eHealth –
een gezondheids-
psychologisch
perspectief
,Thema 1 - eHealth - een inleiding
1.1 e-Health – kaders en kansen
Wat is e-Health? Bakker & De Hoog, 2018
Ehealth (electronic health) werd in eerste instantie gebruikt voor uitwisseling van klinische gegevens
op afstand met patiënten en te communiceren via ICT (‘telemedicine’ of ‘telehealth’).
Na de opkomst van het internet is het begrip ‘eHealth’ geworden: levering van zorg, onafhankelijk
van tijd, plaats en zorgprofessional. Onder eHealth vallen alle vormen van informatie en
communicatietechnologie (ICT) die gebruikt worden om de zorg voor gezondheid en welzijn te
ondersteunen.
De in de internationale literatuur meest gebruikte definitie van eHealth is die van Eysenbach (2001):
‘eHealth is an emerging field in the intersection of medical informatics, public health and business,
referring to health services and information delivered or enhanced through the Internet and related
technologies. In a broader sense, the term characterizes not only a technical development, but also a
state-of-mind, a way of thinking, an attitude, and a commitment for networked, global thinking, to
improve health care locally, regionally, and worldwide by using information and communication
technology.’
In Nederland wordt meestal de definitie van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (2002)
gebruikt:
‘het gebruik van nieuwe informatie- en communicatietechnologieën, en met name
internettechnologie, om gezondheid en gezondheidszorg te ondersteunen of te verbeteren’.
Indeling op basis van communicatie:
- Communicatie tussen zorgverleners onderling (doctor to doctor: D2D)
- Communicatie tussen zorgverlener en patiënt (doctor to patient: D2P)
- Communicatie tussen patiënten (patient to patient: P2P)
Zorg 2.0: Patiënten zelf ook steeds meer laten gebruikmaken van de middelen en toepassingen die
het internet als platform biedt. Centraal hierbij staat de eigen regie van de patiënt met betrekking
tot zijn of haar gezondheid en patiëntenparticipatie bij het nemen van behandelbeslissingen.
Indeling op basis van technologie:
- Internettoepassingen (websites, portals).
- Mobiele toepassingen (ook wel mHealth – smartphone, Ipads, smartwatches etc.).
- Overige toepassingen:
• Robotica: inzet van robots.
• Domotica: inzet van technologie in en om de woning. Ook wel ‘huisautomatisering’.
• Serious gaming: games voor andere doeleinden dan alleen vermaak.
Waarom eHealth?
- Veranderende rol en zorgvraag van patiënten: mondiger patiënten, met grotere
informatiebehoefte, die als autonome patiënt de eigen regie over hun gezondheid en
behandelkeuzen willen houden (en moeten, gezien het huidige overheidsbeleid).
- Capaciteitsprobleem in de gezondheidszorg:
• Grotere zorgvraag door vergrijzing, toename van chronisch zieken en betere diagnostiek.
• Stijgende zorgkosten (door stijging zorgvraag).
• Bezuinigingen in de zorg (door stijgende zorgkosten).
eHealth biedt kansen om de efficiëntie van de zorg te verhogen.
,Patiënt empowerment
Door middel van eHealth-interventies kan ‘empowerment’ van patiënten worden ondersteund:
‘het bewust, sterk en weerbaar maken van patiënten, waardoor zij in staat gesteld worden
eigenmachtig te beslissen en te handelen’.
De patiënt wordt meer betrokken bij beslissingen rondom het eigen behandeltraject en krijgt meer
autonomie (regieverschuiving van zorgverlener naar patiënt).
Vier belangrijke bijdragen aan empowerment van patiënten:
1. Attitude: meer verantwoordelijkheid en autonomie van de patiënt.
2. Kennisinbreng: professionele kennis en ervaringskennis.
3. Dialoog: gedeelde zeggenschap (gelijkwaardig) en zelfbeschikking ((mede) zelf bepalen van
de behandelkeuzen en regie in besluitvorming, keuzen en verantwoordelijkheden).
4. Samenwerking: zelfbeheer (rol van patiënt in de uitvoering van de zorg) en gezamenlijkheid
(gedeelde rol van patiënt en zorgverlener)
eHealth kan hierin een positieve rol spelen: eHealth stelt patiënten in staat zelf de regie over het
eigen zorgproces te voeren.
De beperkingen van eHealth voor sommige groepen mensen:
- ‘Health literacy’: gezondheidsvaardigheden die nodig zijn om goed met gezondheid en ziekte
te kunnen omgaan. Niet iedereen is in staat om kennis over gezondheid en ziekte te
vergaren en begrijpen en de eigen regie over het zorgproces op zich te nemen.
- Rationeel en welbespraakt kunnen onderhandelen met de medisch specialist.
- Discrepantie tussen de professionele kennis van de specialist en de kennis van de patiënt.
- Digitale kloof: niet iedereen wil of kan gebruik maken van eHealth (met name ouderen, lager
opgeleiden en allochtonen; ook hebben deze groepen vaak een lager niveau van
gezondheidsvaardigheden).
Kaders en kansen van eHealth in Nederland
Kaders
Evidence based: een interventie die bewezen effectief is. Om de kwaliteit van het eHealth-aanbod te
bewaken en te bevorderen is het belangrijk dat er onderzoek wordt gedaan naar de effectiviteit van
de ontwikkelde en nieuwe toepassingen.
- Er is met name onderzoek gedaan naar de effectiviteit van internettoepassingen en minder
naar die van mobiele toepassingen.
- Er zou een soort ‘keurmerk’ moeten komen om de kwaliteit van eHealth-interventies te
kunnen beoordelen.
De Stichting Quality Assurance E-health (QAEH) toetst of organisaties aan de eisen voldoen
die zijn gebaseerd op de nationale norm NEN 8028 (Medische informatica – Kwaliteitseisen
telemedicine), met het doel de patiëntveiligheid en de kwaliteit van eHealthdiensten te
waarborgen. (Andere initiatieven zijn de Interventiedatabase Gezond en Actief Leven (RIVM,
NISB, Trimbos), eASI (TNO), en de Digitale Zorggids (NPCF & BSL)).
- De beoordeling en onderbouwing van eHealth-interventies hangt samen met de vergoeding
vanuit de ziektekostenverzekering. Het Zorginstituut Nederland hanteert als algemeen
criterium in de vergoedingsbeslissing of een interventie voldoet aan de ‘stand van
wetenschap en praktijk’. De regels voor eHealth zijn in essentie dezelfde als die van de
reguliere zorg (mits samenstelling en effectiviteit niet wezenlijk verschilt). Een belangrijke
stap is het opnemen van de mogelijkheid in richtlijnen voor zorgverleners.
- Aanvullende randvoorwaarden voor eHealth: gegevensvastlegging, beveiliging en het
voldoen aan (wettelijke) eisen zoals een CE-markering (veiligheid, gezondheid, milieu- en
, consumentenbescherming) of een NEN-norm (Nederlandse Normen, voor eHealth NEN 7510
'Medische informatica - Informatiebeveiliging in de zorg – Algemeen’)
Kansen
- Bijdrage aan oplossing voor het capaciteitsprobleem in de zorg, door de efficiëntie van de
zorg te verhogen:
• eHealthinterventies voor preventie van ziekte.
• Vervangen of aanvullen van face-to-facezorg door eHealth-interventies (zoals monitor-
en registratietaken, waardoor een herverdeling plaats vindt).
• Teleconsultatie (patiënteninformatie aan een specialist voorleggen door de huisarts,
zonder doorverwijzing).
• Reguliere controles vervangen door een webspreekuur (tijdwinst).
• ‘Stepped care’: milde gevallen via eHealth en meer complexe klachten of aandoeningen
persoonlijke face-to-facebehandelmogelijkheden.
- Bereik doelgroep: anonimiteit, 24-uursbeschikbaarheid en toegankelijkheid voor een grotere
groep (hoewel de digitale kloof voor sommige mensen juist voor een beperking zorgt).
- Decentralisatie van de zorg. Meer zorg in de thuisomgeving (wens van veel mensen en
goedkoper) of kleinschalige woonzorgeenheden met de inzet van technologie (domotica,
videomonitoring). Minder langdurige opnames door nazorg via zorg op afstand en het
monitoren van lichaamsfuncties.
- Flexibilisering van de zorg. Nieuwe zorgvormen (online spreekuur, zelfhulpmethodes etc).
- Verhoging eigen regie over de eigen gezondheid bij de patiënt. De autonome patiënt heeft
via internet toegang tot relevante informatie en het eigen medisch dossier, uitwisseling van
informatie en ervaringen met de sociale omgeving en als patiënten onderling.
Naar verwachting zal er steeds meer gebruikgemaakt van ICT-toepassingen in het dagelijks leven en
van mobiele toepassingen om gezondheid en gezondheidszorg te ondersteunen (bijv. apps). Alle
nieuwe vormen van zorg zullen in de toekomst geïntegreerd worden in de reguliere zorg, ‘blended
care’: de combinatie van reguliere, face-to-facezorg met eHealth-toepassingen.
Uitkomsten eHealth monitor 2017
Gemak en service
Artsen en zorggebruikers positief over online contact. Nog wel onduidelijkheid over toepassing en
gebruik.
- Medisch specialisten: 46% bood vragen stellen aan en 37% een herinnering van afspraak;
resp. 4 en 21% van de zorggebruikers maakten hier gebruik van.
- Huisartsen: 76% bood de mogelijkheid om online een herhaalrecept te vragen en 62% om
online een vraag te stellen. Resp. 18% en 4% van de patiënten maakten hier gebruik van.
Dit is een goed voorbeeld van het feit dat het puur aanbieden van eHealth-mogelijkheden niet per se
betekent dat patiënten er ook daadwerkelijk gebruik van (willen) maken.
46% van de zorggebruikers ziet online contact als iets dat bij hen past.
Nog veel onduidelijkheid over e-consult. Artsen en zorggebruikers die ervaring hebben met het e-
consult zijn positiever over het gebruik ervan.
- Medisch specialisten: 58% vindt het e-consult gemakkelijk te combineren met andere
werkzaamheden. 10% is bekend met de richtlijnen en 2% vindt de vergoeding toereikend.
- Huisartsen: 62% vindt het e-consult gemakkelijk te combineren met andere
werkzaamheden. 44% is bekend met de richtlijnen en 19% vindt de vergoeding toereikend.
Meerwaarde van het e-consult voor zorggebruikers:
• Goed voor het stellen van eenvoudige vragen.
• Zelf het moment bepalen.
