Ab Urbe Condita: de ‘stichting’ van Rome
! belangrijk: de Griekse en Romeinse wereld waren niet gescheiden: ze bestonden naast
elkaar en hadden onderling contact
Je kunt op verschillende manieren kijken naar een fenomeen als het ‘stichten’ van een stad:
• Vanuit een bepaalde historische gebeurtenis: bijv. in 753 v. Chr. zouden Romulus &
Remus volgens de legende een nederzetting hebben gesticht
• Vanuit een langetermijnproces:
o 10e – 6e eeuw v. Chr.: ontwikkeling van de stam van de Latijnen in Latium,
eerste nederzettingen
o 7e – 6e eeuw v. Chr.: Rome wordt echt een stad, gezien de monumentale
architectuur
• Vanuit latere verhalen & herinneringen: de Romeinen proberen hun verleden te
begrijpen
Verhalen: Aeneas, Romulus & Remus
Literaire bronnen over de stichting van Rome stammen uit latere tijden:
• Ennius, Annales (ca. 180-170 v. Chr.)
• Cicero, De re publica (54-52 v. Chr.)
• Vergilius, Aeneïs (29-19 v. Chr.)
• Livius, Ab urbe condita (publicatie vanaf ca. 25 v. Chr.
! Veel van deze auteurs (waaronder Livius) zijn zich ervan bewust dat de verhalen &
mythen waarschijnlijk niet echt gebeurd zijn
Aeneas
• Bijfiguur uit Homerus die met vader en kind uit Troje vlucht
• Poseidon voorspelde in Homerus dat hij belangrijke heerser zou worden & een nieuw
rijk zou stichten
o Romeinen plaatsen zichzelf in Griekse traditie
• Belandt in Carthago, wordt verliefd op koningin (Dido), maar hij verlaat haar om de
voorspelling waar te maken → Dido vervloekt hem en zijn nageslacht
o Dient als verklaring voor Punische oorlogen tussen Rome & Carthago
• Aeneas landt op Italische kust in Lavinium
• Zijn zoon (Ascanius) sticht boven Lavinium de stad Alba Longa, waar afstammelingen
van Aeneas 300 jaar lang over zouden regeren; ook Romulus & Remus stammen van
hem af
Romulus & Remus
• Koning Amilius ziet hen als bedreiging voor de troon → laat ze achter in de Tiber,
maar ze worden gevonden bij de Palatijnheuvel door een herder
• R & R worden gezoogd door een wild dier en opgevoed door de herder Faustulus
• Ze willen een stad stichten, maar krijgen ruzie over de juiste heuvel → Romulus
vermoordt Remus
• Op Palatijnheuvel wordt herinnering aan Romulus in stand gehouden: zijn
(vermeende) herdershutje bleef bestaan
! Waarschijnlijk was deze hut nep; toch werd hij onderdeel van het collectieve
geheugen & gedeelde herinneringen van Romeinen als heilige plaats
! Oorspronkelijk hoorden de verhalen van Aeneas en Romulus & Remus waarschijnlijk niet
bij elkaar, maar zijn ze later samengevoegd. Vergilius was één van de eersten die dit deed in
Aeneis
,Ontwikkeling Rome in de mediterrane context
• Niet alleen Rome; er waren meerdere belangrijke nederzettingen & volkeren op het
Italisch schiereiland (bijv. de Etrusken) waar geleidelijk complexere
samenlevingsvormen ontstonden
• Er was veel (handels)contact met andere beschavingen
• Uiteindelijk wordt Rome wel dominant:
Rome
• Rome heeft gunstige ligging aan rivier & ligt dicht bij zee
• Tot ca. 10e eeuw v. Chr.: kleine huttendorpjes op de verschillende heuvels (Rome is
gebouwd op 7 heuvels); doden werden begraven in dalen
• Iedere heuvel was een aparte gemeenschap, maar al vroeg gaan deze samenwerken:
o Ze bouwden gemeenschappelijke publieke ruimtes zoals het Forum
Romanum; deze lag laag in een dal en moest beschermd worden tegen
overstromingen van de Tiber → gezamenlijk verhoging bouwen (te groot & te
duur voor één gemeenschap)
o Hier is een Latijnse inscriptie gevonden:
▪ Religieuze wettekst die bepaalde wie er in het heiligdom mocht komen;
getuigd van institutionalisering, complexe samenleving
▪ Het woord ‘koning’ is hierop te lezen
o Monumentale architectuur: grote tempels werden gebouwd, zoals de tempel
van Jupiter waarvan fundering bewaard is gebleven. Kost veel moeite, grote
investering; getuigt van arbeidsdeling & samenwerking
o Bouw van stadsmuren om de heuvels heen; was lang proces, duurde van 4e tot
6e eeuw v. Chr.
o Tempel van Sant’omobono, heiligdom aan oever Tiber bij de haven; er zijn
handelsgoederen uit Griekenland & Egypte aangetroffen, en de tempel is
gedecoreerd met terracotta beelden van Athene & Herakles (Romeinen waren
dus op de hoogte van Griekse cultuur)
Chronologie Grieks-Romeinse wereld
Grieks Romeins
Archaïsche periode (750-500) Koningstijd (753-509)
Klassieke periode (500-330) Vroege Republiek (509-265)
Hellenistische periode (330-30) Midden Republiek (264-133)
Late Republiek (133-30)
Conclusie
• Verhalen over de stichting van Rome blijven belangrijk in latere Romeinse Rijk
o Nadruk op “Mediterrane connectie” (Aeneas)
o Rome als exceptionele stad
• De vroege ontwikkeling van de stad en politieke gemeenschap (vnl. op basis van
archeologie)
o Rome in eerste instantie niet exceptioneel in Italiaanse context
o Zeer gunstige ligging – Mediterrane connecties
o Ontwikkeling van forum als politiek centrum
o Ontwikkeling van de stad: tempels, stadsmuur
De Romeinse Republiek
Begin: in 509 met de verjaging van de laaste koning
Bronnen
• De meeste bronnen die we hebben over deze tijd stammen uit latere perioden
• De Romeinen kenden wel schrift, maar nog geen schriftcultuur (dat kwam pas later);
pas vanaf ca. 300 v. Chr. hebben we teksten:
, o Inscripties op tempels, bijv. van de geldschieters; toont aan hoe belangrijk het
was om zichtbaar te zijn
o Overgeleverde fragmenten van geschiedschrijvers
Andere belangrijke bronnen
• Polybius (2e eeuw v. Chr.): was een Griek die tijd doorbracht in Rome, probeerde
‘superioriteit’ Rome te verklaren
• Livius (1e eeuw v. Chr.): schrijft Ab Urbe Condita over de stichting van Rome
! doel van geschiedschrijvers was niet per se objectiviteit of een hoog
waarheidsgehalte, maar het verhaal zo mooi/literair mogelijk vertellen (ook wel ‘Clio’s
cosmetics’ genoemd) en de verheerlijking van Rome zelf
• Wetteksten: casuïstisch geformuleerde wetten die nauwelijks veranderden; latere
schrijvers refereerden er al aan
o Twaalf Tafelen (450 v. Chr.): codificatie van gewoonterecht; de tafelen zelf
hebben we niet, alleen referenties eraan van latere auteurs
o Digesten (samengesteld in 6e eeuw n. Chr.): alle wetgeving uit de Romeinse
Republiek verzameld en kritisch bekeken
• Annales: optekening van belangrijke gebeurtenissen/zaken/personen; ook deze
hebben we niet (of alleen fragmenten ervan), maar zijn gereconstrueerd uit werken
latere auteurs
o Fasti consulares: lijst van wie wanneer consul was
o Fasti Triumphales: belangrijke overwinningen van het leger die werden geëerd
met een Triumphus (triomftocht)
o Annales Maximi: belangrijke gebeurtenissen in een jaar
Sociale relaties
• Gentes (enkelvoud gens): families/clans o.l.v. een pater familias die een belangrijke
politieke en sociale rol vervulden; veel beslissingen vonden op dit niveau plaats.
• Patronus & cliëns: patronus (beschermheer) ondersteunt cliëns op verschillende
manieren (aangezien er geen sociaal vangnet of sociale wetten waren vanuit de
overheid) in ruil voor politieke steun
• Dignitas (prestige): reputatie, moreel aanzien, waardigheid, status; was heel
bepalend voor sociale positie
• Pietas: eerbied voor de goden & vroomheid (waaruit steun van de goden voortvloeit)
was belangrijk om serieus genomen te worden in de Romeinse samenleving
Sociale standen
• Patriciërs: leden uit adellijke geslachten die o.b.v. deze status politieke macht naar
zich toe konden trekken; was maar een hele kleine groep
• Plebejers: ‘de rest’, het gewone volk
! was geen heterogene groep: veel onderlinge verschillen m.b.t. rijkdom
