Samenvatting – Bijzondere overeenkomsten
College 1 – Introductie bijzonder overeenkomstenrecht
Introductie
Een bijzondere overeenkomst is een overeenkomst waarvoor in aanvulling op de regels uit Boek 3 en 6 BW
nadere regelgeving nodig is geacht. In Boek 7 BW zijn voor 15 bijzondere overeenkomsten nadere wettelijke
regels gegeven, dit zijn de benoemde bijzondere overeenkomsten. Er bestaan ook onbenoemde bijzondere
overeenkomsten, zoals de artiestenovereenkomst, overeenkomsten van catering, franchiseovereenkomst
of leasing overeenkomst. Deze onbenoemde bijzondere overeenkomsten zijn niet separaat in de wet
benoemd maar hebben in de rechtspraktijk wel een aparte benaming gekregen. In dit eerste college wordt
ingegaan op het bestaansrecht van bijzondere overeenkomsten, de doelstellingen van Boek 7 BW en het
centrale begrip ‘consument’ in Boek 7. Daarnaast wordt, bij wijze van herhaling en opfrissing, ingegaan op
de bijzondere overeenkomst ‘consumentenkoop’ en het begrip ‘gemiddelde consument’. Ten slotte worden
twee andere belangrijke bijzondere overeenkomsten, de overeenkomst van opdracht en de aanneming van
werk, afgebakend.
Leerdoelen:
• Je bent bekend met het onderscheid tussen benoemde en onbenoemde overeenkomsten en kunt
beredeneren waarom in Boek 7 BW een aantal bijzondere overeenkomsten is ondergebracht;
• Je kent de ratio en doelstellingen van de benoemde bijzondere overeenkomsten;
• Je kunt concrete bepalingen in Boek 7 BW aanwijzen die gericht zijn op bescherming van de
zwakke(re) contractspartij en het belang van deze bepalingen duiden aan de hand van actuele
ontwikkelingen/voorbeelden;
• Je hebt kennis van het juridisch kader dat relevant is voor de inkleuring van de in Boek 7 BW
opgenomen zorgplichten;
• Je kunt het begrip consumentenkoop kwalificeren en toelichten wat wordt bedoeld met het begrip
‘de gemiddelde consument’.
• Je kunt de overeenkomst van opdracht afbakenen van andere aanpalende overeenkomsten, zoals de
overeenkomst van aanneming van werk en de arbeidsovereenkomst, en bent bekend met de
verschillende takken van beroeps- en bedrijfsuitoefening waar gebruik wordt gemaakt van de
overeenkomst van opdracht als basisovereenkomst.
Literatuur:
• Schelhaas en Verheij, Bijzondere overeenkomsten 2019, hoofdstuk 1 (geheel), hoofdstuk
• 2 (nrs. 13 t/m 19, 34 t/m 39);
• H.B. Krans, ‘Het belang van kwalificatie, NTBR 2012/39, p. 285;
• J.G.J. Rinkes, ‘De consument als zwakke partij’, AA 2009, p. 380-387;
• T.F.E. Tjong Tjin Tai, ‘Twintig jaar nieuw BW: bijzondere overeenkomsten. Van oude wetboeken, de
dingen die voorbijgaan...’, Ars Aequi 2012/61(11), p. 869-874.
• Hof van Justitie EU 4 juni 2015, zaak C-497/13 (Froukje Faber).
Aantekeningen hoorcollege
De drie centrale maatschappelijk thema’s die bij dit vak aanbod komen zijn: bouw, wonen en zorg. Deze
thema’s leveren vraagstukken op die ons raken in ons fundamentele bestaan en die ook juridische
oplossingen vragen.
à Meer en duurzaam bouwen om het woningtekort en het klimaatprobleem aan te pakken;
à De rechtspositie van de huurder staat onder druk;
à Veel onrust over de toegang tot zorg en het recht op zelfbeschikking.
,Het uitgangspunt van het contractenrecht is contractsvrijheid. Dit betekent dat men in beginsel zelf mag
bepalen met wie en waarover hij/zij een overeenkomst sluit. Het betreft een open systeem van
verbintenissen. HR Quint/Te Poel: je mag met iedereen in vrijheid een contract sluiten (contractsvrijheid)
en het verbintenissenrecht is een beperkt open systeem. Verbintenissen die niet uit een overeenkomst
voortvloeien, hoeven niet rechtstreeks voort te komen uit een wetsartikel. Uit de wet betekent dat in
gevallen waarin de wet geen regeling kent, een oplossing moet worden gezocht die: “past in het stelsel van
de wet en aansluit bij de wél in de wet geregelde gevallen.”
Echter zijn er wel grenzen aan de contractsvrijheid, zoals ook gesteld in HR Quint/Te Poel. Hierbij valt
te denken aan het verbod om te handelen in strijd met de wet, de goede zeden en de openbare orde (art.
3:40 BW). In art. 6:236/237 BW zijn de grijze en zwarte lijst opgenomen met onredelijk bezwarende
bedingen. Ook bevat de redelijkheid en billijkheid een beperkende werking (art. 6:248 lid 2 BW). Daarnaast
dient een overeenkomst te voldoen aan bepaalde vormvereisten, hetgeen is geregeld in art. 3:37 BW.
Waarom heeft de wetgever grenzen gesteld aan de contractsvrijheid? Om bepaalde groepen in de
samenleving te beschermen. In Boek 7 BW staat de consument centraal. De wetgever heeft beoogd een
evenwichtige, objectieve toedeling van rechten en plichten te creëren. Dit vloeit voort uit het Europees
recht.
Benoemde overeenkomsten zijn overeenkomsten welke uitdrukkelijk in de wet zijn geregeld, zoals
koop en verkoop, huur en verhuur e.d. Voor onbenoemde overeenkomsten geldt niet een bijzondere
wettelijke regeling. In Boek 7 BW zijn specifieke voorschriften opgenomen ter aanvulling op individuele
partij-afspraken, voor bijzondere, benoemde overeenkomsten, met het oog op een evenwichtige,
objectieve toedeling van rechten en plichten en indachtig Europese ontwikkelingen, ter aanvulling op
individuele partij-afspraken.
! De structuur van het BW is gelaagd, hetgeen betekent dat de regelgeving per boek specifieker wordt!
Er zijn verschillende titels in Boek 7 BW. Titels die zien op de overdracht van goederen en geld zijn: koop en
ruil (waaronder consumentenkoop), schenking, borgtocht (garantstelling), vaststellingsovereenkomst en
lijfrente. Titels die zien op diensten zijn de financiële zekerheidsovereenkomst (waaronder
consumentenkrediet), de overdracht (waaronder de medische behandelovereenkomst en een aparte titel
voor reisovereenkomsten), aanneming van werk en de verzekering. Er zijn ook titels die zien op het
overdragen van genot aan een andere partij. Hierbij kan je denken aan huur, pacht en bewaarneming.
De franchiseovereenkomst, artiestenovereenkomst, energie-overeenkomst, leaseovereenkomst en
transportovereenkomst zijn niet geregeld in de wet, hetgeen ze onbenoemde overeenkomsten maakt. Ze
hebben geen wettelijke bescherming. Door middel van zelfregulering worden deze overeenkomsten
ingevuld, evenals de rechter.
In deze cursus ligt de focus op drie bijzondere overeenkomsten, namelijk de overeenkomst van opdracht
(titel 7.7), de overeenkomst van aanneming van werk (titel 7.12) en de huurovereenkomst.
De beschermingsgedachte (ratio) van Boek 7 BW ziet op de ‘zwakkere’ partijen. Dit zijn met name
consumenten. Ter bescherming zijn er meer specifieke rechten en plichten geregeld in Boek 7 BW. In het
BW is over het algemeen veel regelend recht. In Boek 7 BW is ook veel sprake van dwingend recht, zoals
bijvoorbeeld art. 7:6 lid 1 BW dat regelt dat niet ten nadele van de consument mag worden afgeweken. Ook
gelden er bepaalde vormvoorschriften voor bepaalde contracten, zoals schriftelijkheidsvereisten. Een
voorbeeld is art. 7:2 lid 1 BW bij de koop van een woning of de waarschuwingsplicht voor gebreken in een
bouwwerk. Tevens bevat Boek 7 BW bepaalde procedurele bepalingen met betrekking tot de bewijslast of
de toelating van bewijs.
Naar de dwingende regels van Boek 7 BW bestaat er ook het consumentenrecht. Dit is het geheel van
normen, regels en instrumenten dat de verwezenlijking op juridisch niveau vormt van verschillende
initiatieven die betrekking hebben op het waarborgen of vermeerderen van de bescherming van
,consumenten op de economische markt (Rinkes, 2009). Consumentenrecht wordt beschouwd als de harde
kern van het privaatrecht. Het bevat namelijk veel dwingend recht. Het wordt ook wel gezien als het ‘lawyers
paradise’ omdat weinig wordt gereguleerd en het advocaten dus veel werk oplevert. De wetgever moet
daarentegen niet te veel willen regelen, en te veel de zwakkere partij willen beschermen. Na de invoering
van Boek 7 BW is een markt ontstaan voor advocaten aangezien er veel werd geprocedeerd over de
specifieke regels in Boek 7 BW, hetgeen als een onbedoeld neveneffect van Boek 7 BW kan worden gezien.
Er bestaat informatieasymmetrie tussen de consument en de professional. We zitten in een slechte
onderhandelingspositie als consument. Er bestaat een keuze paradox: te veel keuzes. We zijn geen
etikettenlezers, we zijn satisficers. Het probleem bij consumer to business contracten is dat de consument
het moet opnemen tegen een professionele partij bij het aanbieden van zaken en diensten. Hierdoor heeft
de consument een slechtere onderhandelingspositie. Ook hebben zij geen of weinig invloed op het aanbod
van producten of diensten. De inhoud van de overeenkomst staat vaak al vast, vooral wanneer de aanbieder
een monopoliepositie heeft. Daarnaast wordt de consument beïnvloed door marketing, reclame en
verkooptechnieken. Veel consumenten zijn satisficers en geen maximizers. Daarom zijn er specifiekere
juridische regels om de consument een meer evenwichtige positie te geven en de consument beter te
informeren.
Titel 7.1 BW (koop en ruil) is gericht op de gemiddelde consument. Het betreft aanvullend recht, behalve
met betrekking tot de consumentenkoop (art. 7:5 en 7:6 lid 1 BW). Onder consumentenkoop wordt
verstaan: ‘de koop met betrekking tot een roerende zaak die wordt gesloten door een verkoper die handelt
in het kader van zijn handels-, bedrijfs-, ambachts- of beroepsactiviteit en een koper, natuurlijk persoon, die
handelt voor doeleinden buiten zijn bedrijfs- of beroepsactiviteit.’
Er geldt een standaard om de redelijke verwachtingen van de consumenten te meten. De EU-richtlijn stelt
dat de gemiddelde consument het volgende is: “someone who is reasonably well-informed and reasonably
observant and circumspect.” Dit wordt ook wel gezien als iemand die etiketten leest. De wetgever gaat ervan
uit dat wij goed geïnformeerd zijn.
Het uitgangspunt bij koop en ruil is Titel 1 van Boek 7 BW. Dit betreft aanvullend recht. Echter geldt voor de
consumentenkoop andere regelgeving. Zie hiervoor art. 7:5 en 7:6 lid 1 BW. De ratio voor de aparte titel
voor consumentenkoop is ter bescherming van de consument en het versterken van de positie van deze
consument. Deze regels zien onder meer op:
• Wederpartij mag niet ten nadele van de consument afwijken – art. 7:1 t/m 38 BW;
• Specifieke regels voor de totstandkoming – bijvoorbeeld art. 7:2 BW;
• Conformiteitstoets – art. 7:17 jo. 7:18 lid 2 BW (vgl. HvJ Froukje Faber);
• Afwijkende klachtplichtregeling – art. 7:23 BW (twee maanden termijn);
• Afwijkende hiërarchie in remedies: primair herstel, dan pas vervanging, schadevergoeding, ontbinding,
prijsvermindering – art. 7:21 e.v. BW;
• Uitsluiting van aansprakelijkheid jegens consumentkoper mag niet – art. 7:24 BW.
! De wederpartij mag niet ten nadele afwijken van de consument, maar wél ten voordele!
Bij gemengde, bijzondere overeenkomsten is er sprake van samenloop. Het zijn overeenkomsten die aan
de omschrijving van twee of meer bijzondere, benoemde overeenkomsten voldoen. Bijvoorbeeld wanneer
een keuken wordt aangekocht en vervolgens wordt geplaatst. Vaak doet zich er dan een samenloop
probleem voor. Art. 7:5 lid 4 BW stelt dat er sprake is van prevalerende werking indien de bepalingen strijdig
zijn met elkaar. De consumentenkoop heeft een prevalerende werking indien er ook sprake is van een
overeenkomst van aanneming van werk én deze bepalingen strijdig zijn (Titel 12 Boek 7).
! Kijk naar wat de kern van de prestatie is in andere gevallen indien het niet in de wet is geregeld, zoals in
art. 7:5 lid 4 BW. Welke prestatie kun je wegdenken zonder dat de overeenkomst omvalt?!
, Wat is geen consumentenkoop?
• De koop van een huis (onroerende zaak);
• Het aanschaffen van een bedrijfswagen (zakelijk);
• Een (pakket)reis online afsluiten.
Art. 7:45 BW regelt de koop op proef. Koop op proef wordt geacht te zijn gesloten onder de opschortende
voorwaarde dat de zaak de koper voldoet. Indien er een termijn geldt, die voldoende is om de zaak te
beoordelen, die voorbij wordt gegaan zonder de koper van zijn beslissing in kennis te stellen, dan kan hij de
zaak niet meer weigeren.
Tegenwoordig heerst er steeds meer een platformeconomie. Platforms zoals Vinted zorgen ervoor dat de
‘gemiddelde’ consument eigenlijk geen echte, gemiddelde consument is. Men is in dat geval geen
consument, maar ook geen ondernemer. Uit een wetenschappelijk artikel volgt dat deze type persoon ook
wel kan worden aangeduid als ‘prosument’. De platformeconomie past in die zin ook niet zo goed in Boek 7
BW, want de overeenkomsten zien op een bilaterale verhouding, terwijl er bij platforms zoals Vinted een
derde tussen staat.
De overeenkomst van opdracht is geregeld in Titel 7.7 BW, art. 7:400 BW. De overeenkomst van opdracht
is de overeenkomst waarbij de ene partij, de opdrachtnemer, zich jegens de andere partij, de opdrachtgever,
verbindt anders dan op grond van een arbeidsovereenkomst werkzaamheden te verrichten die in iets anders
bestaan dan het tot stand brengen van een werk van stoffelijke aard, het bewaren van zaken, het uitgeven
van werken of het vervoeren of doen vervoeren van personen of zaken (lid 1). De artikelen 401-412 zijn,
onverminderd artikel 413, van toepassing, tenzij iets anders voortvloeit uit de wet, de inhoud of aard van de
overeenkomst van opdracht of van een andere rechtshandeling, of de gewoonte (lid 2).
De kenmerken van de overeenkomst van opdracht zijn:
• Opdrachtnemer – opdrachtgever
• Prestatie opdrachtnemer = ‘een verrichting’
• Geen arbeidsovereenkomst
• Anders dan werk van stoffelijke aard
• Onderscheid met aanneming van werk (art. 7:750 e.v.)
• Niet het bewaren van zaken (bewaarneming, art. 7:600 e.v.)
• Niet het vervoeren van zaken of personen (vervoersovereenkomst Boek 8 BW)
• Gekwalificeerde vormen van de overeenkomst van opdracht: lastgeving, bemiddeling, agentuur,
geneeskundige behandelingsovereenkomst (Titel 7.7, afdelingen 2,3,4 en 5) en reisovereenkomst
(Titel 7.7A)
HvJ Froukje Faber
Rechters moeten onder omstandigheden in civiele zaken hun gebruikelijke positie van lijdelijkheid laten
varen en in plaats daarvan op eigen initiatief onderzoeken of een Europese regel van toepassing is en, indien
dat het geval is, deze regel toepassen, ook als de partijen in een geschil zich niet rechtstreeks op die regel
hebben beroepen.
Deze zaak ging over een consument, mevrouw Faber, en een autobedrijf. Mevrouw Faber had een
tweedehands voertuig gekocht. Vier maanden na de aankoop vloog de auto tijdens een rit in brand en
brandde vervolgens op de vluchtstrook volledig uit. Mevrouw Faber stelde het autobedrijf acht maanden
later aansprakelijk. De auto was inmiddels gedemonteerd, zodat de bewijspositie van mevrouw Faber
aanzienlijk was bemoeilijkt. Indien een aangekocht product een gebrek blijkt te hebben, dient de koper
binnen bekwame tijd zoals de wet het formuleert (art. 7:23 lid 1 BW) die aan de verkoper te melden.
Gelet op Richtlijn 1999/44 inzake consumentenkoop bevat het BW echter ook enkele uitzonderingen op
regels, die met name tot doel hebben de onderhandelingspositie van de consumenten te beschermen. Deze
hebben onder meer betrekking op de termijn voor kennisgeving en bewijslastverdeling. Om die reden
