Literatuur Psychologie MC-toets
Coachen:
Beren op de weg, spinsels in je hoofd
Spanning en stress
Spanning en stress hebben maar voor een deel te maken met invloeden van buitenaf. Mensen
maken voor een groot deel hun eigen stress. De manier van denken en fantaseren bepaalt
uiteindelijk hoe je je voelt en ook hoe je je opstelt en gedraagt. Dit is het uitgangspunt van de
Rationele Effectiviteits Training (RET), een veelgebruikte methode om beter om te gaan met allerlei
situaties die aanleiding kunnen zijn voor stress.
Om RET goed te kunnen begrijpen, is het belangrijk een onderscheid te maken tussen waarneming,
interpretatie en evaluatie.
Waarneming:
Een waarneming is pure beschrijving van een observatie, in dat geval bestaan de gedachten van de
waarnemer uit niets anders dan beschrijvingen van de waarneming. In werkelijkheid denken mensen
zelden zo en geven zij al snel gevoel aan de waarneming.
Interpretatie
Interpretatie gaat verder dan een feitelijke beschrijving. Er wordt namelijk onmiddellijk betekenis
gegeven aan een waarneming. Deze betekenis kan juist of onjuist zijn. Mensen hebben de neiging
geen onderscheid te maken tussen waarneming en de betekenissen die ze eraan geven. In het
dagelijks leven is dit meestal een groot voordeel maar van de andere kant kunnen er veel
misverstanden ontstaan doordat mensen verschillende interpretaties geven aan dezelfde feiten, vaak
zonder dit te beseffen.
Evaluatie
Mensen geven niet alleen allerhande interpretaties aan dingen die ze meemaken, ze kennen er ook
een waardering of evaluatie aan toe. (Dit is gevaarlijk, slecht, goed). Deze gedachten over
gebeurtenissen geven een emotionele lading aan de dingen die we meemaken.
Kromme redeneringen en sterke emoties
De irrationaliteit schuilt vaak in het koppelen van een eigen norm en aan de eis dat de feitelijke
gebeurtenissen zich daarnaar moeten schikken. Dat de meeste gebeurtenissen tot stand komen door
allerlei factoren die we niet in de hand hebben, wordt ontkend. Het is een gedachtegang die
voorbijgaat aan de feiten.
Ook is er soms sprake van overgeneralisatie, het is een gedachtegang die strijdig is met de logica. Een
enkele gebeurtenis die we een bepaalde waarde toekennen, leidt ertoe dat we deze waarde
,vervolgens van toepassing verklaren op de totale persoon. Alsof de hele persoon gemeten kan
worden aan de hand van de waarde van één prestatie op één bepaald moment.
Of een gedachtegang rationeel of irrationeel is, wordt volgens de RET bepaald door de volgende
criteria:
Kan de gedachtegang voldoende onderbouwd worden met feitelijke gegevens?
Is de gedachtegang logisch consistent?
De irrationele ideeën waarmee mensen zichzelf in de problemen kunnen brengen, hebben meestal
een absoluut, overdreven en daardoor onwerkelijk karakter die emoties nodig opstuwen. Daarnaast
kenmerkt een irrationele gedachtegang doordat de gedachte niet-productief is.
Veelvoorkomende irrationele gedachtegangen
Ongezond perfectionisme:
Volgens deze gedachtegang mag je geen fouten maken. Deze eis van absolute onfeilbaarheid
wordt vaak gekoppeld aan zelfbeoordeling. Hierdoor zijn perfectionisten voortduren gevaren
als er iets fout loopt of dreigt te lopen. Het irrationele schuilt in de overdrijving, alsof je door
fouten te maken ineens zou veranderen in een ander persoon. Bij een eisende houding ten
opzichte van de eigen prestaties wordt de eigenwaarde gekoppeld aan de prestatie.
Perfectionisme kan leiden tot allerlei vormen van niet-productief gedrag, zoals risico’s
vermijden en de veilige weg kiezen.
Rampdenken
Deze personen zien altijd verschrikkelijke gevaren op zich afkomen, vaak hebben zij deze zelf
bedacht door de gevolgen van een gebeurtenis enorm te overdrijven. Het is irrationeel om te
voorspellen dat feiten die negatief geïnterpreteerd kunnen worden, vanzelfsprekend leiden
tot rampzalige gebeurtenissen in de toekomst. Rampdenken leidt tot veel onnodige
spanning, vaak levert het ook niet-productief gedrag op zoals: besluiteloosheid en het
vermijden van zoveel mogelijke risico’s.
Lage frustratietolerantie
Mensen met een LFT zien vaak op tegen dingen en denken dat deze te moeilijk en te zwaar
zijn. Het achterliggende idee is dat het leven eigenlijk veel gemakkelijker zou moeten zijn dan
in de praktijk blijkt. Het irrationele schuilt ook hier in de overdrijving. Moeilijke dingen zijn
soms heel vervelend, maar wel te verdragen. De lage frustatiegedachtegang leidt tot veel
onnodige spanningen en ongenoegen, een halve inzet met veel gekreun en tot snel opgeven
van een activiteit.
De liefdesjunk
De liefdesjunk is verslaafd aan het idee dat het noodzakelijk is dat mensen van je houden en
je respecteren. De overdrijving schuilt in het idee dat het absoluut noodzakelijk is dat
mensen je mogen en je gedrag goedkeuren. Ook hier wordt een rationele wens tot een
irrationele eis gemaakt. Deze gedachten leiden tot angst als er sympathieverlies dreigt
waardoor conflicten worden vermeden tot het niet durven zeggen wat je vindt.
Eisen aan anderen en de wereld
, Deze personen hebben de irrationele eis dat andere mensen zich anders moeten gedragen
en dat de wereld anders in elkaar zou moeten zitten. De anderen moeten zich gedragen naar
onze opvattingen en de wereld moet anders, beter en rechtvaardiger zijn. Deze
gedachtegangen hebben meestal betrekking op rechtvaardigheid en normen en waarden
over hoe anderen, organisaties en zelfs de natuur zouden moeten zijn. Het irrationele schuilt
erin dat mensen de realiteit niet willen accepteren zoals die zich voordoet en eisen dat deze
anders wordt. Een rationele opstelling is accepteren wat je niet kunt veranderen en datgene
proberen te veranderen wat je wel kunt veranderen.
De RET is sterk beïnvloed door deze theorie. Vandaar ook dat verheldering en correctie van het
taalgebruik, immers een weerslag van het denken – onderdeel van de training zijn. Omdat taal de
weerslag vormt van de belevingswereld van de mensen, is observatie van het taalgebruik en de
verandering ervan zo’n centraal thema bij een cognitieve training als RET.
Het A-B-C van RET
Wat verstaan we onder het A-B-C schema?
A: Gebeurtenis op het werk (echte of bedachte gebeurtenis)
B: ideeën en gedachten (wat zeggen we tegen ons zelf)
C: Gevoelens en gedrag
De A staat voor het Engelse woord activating event, de B voor belief en de C staat voor consequence.
In het dagelijks leven hebben we vaak de neiging om de oorzaak te zoeken buiten onszelf, alsof A
rechtstreeks C veroorzaakt. Volgens de RET-theorie zijn het niet de gebeurtenissen zelf die emoties
veroorzaken, maar onze gedachten hierover. Niet A, maar B veroorzaakt C, onze ideeën en
gedachten hebben wij zelf in de hand; wij kunnen ze veranderen als ze ons onnodig last bezorgen.
We worden dus zelf verantwoordelijk voor hoe wij ons voelen.
Natuurlijk kan negatieve interpretatie juist zijn. Maar vaak ontstaan gevoelens en reacties die je
onderuithalen, als volgt:
A. Er gebeurt iets op de werkplek iets dat we heel vervelend vinden. Dat kan een gebeurtenis
om ons heen zijn, maar het kan ook de gedachte aan een gebeurtenis zijn.
B. We nemen die gebeurtenis waar en geven er een betekenis aan. Als we overdreven,
absolute, irrationele gedachten hebben, creëren we:
C. Een zelf ondermijnende of destructieve gemoedstoestand. Dan ervaren we gevoelens die ons
van streek maken en onder druk zetten. Onze emoties kunnen dan de vorm aannemen van
boosheid, angst, depressiviteit of andere negatieve en niet-productieve gevoelens. Deze
leiden vaak tot niet-productief gedrag: we maken ruzie, we werken niet geconcentreerd, we
blijven te lang met iets bezig etc.
Het veranderen van onze destructieve manier van denken is een voortduren proces van
zelfobservatie – veranderen – integreren en stabiliseren. We kunnen hierbij drie fasen
onderscheiden:
1. Zelfobservatie: welke ideeën maken je overstuur?
2. Het veranderen van irrationele ideeën in rationele of constructieve ideeën die minder stress
en blokkades veroorzaken.
3. Integreren in je eigen denken: het stabiliseren van de nieuwe gedachtegang in je manier van
denken, zodat een nieuwe denkgewoonte en daarmee ook ander gedrag ontstaat.
De angstredenering
