Ontwikkelingspsychologie
Robert S. Feldman
Daphne van Loon, Laurent Voets, Greet van der Wielen
8e editie
Samenvatting H1 t/m H13
Gemaakt door Saartje Koning
Inhoud
Deel 1: De ontwikkeling van het kind.....................................................................................................3
1.1 Oriëntatie op de ontwikkelingspsychologie..................................................................................3
1.2 Kinderen: verleden, heden en toekomst......................................................................................4
Termen en begrippen.........................................................................................................................5
Deel 2: Theoretische perspectieven en onderzoek.................................................................................5
2.1 Perspectieven bij het kijken naar kinderen...................................................................................5
2.1.1 Psychodynamisch...................................................................................................................6
2.1.2 Behavioristisch.......................................................................................................................8
2.1.3 Cognitief................................................................................................................................8
2.1.4 Dynamische systeemtheorie..................................................................................................9
2.1.5 Systemisch...........................................................................................................................10
2.1.6 Evolutionair..........................................................................................................................11
2.2 De werkwijze van het wetenschappelijk onderzoek...................................................................11
2.3 Onderzoeksstrategieën en -problemen......................................................................................12
Deel 3. Het begin van het leven............................................................................................................12
3.1 Erfelijkheid..................................................................................................................................12
3.2 De interactie tussen erfelijkheid en omgeving............................................................................15
3.3 Prenatale groei en veranderen...................................................................................................16
Termen en begrippen.......................................................................................................................17
Deel 4: De geboorte en het pasgeboren kind.......................................................................................17
4.1 Geboorte....................................................................................................................................17
4.2 Complicaties tijdens de geboorte...............................................................................................18
4.3 Wat een pasgeboren baby allemaal kan.....................................................................................19
Deel 5: De fysieke ontwikkeling van de babytijd..................................................................................20
5.1 Groei en ontwikkeling.................................................................................................................20
5.2 Motorische ontwikkeling............................................................................................................21
5.3 Ontwikkeling van de zintuigen....................................................................................................23
Termen en begrippen.......................................................................................................................24
,Deel 6: De cognitieve ontwikkeling in de babytijd................................................................................24
6.1 Cognitieve ontwikkeling volgens Piaget......................................................................................24
6.2 Informatieverwerkingstheorie van cognitieve ontwikkeling.......................................................25
6.3 Wortels van onze taal.................................................................................................................27
Termen en begrippen.......................................................................................................................28
Deel 7: De sociaal-emotionele ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de babytijd.........28
7.1 Basis van sociaal gedrag..............................................................................................................28
7.2 Relaties aangaan.........................................................................................................................29
7.3 Verschillen tussen baby’s............................................................................................................30
Termen en begrippen.......................................................................................................................31
Deel 8: De fysieke ontwikkeling in de peuter- en kleutertijd................................................................31
8.1 Fysieke groei...............................................................................................................................31
8.2 Motorische ontwikkeling............................................................................................................32
8.3 Bedreigingen van fysieke groei en motorische ontwikkeling......................................................33
Termen en begrippen.......................................................................................................................33
Deel 9: De cognitieve ontwikkeling in de peuter- en kleutertijd...........................................................33
9.1 Intellectuele ontwikkeling...........................................................................................................33
9.2 Taalontwikkeling.........................................................................................................................35
9.3 Invloed van educatie en opvang.................................................................................................35
9.4 Voorlezen, televisie en digitale media........................................................................................36
Termen en begrippen.......................................................................................................................36
Deel 10: De sociaal-emotionele ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de peuter- en
kleutertijd.............................................................................................................................................36
10.1 Antwoord op de vraag ‘wie ben ik?’.........................................................................................36
10.2 Het sociale leven van peuters en kleuters................................................................................37
10.3 Morele ontwikkeling en zelfbeheersing....................................................................................38
Termen en begrippen.......................................................................................................................39
Deel 11: De fysieke ontwikkeling in de schooltijd (6 t/m 12 jaar).........................................................40
11.1 Groeiende lichaam....................................................................................................................40
11.2 Invloeden op de fysieke ontwikkeling.......................................................................................40
11.3 Kinderen met speciale behoeften.............................................................................................41
Termen en begrippen.......................................................................................................................41
Deel 12: De cognitieve ontwikkeling in de schooltijd...........................................................................42
12.1 Intellectuele en taalkundige ontwikkeling................................................................................42
12.2 Intelligentie...............................................................................................................................43
12.3 Onderwijs..................................................................................................................................44
, Termen en begrippen.......................................................................................................................45
Deel 13: De sociaal-emotionele ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de schooltijd....46
13.1 Ontwikkeling van het eigen ik...................................................................................................46
13.2 Psychische problemen en gedragsproblemen..........................................................................47
13.3 Relaties.....................................................................................................................................47
13.4 Het gezin...................................................................................................................................48
Termen en begrippen.......................................................................................................................49
Deel 1: De ontwikkeling van het kind
1.1 Oriëntatie op de ontwikkelingspsychologie
Thematisch gebied Focus Voorbeelden
Fysieke ontwikkeling invloed van de hersenen, het Wat bepaalt het geslacht
zenuwstelsel, de spieren, de zintuigen van een kind?
en de behoefte aan eten, drinken en Wat zijn de voordelen van
slaap op ons gedrag borstvoeding?
Cognitieve ontwikkeling Intellectuele vermogens, waaronder Wat zijn onze vroegste
leren, geheugen, probleemoplossing herinneringen?
en intelligentie Wat zijn de effecten van
tv-kijken?
Sociaal-emotionele De sociale relaties en interacties met Reageren pasgeborenen
ontwikkeling anderen en naar het omgaan met anders op hun moeder
emoties dan op andere mensen?
Persoonlijkheidsontwikkeling Duurzame gedragingen en karakter Heeft een kleuter een
eigenschappen die de ene persoon van besef van goed en fout?
de andere onderscheiden Wat zijn oorzaken van
zelfmoord bij
adolescenten?
Leeftijdsgroepen gebaseerd op Westers gemiddelde:
Prenataal (conceptie t/m geboorte)
Babytijd (geboorte t/m 2 jaar)
Peuter/kleuter (2 t/m 6 jaar)
Schooltijd (6 t/m 12)
Adolescentie (12 t/m 20)
Pubertijd meisje (11/12 jaar) jongen (13/14 jaar)
Opkomende volwassenheid (late tienerjaren t/m mid 20)
Pre puberteit Voorafgaand aan puberteit
Cohort = Groep mensen geboren rond dezelfde tijd en op dezelfde plek
2 soorten factoren die invloed hebben op de ontwikkeling van een kind:
1. Normatief
, = Factoren binnen dezelfde groep
(Historische leeftijd of sociaal-cultureel)
2. Niet normatief
= Gebeurtenissen van een bepaald persoon, waar anderen niks mee te maken
hebben.
(Overlijden ouders of winnen van een prijs)
1.2 Kinderen: verleden, heden en toekomst
Wetenschap tijdlijn:
1600 Kinderen krijgen een eigen status. Daarvoor werden zij gezien als miniatuur volwassenen
1700 Babybiografieën die fysieke en taalkundige mijlpalen vastleggen
1859 Evolutie –> Mechanisme achter verwekking en Genetici onderzocht erfelijkheid.
Nature/Nurture
1900 Industrialisatie (wetten tegen uitbuiting van kinderen). Vanwege toegankelijk onderwijs,
werden kinderen gescheiden van ouders –> begin erkenning van de
ontwikkelingspsychologie als apart vakgebied.
2000 Binet → Intelligentie, geheugen en hoofdrekenen
Hall → Denken en gedrag van kinderen met behulp van vragenlijsten
Grootschalige + langdurige onderzoeken naar kinderen met als doel: aard van groei,
verandering en stabiliteit bestuderen
Vraagstukken bij thema’s van ontwikkelingspsychologie
Continue vs discontinue verandering
Continue verandering
= Ontwikkeling is geleidelijk en prestaties op het ene niveau bouwen voort op een
voorafgaand niveau
> Kwantitief → kinderen ontwikkeling meer van hetzelfde
bijv. lengte en cognitieve ontwikkeling
Discontinue verandering
= Verandering in aparte stappen die duidelijk te onderscheiden zijn
> Kwalitatief → inhoud is anders dan eerdere stadia
bijv. cognitieve ontwikkeling in sprongen. Een kind wat opeens niet meer in bed plast.
Kritieke + gevoelige perioden
Kritieke periode
= Voor een normale ontwikkeling zijn per periode bepaalde stimuli uit de omgeving
noodzakelijk. En bepaalde gebeurtenissen hebben een onomkeerbaar effect
bijv. prinses Christina had een oog afwijking omdat haar moeder rode hond had aan begin
zwangerschap.
>Flexibel op cognitief, sociaal-emotioneel en persoonlijkheidsontwikkeling
Gevoelige perioden
= Mensen zijn gevoelig voor bepaalde stimuli uit de omgeving, maar de gevolgen van het
ontbreken van bepaalde stimuli zijn terug te draaien.
> Latere ervaringen kunnen deze tekorten weer opheffen → Dit erkent de plasticiteit van
de mens
, Levensloopmodell vs gerichtere benadering
Levensloopmodel
= Moderne theorieen leggen de nadruk op doorgaande groei en verandering in de loop van
het leven en op verbanden tussen perioden
Focus op specifieke perioden
= Vroege ontwikkelingspsychologen zien de kindertijd en de adolescentie nadrukkelijk als de
belangrijkste perioden
Ontdekking dat er in elk levensstadium sprake is van ontwikkelingsgroei en verandering.
> Ontwikkeling van kind/baby’s vloeit gedeeltelijk voor uit de ontwikkeling van volwassenen.
Nature vs nurture
Nature
= eigenschappen, vermogens en capaciteiten die geërfd zijn van ouders (maturatie)
Nurture
= Omgevingsinvloeden die gedrag bepalen
a. Biologisch (soort voedsel)
b. Sociaal (manier van opvoeden)
c. Maatschappelijk
Termen en begrippen
Cognitieve ontwikkeling Maturatie
Cohort Nature-Nurturedebat
Continue verandering Ontwikkelingspsychologie
Discontinue verandering Persoonlijkheidsontwikkeling
Fysieke ontwikkeling Plasticiteit
Gevoelige periode Sociaal-emotionele ontwikkeling
Kritieke periode Stimuli
Deel 2: Theoretische perspectieven en onderzoek
2.1 Perspectieven bij het kijken naar kinderen
Persoonlijke theorieën zijn gebaseerd op onze ervaringen, volkswijsheden en media.
Er zijn 5 theoretische perspectieven:
Perspectief Ideeën over gedrag en Belangrijke Voorbeeld
ontwikkeling aanhangers
Psychodynamisch Gedrag komt voort uit Freud & Eriksen Een adolescent met
innerlijke, onbewuste overgewicht heeft een fixatie
krachten die uit onze op de orale
kindertijd stammen en ontwikkelingsfase
waarover we weinig
controle hebben
Behavioristisch Ontwikkeling begrijpen Pavlov, Watson, Een adolescent met
door waarneembaar Skinner en overgewict wordt niet
gedrag en Bandura voldoende beloond voor
omgevingsstimuli te goede voedings- en
bestuderen bewegingsgewoonten
, Cognitief Nadruk op de invloed van Piaget Een adolescent met
veranderingen in de manier overgewicht heeft geen
waarop mensen dingen effectieve manieren geleerd
weten, begrijpen en om op gewicht te blijven en
denken op gedrag hecht niet genoeg waarde
aan goede voeding
Systemisch Gedrag wordt bepaald door Vygotsky, Een adolescent kan
de relatie tussen individuen Bronfenbrenner, overgewicht ontwikkelen als
en hun fysieke wereld, Böszörményi- gevolg van een
cognitieve wereld, Nagy gezinsomgeving waarin
persoonlijkheid wereld en voeding en maaltijden
sociale wereld ongewoon belangrijk zijn en
verweven zijn met
familierituelen
Evolutionair Gedrag is het resultaat van Lorenz Een adolescent met
de genetische erfenis van (beïnvloed door overgewicht heeft een
onze voorouders. Via Darwin) genetische aanleg voor
natuurlijke selectie worden overgewicht. Dankzij hun
gedrag en eigenschappen extra vet wisten zijn
die de overlevingskansen voorouders te overleven in
van onze soort bevorderen, tijden van schaarste
doorgegeven
2.1.1 Psychodynamisch
Psychodynamisch = Gedrag wordt gemotiveerd door innerlijke krachten en herinneringen
waar een persoon onbewust van is en geen controle over heeft.
Freud en zijn Psychoanalytische theorie → Onbewuste krachten zijn bepalend voor
persoonlijkheid en gedrag.
Onbewuste = kinderlijke wensen, verlangens en behoeften die afgesloten zijn van
bewustzijn
3 aspecten van persoonlijkheid
1. ID
> Primitieve driften zoals honger, seks en agressie
> Veel plezier, weinig spanning
2. Ego
> Rationeel en redelijk
> Realiteitsprincipe = Houd instinctieve energie in toom om veiligheid te bewaren en
integreren in maatschappij
3. Superego
> Iemands geweten (goed of kwaad)
> Begint rond 5 a 6 jarige leeftijd
Psychoseksuele ontwikkeling (Freud)
= 5 fasen die kinderen volgens Freud doorlopen waarin genot telkens gericht is op een
andere biologische functie en een ander deel van het lichaam
Als er iets misgaat, kan dit leiden tot fixatie = het gedrag dat in een eerdere
ontwikkelingsfase is blijven steken als gevolg van een onopgelost conflict
, Leeftijd Freuds Kenmerken Freuds theorie
stadia
Geboorte tot 12- Oraal Interesse in orale bevrediging door zuigen, eten, bewegen van de
18 maanden lippen en bijten
12-1 maanden tot Anaal Bevrediging door ontlasting op te houden en zich te ontlasten;
3 jaar wennen aan controlemechanismen van de maatschappij mbt
zindelijkheidstraining
3 tot 5-6 jaar Fallisch Interesse in de genitaliën; weten om te gaan met oedipuscomplex
(erotische binding ervaren met de ouder van het
tegenovergestelde geslacht en die ouder als concurrent zien).
Identificatie met de ouder van dezelfde sekse
5-6 jaar tot Latentie Seksualiteit grotendeels op de achtergrond
adolescentie
Adolescentie tot Genitaal Opnieuw ontluiken van seksuele interesses en aangaan van
volwassenheid volwassen seksuele relaties
Meningen en twijfels over theorie Freud:
Het idee dat kinderen stadia van psychoseksuele ontwikkeling doorlopen die hun
persoonlijkheid als volwassene bepalen.
a. beperkte onderzoeksgroep
b. Seksistisch (gericht op mannen)
PsychoSociale theorie (Erikson)
= Verandering in interacties met anderen en hoe we tegen het gedrag van anderen en tegen
onszelf als leden van de maatschappij aankijken
Leeftijd Eriksons stadia Positieve en negatieve kenmerken
Geboorte tot 12-18 Vertrouwen vs Positief: vertrouwen dankzij steun van de
maanden wantrouwen omgeving
Negatief: angst voor en zorgen over anderen
12-1 maanden tot 3 Autonomie versus Positief: onafhankelijkheid ontstaat wanneer
jaar schaamte/twijfel experimenteren wordt gestimuleerd
Negatief: twijfels over zichzelf, gebrek aan
onafhankelijkheid ontstaat wanneer er geen ruimte
is voor experimenteren
3 tot 5-6 jaar Initiatief versus schuld Positief: ontdekken van manieren om handelingen
in gang te zetten
Negatief: schuldgevoel over daden en gedachten
5-6 jaar tot Ijver vs Positief: groeiend besef van competenties
adolescentie minderwaardigheid Negatief: gevoelens van minderwaardigheid, geen
vertrouwen in eigen kunnen
Adolescentie Identiteit vs Positief: bewustzijn van de eigen uniekheid, weten
identiteitsverwarring welke rol te vervullen
Negatief: onvermogen om passende rollen in het
leven te herkennen
Eerste Intimiteit versus Positief: ontwikkeling van liefdevolle seksuele
, volwassenheid isolement relaties en hechte vriendschappen
Negatief: angst voor relaties met anderen
Volwassenheid Generativiteit vs Positief: gevoel bij te dragen aan de contuïniteit
stagnatie van eigen activiteiten
Negatief: bagatelliseren van eigen activiteiten
Rijpheid Ego-integriteit vs Positief: gevoel van eenheid in wat men in het
wanhoop leven heeft bereikt
Negatief: spijt van gemiste kansen
Meningen en twijfels over theorie Erikson:
a. Seksistisch (gericht op mannen)
b. Vaag
2.1.2 Behavioristisch
Behavioristisch
= Kijk naar waarneembaar gedrag en externe stimuli in omgeving
Bestudeerd mensen van buitenaf (exogeen) met nadruk op effect van mensen, voorwerpen
en gebeurtenissen op gedrag.
> Nurture belangrijk
> Kwantitief
> Ontwikkelings patronen zijn persoonlijk en weerspiegelen combi van omgevingsstimuli
Stimulus-respons-leren
= vormen van leren die we kunnen beschrijven in termen van stimuli en responsen
1. Klassieke conditionering (Pavlov)
2. Operante conditionering (Skinner)
> Gedragsmodificatie. Gewenst gedrag ↑ en ongewenst gedrag ↓
Sociaal-cognitieve leertheorie
= leren door het gedrag van anderen te observeren en na te doen
Volgens Bandura gaat dit in 4 stappen
1. Aandacht → je neemt het gedrag van een model waar
2. Retentie → je kunt het gedrag op later tijdstip herinneren
3. Reproductie → je kunt het gedrag reproduceren
4. Motivatie → gedreven om gedrag te leren en uit te voeren, doordat je ziet dat het iets
oplevert
Modeling = imiteren van beloond gedrag werkt positief
Bandura bekijkt het volgens behaviorist perspectief en cognitief perspectief
Mening en twijfels over theorie:
1e generatie gedragstherapie → mens werd gezien als black box (wat van binnen gebeurd is
niet waarneembaar en dus geen studie object)
2e generatie gedragstherapie → veranderen van irrationele/niet-werkzame gedachten
3e generatie gedragstherapie → minder focus op veranderen en focus op hanteren van
ongewenste gedachten of gevoel
2.1.3 Cognitief
Cognitief
,= richt op processen waardoor mensen de wereld leren kennen/begrijpen
> Hoe word informatie verwerkt
> Wat is de invloed van denken/begrijpen op gedrag
Piaget → Alle mensen doorlopen een vaste reeks aan cognitieve ontwikkelingsstadia
0 - 2 jaar Sensomotorisch Ontwikkeling van zintuigen, motoriek, geheugen en
objectpermanentie
2 - 7 jaar Pre operationeel Ontwikkeling van taal, fijne motoriek en symbolisch denken
(+ egocentrisch denken)
7 - 12 jaar Concreet Ontwikkeling van conservatiebegrip, reversibiliteit en logica
Operationeel
12 - Formeel Ontwikkeling van logisch redeneren en abstract denken
volwassen operationeel
Menselijk denken is opgebouwd in schema’s → georganiseerde mentale patronen die
gedrag/acties vertegenwoordigen
2 basisprincipes voor adaptatie van kinderen
1. Assimilatie
= mensen interpreteren een nieuwe ervaring in termen van hun huidige cognitieve
ontwikkelingsstadia en denkwijze
bijv. kind en knopen
૦
૦ ૦ ૦ ૦ Groter is meer
2. Accommodatie
= Veranderingen in bestaande manier van denken als reactie op een nieuwe stimuli
Vind plaats wanneer kind beseft dat er evenveel knopen zijn
Mening en twijfels over Piaget theorie
Universaliteit in twijfel (andere culturen)
Piaget zegt dat groei in 4 stadia komt en onderzoekers zeggen dat het een continue
proces is (infoverwerkingstheorie)
Informatieverwerkingstheorie
= achterhalen op welke manier mensen info coderen, opslaan en terughalen
> komt voor uit elektronische verwerking van informatie (computers)
> Kwantitatieve verandering
> Capaciteit, snelheid en efficiëntie groeit
Piaget vs. neopiagetiaans
Piaget → enkel systeem met steeds ingewikkeldere cognitieve vermogens
Neopiagetiaans → cognitie van afzonderlijke vaardigheden en meer waarde aan ervaring ter
bevordering van cognitieve ontwikkeling
Neo-piagetiaans = bouwen voort op de theorie van Piaget en nemen het context en
informatieverwerking mee
2.1.4 Dynamische systeemtheorie
> Interactie tussen systeem en context
> Iterativiteit herhaalde interacties met omgeving zorgen voor leerproces
, Meningen en twijfels
> weinig aandacht aan creativiteit en sociale context
Cognitieve neurowetenschap
= interne, mentale processen
> Neuro activiteit m.b.t. denken, probleemoplossen, plannen en organiseren
> Locaties en functies in hersenen
Scherder
Invloed van beweging en muziek op hersenproces
Muziek heeft een positief effect op verbindingen tussen gebieden in hersenen
Kinderen met autisme
Meningen en twijfels
> Meer beschrijven dan verklaren
> Belangrijke aanwijzingen en bijdrage aan een volledig inzicht
2.1.5 Systemisch
Systemisch perspectief
= relatie tussen individu en hun fysieke wereld, cognitieve, sociaal en persoonlijke wereld
2 theorieën
1. Bio-ecologisch van Bronfenbrenner
5 omgevingsniveaus die elk organisme beïnvloed
1. Microsysteem = dagelijkse omgeving (persoon geeft hier zelf vorm aan)
2. Mesosysteem = connecties tussen onderdelen van microsysteem (kinderen aan
ouders, medewerkers aan leidinggevende)
3. Exosysteem = algemenere invloeden (gemeente, school)
4. Macrosysteem = culturele invloeden (maatschappij, overheid, politiek, religie)
5. Chrono systeem = invloed van verstrijken van tijd (historische gebeurtenis)
Laat onderlinge samenhang tussen invloeden zien en belang van algemene culturele
factoren
Meningen
> Te weinig oog voor biologische factoren
2. Sociaal-culturele theorie van Vygotsky
= verloop cognitieve ontwikkeling is het resultaat van sociale interacties tussen leden van de
cultuur.
> Kinderen leren begrijpen via probleemoplossende interacties met volwassenen en andere
kinderen (spelen en samenwerken)
> Ontwikkeling is wederzijdse transactie tussen kind en mensen in omgeving
bv. strenge ouders → moeilijk kind → nog strengere ouders
Scaffolds = kinderen krijgen ondersteuning bij leren van een taak die net boven hun niveau
ligt en bereiken zo een hoger niveau
Meningen en twijfels
> Centrale rol van culturele factoren. Aandacht van kinderen wordt in een bepaalde richting
gestuurd
> Weinig oog voor biologische factoren
> Empirisch lastig te toetsen
