Nevid, J., Rathus, S., & Greene, B. (2012), Psyichiatrie – een inleiding, Amsterdam: Pearson
Beneluxe
Hoofdstuk 1: Introductie
1.1 Inleiding
1.1.1 Wat is afwijkend gedrag?
Psychopathologie, Een deelgebied van de psychiatrie en de psychologie dat zich bezighoudt
met het beschrijven van psychische stoornissen, oorzaken daarvan en behandelingen daarvoor.
Psychopathologie, de leer van het psychisch lijden.
Psychiatrie, Medisch specialisme dat zich richt op de diagnostiek en behandeling van
psychische stoornissen.
Klinische psychologie, Tak van de psychologie die zich bezighoudt met de beschrijving, de
oorzaken en de behandeling van psychische stoornissen om het geestelijk welzijn te
bevorderen.
Psycholoog, Iemand die de universitaire studie psychologie heeft voltooid.
GZ-psycholoog, Psycholoog die na zijn studie een aanvullende opleiding heeft gevolgd en in
het BIG-register is ingeschreven. Een GZ-psycholoog is bevoegd tot het diagnosticeren en
behandelen van psychische stoornissen. GZ is een afkorting van ‘gezondheidszorg’.
Psychotherapeut, iemand die na de studie psychologie of geneeskunde een vervolgopleiding
heeft gedaan, waardoor hij bevoegd is tot het geven van psychotherapeutische behandelingen.
Hij moet overigens in het BIG-register (Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg) staan
ingeschreven.
Psychiater, Iemand die na de studie geneeskunde een vervolgopleiding heeft gedaan waarin
hij of zij zich heeft gespecialiseerd in het diagnosticeren en behandelen van patiënten met
psychische stoornissen. Een psychiater mag, in tegenstelling tot een psycholoog, medicatie
voorschrijven.
Psychische stoornis, Het geheel van afwijkende emoties, gedachten of gedragspatronen dat
wordt gekenmerkt door o.a. een storing in het functioneren en (persoonlijk) lijden.
Symptomen, specifieke eigenschappen of kenmerken die passen bij een bepaalde stoornis.
Stoornis, het niet functioneren van het brein.
Diagnostisch criterium, bepaalde verschijnselen of symptomen moeten voldoen aan bepaalde
voorwaarden, voordat ze als afwijkend of als passend bij een bepaalde stoornis worden
beschouwd.
Onze kennis van psychische problemen is afkomstig van wetenschappers en berust op persoonlijke
verhalen. Praten over afwijkende emoties, gedachten en gedrag is niet ‘waardenvrij’; voor je het weet
kom je op terreinen waar morele, religieuze, culturele en/of maatschappelijke oordelen een belangrijke
rol spelen. Of iets als afwijkend gezien wordt of niet, wordt voor een deel door de omgeving bepaald.
1.2 Definiëren van afwijkend gedrag
1.2.1 Criteria voor abnormaliteit
Deskundigen op het gebied van geestelijke gezondheid gebruiken verschillende criteria om te
beoordelen of emoties, gedachten en gedrag afwijkend zijn:
Uitzonderlijk gedrag wordt vaak gezien als afwijkend, maar dit hoeft niet het geval te zijn.
Een recordhouder vormt een uitzondering ten opzichte van alle andere mensen, maar we
vinden hem niet afwijkend.
Sociaal afwijkend, Normen ontwikkelen zich uit gewoonte en opvattingen van een specifieke
cultuur. Het zijn dus relatieve maatstaven en geen universele waarheden. Vanuit de sociale
norm kan gedrag als afwijkend gezien worden, terwijl dit niet zo hoeft te zijn.
, Foute perceptie of interpretatie van de realiteit, als iemand dingen ziet/hoort die er niet zijn
bijvoorbeeld, noemen wij dat afwijkend.
Aanzienlijk emotioneel lijden van de persoon, afwezigheid of langere aanwezigheid van
emotioneel lijden kunnen leiden tot slecht functioneren.
Ongepast of contraproductief gedrag, Gedrag dat een ongewenst gevoel geeft of het
functioneren belemmert wordt gezien als afwijkend.
Gevaar, men wordt als afwijkend beschouwd wanneer men een gevaar vormt voor zichzelf
en/of zijn omgeving
In de meeste gevallen worden meerdere criteria gebruikt om iemand als afwijkend te beschouwen,
maar realiseer je dat als iemand in een bepaald opzicht afwijkend is, dat niet hoeft te betekenen dat de
persoon in zijn geheel afwijkend is.
Filosofen, artsen, natuurwetenschappers en psychologen kijken allemaal vanuit verschillende
invalshoeken of perspectieven naar afwijkend gedrag, maar geen enkele invalshoek is allesomvattend.
1.2.2 Culturele aspecten van afwijkend gedrag
Abnormale gedragspatronen kunnen zich in verschillende culturen op verschillende wijzen uiten. Zelfs
de woorden waarmee we psychische stoornissen beschrijven, woorden als depressie of geestelijke
gezondheid, hebben in andere culturen een andere betekenis, of er bestaan helemaal geen equivalent
voor. Dat betekent niet dat depressie in andere culturen niet bestaan, maar dat wij erachter moeten
komen hoe mensen in andere culturen met emoties omgaan en hoe zij deze ervaren.
Controverse: Wat is afwijkend gedrag?
In de psychiatrie is er vooralsnog sprake van ‘klinische diagnostiek’; voor het classificeren van
psychische stoornissen is een klinisch oordeel vereist; het berust niet op de uitkomst van een test of
andere onomstotelijke feiten.
1.3 Historische visies op afwijkend gedrag
1.3.1 Hippocrates
Humores, term van Hippocrates voor de essentiële lichaamssappen; slijm, zwarte gal, bloed
en gele gal.
Hippocrates (arts) stelde dat ziekten van lichaam en geest het gevolg waren van natuurlijke oorzaken
en niet van bezetenheid door bovennatuurlijke geesten. De gezondheid van lichaam en geest wordt
volgens hem bepaald door een evenwicht in de humores. Een verstoring hiervan zou afwijkend gedrag
veroorzaken.
Hij classificeerde abnormale gedragspatronen aan de hand van drie hoofdcategorieën:
- Melancholie (buitensporige depressie)
- Manie (uitzonderlijke opwinding)
- Bezetenheid (bizar gedrag, tegenwoordig schizofrenie)
1.3.2 Exorcisme en heksenvervolging
Trepantie, is een procedure waarbij men een gat in de schedel maakt. Sommige onderzoekers
vermoeden dat her gebruik een antieke vorm van chirurgie is. Misschien was dit bedoeld om
het slachtoffer te bevrijden van de demonen die men verantwoordelijk achtte voor zijn of haar
abnormale gedrag.
De drijftest, deze test was een van de manieren waarop de middeleeuwse autoriteiten
probeerden vast te stellen of iemand bezeten was. Als het slachtoffer bleef drijven, werd dat
opgevat als een duidelijk teken van onreinheid. Door verdrinking werd men gezuiverd van
elke verdenking van bezetenheid.
Exorcisme, deze middeleeuwse praktijk van het uitdrijven van de duivel.
