Heldere, overzichtelijke en volledige samenvatting van de hoorcolleges en werkgroepen voor het vak Rechtsfilosofie (B3).
Het gaat om de hoorcolleges 5-14. Het algemene metajuridische deel (hoorcolleges 1-4) is niet opgenomen.
College 5 – De democratische rechtsstaat: kwetsbaar en weerbaar
→ Tinnevelt: De rechtsstaat. Strijdbaar en weerbaar?
Begrip rechtsstaat / rule of law
- In de praktijk wordt er veel onder geschaard en is het onduidelijk wat het juiste uitgangspunt is.
- Oriëntatie op verschillende definities leidt in ieder geval tot de volgende elementen:
1) Binding aan het recht voor iedereen.
2) Machtsinperking.
3) Voorkomen van machtsmisbruik.
- Rechtsstaat vs. rule of law → moeilijk onderscheid:
Rechtsstaat:
Continentale achtergrond.
Staat en recht gaan hand in hand, doordat de staat moet handelen op basis van het
recht.
Rule of law:
Angelsaksische achtergrond.
Beperking van de macht van de staat, doordat er bestuurd wordt o.g.v. wetten en niet
o.g.v. personen.
De vier lagen van het begrip rechtsstaat
Abstract, normatief en min of meer vast
1. Grondidee → staatsmacht is gebonden aan rechtsregels.
2. Rechtsbeginselen / waarden → zoals rechtszekerheid, rechtsgelijkheid, etc.
Concrete regelingen en historisch veranderlijk
3. Juridische regelingen → praktische staatsinrichting, taakverdeling tussen machten.
4. Praktische uitwerking in rechtssysteem zelf → rechtsregels, beslissingen en uitvoeringsbesluiten.
Aristoteles: regering door de beste personen vs. door de beste wetten
- De wetgever en het bestuur moeten onderworpen zijn aan regels.
- Als niet de regels, maar personen regeren loop je het risico dat geregeerd wordt op basis van
emotie in plaats van verstand.
Rechtsstatelijk verval / rule of law backsliding
- Verschillende definities:
Zoals een bepaald continuüm van de overheid of gevaar binnen de politiek-juridische orde.
Definitie heeft invloed op je perceptie.
- Verschillende vormen:
Zoals verval, verdwijnen van of aanval op de rechtsstaat.
Perceptie heeft invloed op wat je onder welke vorm schaart.
- Voorbeelden:
LHBTIQ-rechten worden ingeperkt:
Rechtsgelijkheid wordt niet in acht genomen.
Vriendjespolitiek in politieke en juridische wereld:
Checks and balances en machtenscheiding worden niet in acht genomen.
1
, Rechtsfilosofie
Belangrijke onderscheiden
1. Verdedigingsmiddelen van de rechtsstaat vs. rechtsstatelijkheid van verdedigingsmiddelen:
Mogelijke (in)formele middelen vs. kunnen verdedigingsmiddelen een grens overschrijden?
2. Gevaar buiten de politiek-juridische orde vs. gevaar binnen de politiek juridische orde:
Bv. terrorisme vs. autoritaire en populistische leiders.
Twee benaderingen van de rechtsstaat
1. Vanuit conceptueel perspectief → wat wordt er bedoeld met het begrip rechtsstaat?
Nauwkeurig definiëren van verschillende elementen.
2. Vanuit normatief perspectief → waaraan vinden we dat een rechtsstaat zou moeten voldoen?
Spanning tussen:
De moraal.
Het product van de democratie.
2
, Rechtsfilosofie
College 6 – Weerbare democratie
→ Rijpkema: Democratie als zelfcorrectie Revisited
Rijpkema: vraag
- Mag een democratie, in naam van de democratie, de democratie beperken als er antidemocraten
aan de macht zijn/komen?
Theorieën over de democratie → van smal naar breed
1. Formele democratie:
Democratie gaat slechts over meerderheidsbesluitvorming; alle ideeën zijn gelijk.
2. Materiële democratie:
Democratie gaat niet alleen over meerderheidsbesluitvorming, maar ook over individuele
rechten.
3. Democratie als zelfcorrectie:
Democratie gaat over de mogelijkheid van herziening van beslissingen.
Zie Rijpkema (zie ook Van den Bergh).
→ Hoe materiëler de democratie, hoe meer middelen er zijn om antidemocraten te weren.
Loewenstein: de strijdbare/militante democratie
- Gevaar voor de democratie moet met de sterkste middelen worden bestreden:
Grootste gevaar: antidemocraten gebruiken de idee van de formele democratie waardoor zij
via een democratische procedure aan de macht kunnen komen → de formele democraten
rijden ‘het paard van Troje’ zelf binnen.
Dit vuur kan alleen met vuur worden bestreden en dat kan betekenen dat er fundamentele
elementen van een democratie opzij gezet moeten worden.
- Beschouwt de democratie dus niet als een weerbare democratie:
Waarbij gevaar voor de democratie met bescherming moet worden bestreden.
Rijpkema (gebaseerd op Van den Bergh): de democratie als zelfcorrectie
- In een democratie moeten beslissingen altijd herroepen kunnen worden:
Partijen die dit onmogelijk maken zijn dus antidemocratisch en moeten verboden worden.
Onherroepelijke beslissingen zijn niet-democratisch.
- Zelfcorrectie – en dus een democratie – is mogelijk bij:
1) Gedwongen evaluatie van beleid.
2) Politieke concurrentie die verschillende standpunten in evenwicht houdt.
3) Vrijheid van meningsuiting.
- Drie verdedigingslinies van de democratie:
1) Politiek → democratisch debat en verkiezingen (het niet kiezen van antidemocraten).
2) Rechtsstatelijk → antidemocratische besluiten voor de rechter brengen.
3) Democratisch → partijverbod.
- We hoeven het niet over de weerbare rechtsstaat te hebben, de weerbare democratie is
voldoende:
Antirechtsstatelijke partijen zijn altijd antidemocratische partijen.
De mogelijkheden om antirechtsstatelijke partijen tegen te gaan zijn dezelfde als die om
antidemocratische partijen tegen gaan.
De rechtsstaat is derhalve niet breder dan de democratie. De rechtsstaat is democratie.
3
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper joycharlotte. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €8,99. Je zit daarna nergens aan vast.
