Thema 1: Algemeen bouwplan I
(HC01, HC02, HC03, PR01, PR02)
Algemeen bouwplan zoogdier: kop, hals, thorax, abdomen, bekkenholte, extremiteiten.
Algemeen bouwplan vogel: kop, hals, lichaamsholte (geen thorax/abdomen) en extremiteiten.
(geen bekkenholte, want open bekken)
Specifieke verschillen:
vogel zoogdier
Luchtzakken voor efficiëntere ademhaling Geen luchtzakken dus minder efficiënt
Groot sternum t.o.v lichaam voor vliegen Klein sternum t.o.v lichaam
Vleugels Voorpoten/armen
Cloaca voor poep, urine en eieren Vagina, anus en urineweg gesplitst.
Geen baarmoeder Baarmoeder
Geen accessoire geslachtsorganen Accessoire geslachtsorganen (toevoegingen)
Geen blaas Blaas
Bij elk thema is het belangrijk om te weten waar de structuren vandaan komen en welke cellen
er aanwezig zijn. Het bestuderen van de vroegontwikkeling leert ons waar alles ontstaat, en
de histologie verdeelt alle soorten cellen met verschillende functies in verschillende groepen.
Bij elk thema bekijken we ook de oorsprong en histologie.
Basiskennis cellen
Een cel is de kleinste levende eenheid in een organisme. Cellen samen vormen een weefsel.
Een weefsel wordt gevormd door verschillende typen cellen die allemaal samenwerken en
communiceren. De basale weefsels zijn: epitheelweefsel, zacht en hard bindweefsel,
spierweefsel en zenuwweefsel. Een weefsel bestaat uit cellen, extracellulaire matrix (ECM)
en weefselvloeistof. Dit bevat voedingsstoffen, afvalstoffen en communicatiefactoren.
Een orgaan is een geheel van verschillende weefsels dat samen een functie uitoefent.
Verschillende organen met functies die samenhangen vormen een orgaanstelsel.
Microscopie
Weefsels kunnen bestudeerd worden met microscopie, omdat ze erg veel zeggen over de
gezondheid van een patiënt. Biopten kunnen op een specifieke plek worden afgenomen en de
samenstelling van een weefsel kan veel vertellen over de pathologie. Kankercellen hebben
bijvoorbeeld een afwijkende vorm en nucleus, liggen niet in een duidelijke structuur en verliezen
vaak hun normale eigenschappen.
1
,Bloed valt officieel ook onder de weefsels en dit kan ook met de microscoop bekeken worden.
Wat veel zegt over de gezondheid zijn de rode bloedcellen, witte bloedcellen en de
bloedplaatjes. Ook kan er gekeken worden naar bijvoorbeeld parasieten.
De basisregel is dat een rode bloedcel ongeveer 6µm groot is. Als je dit aanhoudt kun je aan de
hand van bloedcellen de grootte van andere cellen bepalen.
De microscoop die door de studenten op de faculteit
diergeneeskunde wordt gebruikt is de brightfield
lichtmicroscoop. Met een microscoop kun je levende
cellen of weefselpreparaten bekijken.
Weefselpreparaten moeten gefixeerd en gekleurd worden
voordat ze goed bekeken kunnen worden. Dit gebeurt door
met formaldehyde de cellen dood te maken maar de
eiwitten aan elkaar te laten binden en zo hun plaats te laten
behouden. Het water wordt vervolgens vervangen door alcohol en deze alcohol wordt
vervolgens weer vervangen door paraffine. Van het gefixeerde weefsel worden plakjes
gesneden van ongeveer 5 µm dik.
De microscoop goed instellen is ook van groot belang om het preparaat goed in beeld te krijgen.
Er is keuze tussen lenzen die een vergroting van 4x, 10x, 40x of 100x geven. Per vergroting
moet het condensor diafragma juist worden ingesteld om het goede contrast te krijgen. Bij
gebruik van de 100x vergroting is het resultaat meestal beter met een druppeltje immersie-olie
op het preparaat, voor een hogere resolutie. Alleen het 100x objectief mag hiermee in contact
komen.
Om de weefselpreparaten goed te kunnen bekijken moeten deze eerst gekleurd worden. Voor
kleuringen zijn dit de 3 meest gebruikte opties:
Kleuring Zichtbaar
HE DNA wordt paars/blauw gekleurd
Eiwitten in cel kleuren roze
AZAN Collageen en basaalmembraan kleuren
donkerblauw
Spiercellen en kernen worden rood.
myofibrillen worden paarsblauw
PAS-H Glycoproteïnen en mucine (slijm) kleuren
felroze
Kernen donkerpaars
Welk deel van de cel je ziet ligt natuurlijk aan de coupe, vanaf waar de cel gesneden is. Er
kunnen delen niet zichtbaar zijn omdat deze weggesneden zijn (denk aan uitloper van
zenuwcel).
2
,Naast kleuring kunnen specifieke eiwitten ook zichtbaar gemaakt worden met antilichamen. De
antilichamen die meestal gekweekt zijn in een ander dier kunnen gelabeld worden met
verschillende stoffen. Een fluorescerende stof is bijvoorbeeld vervolgens terug te vinden met
een fluorescentiemicroscoop. Voordat de antilichamen zich aan de gewenste eiwitten kunnen
binden moeten wel eerst de plasmamembranen van de gefixeerde cellen kapot worden
gemaakt, zodat de antilichamen de cel in kunnen. In levende cellen is dit ingewikkelder en zul je
het antigen moeten inbouwen in een gen.
Thema 2: Vroegontwikkeling
(HC04, HC05, WC01, PR03)
Vroegontwikkeling
De tijd van de bevruchting tot de geboorte kan in twee delen worden opgedeeld. De
embryonale periode, waarbij de organen en andere belangrijke structuren worden aangelegd,
en de foetale periode, wat een periode is waar voornamelijk groei van de foetus plaatsvindt.
Meestal vindt de overgang van embryonale periode naar foetale periode
plaats als het gehemelte zich sluit. Het verschilt per diersoort wanneer
in de zwangerschap dit is.
Klievingsdelingen
De eerste delingen van de zygote (bevruchte eicel) na de bevruchting
zijn klievingsdelingen. Dit houdt in dat de cellen zich wel delen, maar
er geen groei plaatsvindt. De cellen halveren dus per deling in grootte.
Door deze klievingsdelingen ontstaat een morula. Er zijn verschillende
soorten klievingsdelingen.
vogel Polylechitaal: veel Meroblastisch: een Discoïdale celdeling
dooier aanwezig deel van de cel deelt, alleen de kern met
dooier in de weg weinig cytoplasma
deelt.
amfibie Mesolechitaal: Holoblastisch: Inequale celdeling:
weinig dooier gehele cel deelt. cellen van ongelijke
aanwezig grootte ontstaan.
zoogdier Oligolechitaal: zeer Holoblastisch: Equale celdeling:
weinig/geen dooier gehele cel deelt. cellen van gelijke
aanwezig grootte ontstaan.
Blastulatie zoogdier
Op gegeven moment vindt de blastulatie plaatst in de morula. Dit houdt in dat er een holte
gevuld met vloeistof ontstaat in het embryo, de blastocyst. De blastocyst is te verdelen in 2
delen. De buitenste rand van het embryo, het trophectoderm, wat uiteindelijk de vruchtvliezen
3
, zal gaan vormen, en een klompje cellen dat samen aan een pool van het embryo zit, de inner
cell mass (ICM). Deze blastocyst wordt steeds groter en barst uiteindelijk ook uit de zona
pellucida.
Tijdens deze periode van groei zal de ICM opsplitsen in 2 delen, de
bilaminaire schijf. Deze bestaat uit de epiblast en de hypoblast.
De epiblast zal de dorsale zijde gaan vormen, de hypoblast zal de
ventrale zijde gaan vormen. De eerste lichaamsas wordt dus ook
hier gecreëerd.
Blastulatie vogel
De blastulatie van een vogel zit net anders. De zygote kan worden
opgedeeld in 2 delen: de area pellucida, wat de embryo zal
worden, en de area opaca, wat de vruchtvliezen worden.
Gastrulatie
Na de vorming van de bilaminaire schijf zal de gastrulatie gaan plaatsvinden. Dit proces zal
zorgen voor het ontstaan van een trilaminaire schijf. De gastrulatie begint door een signaal
van de hypoblast wat het het ontstaan van de primitiefstreep in het epiblast stimuleert. De
cellen van de epiblast migreren naar deze primitiefstreep, en
vormen zo de drie lagen van de trilaminaire schijf. Het endoderm,
mesoderm en ectoderm. Uit deze 3 lagen zullen verschillende
structuren vormen
Ectoderm: De buitenste laag, dus de huid van het organisme
Mesoderm: Alles tussen de buitenste en binnenste laag
(verschillende soorten mesoderm)
- Axiaal mesoderm: notochord
- Paraxiaal mesoderm: vormt somieten
- Intermediar mesoderm: vormt urogenitaalstelsel
- Lateraal mesoderm: vormt bloedvaten en orgaanvliezen
Endoderm: de binnenste laag, bijvoorbeeld de bekleding van de darmen en blaas.
Gastrulatie amfibie
Bij een amfibie wordt er een dorsale lip gevormd in plaats van een primitiefstreep, en wordt
een holte genaamd archenteron gevormd die later de darmen zal vormen.
Notochord en somietvorming
4
