg de volle aandacht
Rousseau (1712-1778). Men is optimistisch over de menselijke
mogelijkheden, vooral over het gebruik van de rede. Gedachte:
wetenschappelijke ontdekkingen zullen de mensen steeds meer in staat
stellen om belemmeringen van de natuur te overwinnen.
Geschiedenis pedagogiek sinds de 17de eeuw in de Nederlanden (Dekker, 2006
boek)
- Opvoedkundige aandacht voor kinderen werd lang ingeperkt door hoge
kindersterfte.
- Einde 19de eeuw verandering: naast huiselijke pedagogische atmosfeer die
vanaf de Gouden Eeuw aan belang won, is er een groeiende openbare
‘pedagogische ruimte’ ontstaan.
- Toename onderwijs in scholen en in een reeks van instituties voor jeugdigen,
naast de weeshuizen die er als sinds de Middeleeuwen waren.
- Pedagogische initiatieven zijn sterk moreel en religieus van aard en
worden gedragen door het filantropische particulier initiatief men maakt zich
meer zorgen over armen en minderbedeelden in de samenleving.
- Kinderen worden meer en meer gezien als aandachtspunt voor sociale
interventies die zich niet alleen richten op het compenseren van de afwezigheid
van ouders, in het geval van wezen, maar vooral ook op het helpen bij
problemen en gevaren die kinderen bedreigen door verwaarlozing,
criminaliteit en fysieke en mentale afwijkingen.
- Naast jeugdgevangenissen en heropvoedhuizen worden instellingen opgericht
voor kinderen met visuele en auditieve beperkingen en later ook voor kinderen
met mentale handicaps.
19de eeuw (mede onder invloed van de Romantiek)
Groeiende aandacht voor de pedagogiek:
- Pedagogen als Pestalozzi (1746-1827), Herbart (1776-1841) en Fröbel (1782-
1852) combineren filosofische ideeën met ervaringskennis en hieruit kristalliseert
zich langzamerhand corpus van (leer)boeken over aanpak van opvoeding en
problemen daarin.
1
, - Naast instellingen en scholen voor kinderen met auditieve of visuele
beperking, ook ontwikkeling van instituten voor kinderen met een mentale
beperking.
In internaten voor doven/blinden wordt een vorm van speciaal onderwijs
gegeven.
Initiatieven tot zorg en bescherming van kinderen
Einde van de 19de eeuw:
De overgrote meerderheid van de kinderen volgt één of andere vorm van
onderwijs.
- Vanaf het midden van de eeuw ontstaan ook de eerste initiatieven voor onderwijs
aan kinderen met mentale achterstanden speciaal onderwijs.
- Algemene leerplicht 1901 brengt alle kinderen onder de aandacht van
onderwijzers
Arts gaf ontheffing van leerplicht voor kinderen die niet te handhaven
waren in school
Onderwijs afgestemd op ontwikkeling van kinderen.
- De Vereniging van Onderwijzers en Artsen werkzaam in inrichtingen voor
onderwijs aan ‘achterlijke en zenuwzwakke kinderen’ wordt in NL opgericht in
1903.
- Door het organiseren van wat in Nederland nazorg genoemd werd, hebben
onderwijzers de grondslag gelegd voor de huidige diensten, die de begeleiding
van mensen met verstandelijke beperkingen en hun ouders verzorgen.
Begin 20ste eeuw:
In de maatschappij verandert ook buiten de burgerklasse de positie van het kind.
- Beperkingen aan kinderarbeid; een beweging voor volksonderwijs; en er
komen landelijke voorzieningen op het gebied van de gezondheidszorg en
kinderbescherming.
- Naast artsen en pedagogen geven ook juristen leiding aan heilpedagogisch werk.
Opkomst kinderstrafrecht en ontstaan van kinderwetten.
Maakt ingrepen in ouderlijke opvoeding mogelijk als kinderen met
‘zedelijke of lichamelijke ondergang worden bedreigd’.
- Onttrekken van kinderen aan die invloed door plaatsing
opvoedingsgestichten ziet men als heilzame ingreep weg uit verderfelijke-,
houden in zuivere omgeving.
- In opvoedingsinrichtingen heeft men de ervaring, dat veel van het werk verloren
gaat als de ouders de kinderen weer komen opeisen, zodra die in staat zijn om
geld te verdienen vaderlijke macht is tot dan toe onaantastbaar.
- Invoering van kinderwetten in 1905 maakt ontzetting uit de ouderlijke
macht mogelijk: de rechter kan de voogdij regelen.
- Het strafrecht voor kinderen, meer gericht op heropvoeding dan op straf,
wordt onderscheidden van het strafrecht voor volwassenen 14-18 jaar,
ontheffing ouderlijke macht, maatregelen bekostigd door het rijk,
ondertoezichtstelling, kinderrechter.
- In de zorg voor gehandicapte kinderen komen twee soorten van
inrichtingen tot stand, gericht op speciaal onderwijs (kostschooltype) óf op
verpleging (ziekenhuistype).
Niet alleen verblijf in lagere-schoolperiode oudere kinderen wordt
scholing voor een passend beroep geboden en volwassenen verblijven er
soms bij gebrek aan maatschappelijke opvang.
Pedagogen richten zich meer op het onderwijs!
- Sinds ontstaan van onderwijs en zorg gericht op kinderen met een mentale
beperking hebben ook de verwijzing en indicatiestelling aandacht gekregen.
- Nederlandse Buitengewoon Lager Onderwijs (BLO) wordt in 1920 in een
Koninklijk Besluit geregeld aanvankelijk bestemd voor zwakzinnige kinderen,
maar al snel volgen school voor dove, blinde en slechthorden kinderen.
- Daarnaast sprake van scholen verbonden aan gestichten na 1930 volgen
regelingen voor scholen voor ‘psychopaten’ en voor kinderen met epilepsie.
2
, - Model van Bronfenbrenger omgeving moderne pedagogiek.
Kennis en kunde: de vroege expertise
- 1827: Willem I bepaalde dat aan de universiteiten in BE/NL onderwijs gegeven
moest worden in pedagogiek en didactiek. Ook regelde hij opleiding
onderwijzers aan kweekscholen Onder academisch gevormde
docenten/schoolinspecteurs begonnen filosofen en classici hun loopbaan als leraar
op een gymnasium (kregen ook experimentele psych.)
- Begin 20ste eeuw: ontwikkeling nieuwe (sub)disciplines heilpedagogiek
(= helen, gezond maken, leunt op medische classificaties), de
kinderpsychiatrie en de kinder- of ontwikkelingspsychologie
- 1905: Binet & Simon publiceren test voor opsporing zwakzinnige
leerlingen biologisch en evolutionistisch georiënteerd en onderzoekt de aanleg
van kinderen als het kan worden toegeschreven aan onderstimulering kunnen
goed gekozen oefeningen tot verbetering leiden pedagogen reageren
terughoudend op testen,
Het zijn veeleer de psychologen die hun groeiende invloed in het domein
van de zorg en het onderwijs van kinderen versterken door de ontwikkeling
van nieuwe diagnostische middelen. De Amerikaanse ‘child studies
movement’ en ‘paedologie’ stimuleren (eerst BE, dan NL) de
pedagogische aandacht voor meer geobjectiveerde observaties en
psychotechnische experimenten met kinderen.
- Men probeert ook te begrijpen hoe kinderen de wereld zien.
- Schrijvers van pedagogische standaardwerken in de 19de eeuw zijn bovendien
vaak ook wijsgerig geschoolde onderwijzers, priesters of dominees die zich
bezighouden met de vraag naar de morele vorming van kinderen aanpakken
bedplassen, nagelbijten, liegen, etc. dit zijn ziekten die door kuur te genezen
zijn.
- Tussen 1919 en 1926 krijgt de pedagogiek een eigen gezicht. De eerste
hoogleraren pedagogiek worden benoemd: Gunning (1859-1951),
Kohnstamm (1875-1951), Casimir (1877-1957), Hoogveld (1878-1942) en
Waterink (1890-1966) naast hun werk aan de uni zetten ze zich in voor de
beroepsopleiding van onderwijzers en leidinggevend personeel in
kinderbescherming.
- Een belangrijke stap in wetenschappelijke ondersteuning van de praktijk vormen
de Middelbare Akten in de Pedagogiek (MO: Middelbare opleidingen).
- Opvoedingsvoorlichting is een belangrijk onderwerp, inclusief de verzorging
van kinderen
Vanaf 1929 bestaan er cursussen voor onderwijzers in het Buitengewoon
Onderwijs.
- Sommige hoogleraren zien de opvoeding van ‘moeilijke kinderen’ als een
belangrijk aandachtsgebied dat ze zowel praktisch als wijsgerig benaderen
maar niet vanzelfsprekend dat zorg voor hen in pedagogische domein ligt
samenwerking met artsen pedagogiek adviespraktijken
- Paedologie (kinderkunde) als specialisme in WO aanvaard te krijgen en eerste
P(a)edologische Instituten ontstaan, waarin onderzoek naar kinderen op een
empirisch-experimentele leest geschoeid wordt (in BE en NL).
- 1949: universitaire studie van de Pedagogiek – nog steeds deel van Letteren en
Wijsbegeerte – wordt nader geregeld in NL.
Aandacht worden besteed aan ‘de opvoedkundige behandeling van het
psychisch defecte kind en aan de opvoedkundige leiding van het
verwaarloosde en/of criminele kind’. Bestudering van het ‘buitengewoon
onderwijs’ is daarbij een belangrijk werkveld hierin was Van Houte
(1892-1989) hoofdinspecteur, in 1946 benoemd tot bijzonder hoogleraar
Opvoedkunde en in 1950 tot buitengewoon hoogleraar Orthopedagogiek
werd daarmee eerste universitaire docent in de orthopedagogiek in NL en
bouwde een belangrijk praktijkgericht centrum op voor ondersteuning van
het speciaal onderwijs.
3
, - Voor de ontwikkeling van de orthopedagogiek zijn op verschillende plaatsen
(GR en NIJ) banden met psychologie van betekenis geweest:
- In Leuven werden de studierichtingen Psychologie en Pedagogiek in 1944
onderscheiden, eerste hoogleraren waren werkzaam in beide richtingen:
Leerdoel 2: Wat is het verschil tussen psychiatrie, psychologie en
orthopedagogiek?
De pedagogische wetenschappen: bestuderen de opvoeding, het onderwijs, en de
hulpverlening aan kinderen en jeugdigen, met het oog op verbetering van de praktijk.
Orthopedagogiek definities:
Klassieke definities:
- Van Gelder (1962): de leer van het opvoedkundig handelen ten behoeve van het
in zijn opvoedbaarheid beperkt kind.
- Vliegenthart (1970): De opvoeding van al die kinderen, in wie door zeer
verschillende oorzaken blijvend of gedurende lange tijd zó ernstige
belemmeringen in het verloop van de opvoeding aanwezig zijn of te voorzien zijn,
dat de in een cultuurgemeenschap voor de grote massa van de jeugd gebruikelijke
opvoedingsnormen niet tot een voor kind en/of gemeenschap acceptabel resultaat
voeren.
- Baartman (1992): de opvoeding van het afwijkende kind accent verschuift:
het gaat nu om methodische hulpverlening verschuiving van “het afwijkende
kind” naar “de problematische opvoedingssituatie”.
Moderne definities:
- Ter Horst (1980): een menselijke planwetenschap die als veld van actie het
opvoedingsgebeuren heeft, dat zodanig leed met zich meebrengt dat men meent
niet verder te kunnen.
- De Ruyter (1987): de wetenschap over en ten bate van de hulpverlening aan
betrokkenen in een stagnerende opvoeding.
Voorkeur definitie:
- Nakken (1999): de orthopedagogiek richt zich op de beschrijving van de aard en
de achtergronden van problemen bij het opvoeden met het oog op onderkenning,
behandeling en preventie dus zowel kind als opvoeders onderdeel van studie en
hulp aan beide.
Orthopedagogiek en kinderpsychiatrie als twee verschillende disciplines
Kinderpsychiater:
- Kan het als arts hebben over medicatie en neurochemische of
neurofysiologische reacties, over de neurobiologische oorsprong van
menselijk gedrag of over het gebruik van psychofarmaca bij depressie en
psychotische stoornissen.
- Biopsychosociaal model: uitgangspunt dat “… de psychiater(…) tijdens zijn
opleiding tot arts en tijdens zijn specialisatie (heeft) geleerd, dat aan één
symptoom sterk uiteenlopende biologische psychologische en sociale oorzaken
ten grondslag kunnen liggen.
- Verschijnen van DSM-III: worden voor het indelen van beelden niet langer
theoretische modellen over oorzaken als basis gebruikt, maar wordt
geclassificeerd op basis van patronen van verschijnselen. Kinderpsychiatrie als
wetenschap richt zich op het herkennen, begrijpen en leren beïnvloeden
van dergelijke patronen. Kinderpsychiatrie als medische discipline richt zich op
het begrijpen en verklaren van emotionele en gedragsproblemen van een kind of
jeugdige in een biospychosociaal model.
- Denkt sterk vanuit classificaties als ADHD, PDD-NOS en autisme,
eetstoornissen, depressie, angststoornissen, vaak verwoord in een beschrijvende
diagnose, om van daaruit behandeling of advies vorm te geven.
- Opvallende diversiteit in theorievorming, onderzoek en praktijk.
- Empirische wetenschap positieve wetenschap??????????
4
, - Feitjes: ong. 380 kinderpsychiaters jaarlijks enkelen 10-tallen bij, maar
uitstroom op leeftijd is waarschijnlijk omvangrijker. Vraag is nog steeds groter dan
aanbod in vraag getrokken: werkelijk naar hen of naar kinderpsychiatrische
zorg? kan wellicht deels door anderen dan kinderpsychiaters worden ingevuld.
Orthopedagoog:
- Ondersteuning van personen met verstandelijke beperkingen en het
hanteren van een opvoedingsstrategie; opvoedingsstijl en
groepsklimaat; integratie en inclusie.
- Pedagogische omgevingsperspectief: uitgangspunt dat “… niet allee de
nabije omgeving (opvoeders/ouders, gezin) maar ook de ‘minder nabije’ omgeving
van de jeugdige (school, vrijetijdsmilieu, buurt) (…) pedagogisch relevant wordt
geacht”, waarbij handelingsverlegenheid in de interactie tussen opvoeders en
kinderen overigens het centrale punt van onderzoek en interventie is (of blijft).
- Drie inhoudelijke aandachtsgebieden herkenbaar:
1. Ontwikkelingsstoornissen, lichamelijke en zintuiglijke beperkingen;
2. Ernstige emotionele en gedragsproblemen;
3. Leerproblemen en –stoornissen.
Het gaat hierbij niet alleen om de stoornissen en problemen zelf, maar vooral
ook om de hulpverlening bij de opvoedings- en onderwijsproblemen die
daarmee gepaard gaan,
Gevolg: sterke diversiteit theorievorming, onderzoek, praktijk
handelingswetensch
- Feitjes: Begin 2000 3000 orthopedagogen met GZ-registratie werkzaam in NL
jaarlijks studeren er enkelen 100-en af aan universiteiten, waarvan enkelen 10-
tallen doorstromen naar GZ-opleiding. Naast GZ orthopedagogen, ook met
gelijkwaardige registratie Orthopedagoog Generalist NVO.
Psycholoog:
- Verwijzen naar psychologische functies (zoals: motivatie, aandacht, geheugen)
en naar interventies als cognitieve therapie en conditionering.
- Geen medicatie
- Niet kijken naar normen/waarden werkt niet vanuit normatieve
methode?????
- Streeft naar empirisch idealistisch ideaal; analyse en beschrijving (jaren ’70)
- Beschrijvende wetenschap van menselijk gedrag
- Kijken naar theorie
- Psychologie kijkt niet zozeer naar omgeving zoals orthopedagogen doen!
Verschillen
- Cruciaal is wie over welke bekwaamheden beschikt, niet uitsluitend door initiële
opleiding, maar ook op basis van extra scholing, ervaring, persoonlijke affiniteit en
gebleken effectiviteit. verscheidenheid aan achtergrond van hulpverleners wil
niet zeggen dat in de klinische praktijk tot versnippering van taken moet leiden.
- Niet alleen bekwaamheden, maar ook bevoegdheden: iedereen is vrij handelingen
te verrichten op het terrein van de individuele gezondheidszorg, inclusief
geneeskundige handelingen. Twee uitzonderingen:
Wanneer er aanmerkelijke kans is op schade bij het verrichten van
geneeskundige handelen, is diegene die dat onbevoegd doet strafbaar.
Voorbehouden handelingen mogen alleen door bevoegde , in de wet
genoemde beroepsbeoefenaren worden uitgevoerd.
Zowel kinderpsychiater als orthopedagoog of psycholoog zijn bevoegd en, in
principe, bekwaam om de onderkennende diagnose autisme of ADHDH te stellen,
maar alleen een medicus heeft de bevoegdheid om medicatie voor te schrijven,
omdat dit een ‘voorbehouden handeling’ is.
Juridische kanttekening: gaat niet alleen over voorschrijven medicatie,
maar ook over geven van antwoord op vragen over gebruik ervan, mogelijke
5
