Dit document is een samenvatting van alle hoor- en werkcolleges voor de module Van Diagnostiek naar Behandeling II (7014A408AY). Deze module wordt gegeven in de master Pedagogische Wetenschappen, track Orthopedagogiek, blok 2, aan de Universiteit van Amsterdam.
Dit document is een samenvatting van alle hoor- en werkcolleges voor de module Van Di-
agnostiek naar Behandeling II (7014A408AY). Deze module wordt gegeven in de master Pe-
dagogische Wetenschappen, track Orthopedagogiek, blok 2, aan de Universiteit van Amster-
dam.
HOORCOLLEGE 1 – Introductie N=1 en werkrelatie
In de module Van Diagnostiek naar Behandeling I heb je geleerd problemen te onderkennen,
de aanwezigheid van verklarende factoren te toetsen en een aansluitende interventie te kie-
zen. Soms is er echter geen gestandaardiseerd instrument, zijn de problemen te complex voor
standaard interventies of heb je een veranderingsgerichte hypothese. Wat dan? Dat ga je leren
in Van Diagnostiek naar Behandeling II.
N=1 studie
De N=1 betekent dat je herhaaldelijke metingen doet bij één cliënt. Dit kan door de cliënt een
dagboek in te laten vullen of door een vragenlijst herhaald in te vullen. Hierdoor kun je instand-
houdende factoren van problemen onderzoeken (verklarende hypothese toetsen), verande-
ringsgerichte hypothesen toetsen (door een mini-experiment) en het effect van een behande-
ling evalueren. Het is belangrijk dat je bij een N=1 samen met de cliënt gaat onderzoeken,
zodat de cliënt meer begrip krijgt en echt mee doet. De N=1 studie is sterk geworteld in de
(cognitieve) gedragstherapie: Wat volgt er op gedrag waardoor het beloond wordt? Welke die-
perliggende gevoelens liggen er achter het probleemgedrag?
Het diagnostisch proces in deze module ziet er uit zoals in het plaatje. Officieel hoort ook de
holistische theorie er nog bij, maar omdat we in deze cursus werken met een enkelvoudig
1
,probleem, gebruiken we die niet. De holistische theorie gaat name-
lijk over de samenhang tussen verschillende problemen.
Denken als een gedragstherapeut
Een gedragstherapeut ziet gedrag (B) als een zinvolle reactie (C) op
een betekenisvolle situatie (A). Hierdoor kan van gedrag een ABC-
schema gemaakt worden:
- Antecedent = wat gaat er vooraf aan het probleemgedrag (of
wat juist niet)? Hierbij gaat het om externe stimuli uit de omge-
ving, interne stimuli (gedachten) en bredere situaties of contex-
ten. Het is ook belangrijk om hierbij inhibitorische stimuli mee te
nemen: in welke situaties komt het probleemgedrag juist niet of
minder voor?
- Behavior = een concrete beschrijving van het probleemgedrag. Het probleemgedrag is
verbaal (overt in uitingen of covert in gedachten), psychofysiologisch of motorisch. Ook
kan het zijn dat er juist sprake is van een gedragstekort, bijv. bij vermijdingsgedrag.
- Consequent = wat zijn de gevolgen van het gedrag (positieve en negatieve consequen-
ties)? Gevolgen kunnen intern of extern zijn (gevoel en gedachten vs. gedrag) bij de per-
soon zelf of bij personen uit de omgeving. Gevolgen zijn er vaak op de korte en lange
termijn. Vaak is het zo dat er op korte termijn positieve consequenties zijn (daardoor is het
gedrag zinvol), maar op de lange termijn negatieve consequenties. Voorbeeld: roken (korte
termijn: minder stress – lange termijn: gezondheidsproblemen).
HOORCOLLEGE 2 – Theorie functieanalyse
Een functieanalyse (FA) is een meer complexe vorm van een ABC-schema. Het heeft meer
elementen die je kunt gebruiken als aangrijpingspunten voor gedragstherapie. Een FA lijkt
echter wel op een ABC-schema, want het heeft ook een antecedent, gedrag en consequent.
In DB1 hebben we ge-
zien dat je de DSM-5
kunt gebruiken voor het
opstellen van onderken-
nende hypothesen. Je
komt hierbij tot een be-
schrijvende classificatie
die voor een groep kin-
deren geldt. Maar elk
kind is anders en de
functie van gedrag is bij ieder kind anders. Daarom kunnen we een functieanalyse gebruiken
om deze functie van gedrag te achterhalen. De functieanalyse geeft daarom een verklarende
diagnose: hoe ziet de bepaalde stoornis er bij dit kind uit? In welke situatie komt het gedrag
voor bij dit kind? Wat is het specifieke gedrag van dit kind? Wat zijn consequenties van dit
gedrag bij dit kind? Zoals in het plaatje te zien is, gebruik je voor het toetsen van de hypothesen
ook de betekenisanalyse (BA). De functieanalyse is namelijk gebaseerd op gedrag, maar er
zijn ook gedachten en gevoelens. Daarom gaat het in hoorcollege 3 over de BA.
FA, BA en DSM-5 samen vormen onze hypothesen. Die gaan we toetsen met behulp van een
behandeling. Tijdens de behandeling kunnen we ontdekken dat de hypothesen eigenlijk niet
2
, kloppen, bijv. omdat we iets vergeten zijn. De functieanalyse is dus een hypothese die leidt
naar behandeling, maar ook aangepast kan worden als de hypothese niet blijkt te kloppen.
Functieanalyse = een hypothese over de mogelijke samenhang tussen gedrag, de antece-
denten en consequenties van het gedrag. Het is een diagnostisch zoekschema met een spe-
cifieke notatie/afkortingen. Met de FA worden de aangrijpingspunten/het behandelplan van de
behandeling gevormd. De FA is geïnspireerd op het operante leerparadigma van Skinner. Ge-
drag in een bepaalde context wordt gevolgd door een bekrachtiger of bestraffer.
Hoe maken we een functieanalyse?
Het vertrekpunt bij het maken van een
functieanalyse zijn de klachten van de
cliënt. Deze verschillende klachten gaan
we inventariseren en beschrijven in con-
crete gedragingen. Uiteindelijk breng je
één probleemgedrag naar voren en
daarbij maak je een functieanalyse. De
functieanalyse bestaat uit een Sd, R en
Sr (Spos en Sneg) → zie plaatje.
Respons (gedrag): de R moet operant gedrag zijn. Dit betekent dat het een bepaalde functie
moet hebben. Het is doelgericht gedrag dat een directe relatie heeft met de consequentie van
dat gedrag. Als het gedrag een duidelijk doel heeft, stel je een functieanalyse op. Als gedrag
een bepaalde betekenis heeft, dan stel je ook een betekenisanalyse op. De R gaat meestal
over een klacht of problematisch gedrag dat naar voren gebracht is door de cliënt zelf of door
zijn omgeving, uit een observatie blijkt of uit vragenlijsten naar voren komt.
Voor het maken van de functieanalyse moet de R gespecificeerd worden: Wat doet het kind
precies? (voorbeelden gebruiken). Uiteindelijk moet de R specifiek en concreet gedrag zijn,
het kan overt of covert gedrag zijn (zichtbaar/extern gedrag vs. onzichtbaar/intern gedrag).
Soms is de R een niet-adequate reactie, omdat de cliënt geen andere reactie kent en niet
vanwege bekrachtigers. Dat moet dan meegenomen worden in het behandelplan → nieuwe R
aanleren.
Sr (reïnforcing stimulus) = bekrachtiging en bestraffing. Bekrachtigers zorgen er voor dat het
problematische gedrag in stand blijft (waarom doet het kind zo?). Een therapeut heeft kennis
nodig over psychopathologie om de functies van gedrag te achterhalen. Er kan daarvoor ge-
bruik gemaakt worden van een topografische analyse = een nauwkeurige analyse van situ-
aties waarin het probleem naar voren komt met de bedoeling de functieanalyse te kunnen
opstellen.
De Sr wordt in de functieanalyse op een specifieke manier genoteerd aan de hand van afkor-
tingen (zie plaatjes volgende pagina). De blauwe vakjes zijn bekrachtigers, waardoor het ge-
drag in stand blijft. De groene vakjes zijn bestraffers, waardoor het gedrag als problematisch
ervaren wordt.
3
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper -talitha-. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
