Inleiding Onderwijswetenschappen
WOENSDAG 9 NOVEMBER 2022 – HOORCOLLEGE 1
Inleiding
Onderwijs en opvoeding zijn nauw verwant aan elkaar
Ouders/ opvoeders spelen een steeds actievere rol in het onderwijs
Leerkrachten spelen een steeds actievere rol in de opvoeding
- Kerndoelen voor hygiëne, sociale redzaamheid, wederzijds respect en zorg voor het milieu
- Leerkrachten volgen kinderen in hun ontwikkeling
- Leerkrachten signaleren mogelijke problemen en stoornissen
- Schoolpsycholoog of pedagoog diagnosticeert
- Leerkracht communiceert met de ouders en hulpverleners
Model van Bronfenbrenner laat zien dat het onderwijs veel invloed heeft op het kind. Dit laat nog eens
zien dat onderwijs en opvoeding verwant zijn aan elkaar.
Micro: de leerling
Meso: leeromgeving en de leraar
Macro niveau: het beleid
Alle colleges worden opgebouwd van micro naar meso
Micro niveau:
Leren en instructie
Toetsing
Individuele verschillen
Meso niveau:
Leraar en lerarenopleiding
Functies van het onderwijs, curriculum en onderwijsinhoud
Macro niveau:
Onderwijsvrijheid, segregatie en emancipatie
Selectie en differentiatie in het onderwijssysteem
Wat is…?
Wat is leren?
Leren is een proces dat leidt tot een blijvende verandering van kennis, vaardigheid of houding
Leren kan intentioneel of incidenteel zijn
- Intentioneel: er worden activiteiten uitgevoerd met het doel om iets te leren
- Incidentieel: er worden activiteiten uitgevoerd die een ander doel dienen, leren is een
bijproduct van die activiteiten
Leren is niet gebonden aan plaats of leeftijd
Leren gebeurt niet ‘automatisch’; het vereist inzet en aandacht
Wat is instrutie?:
, Instructie is elke vorm van een pedagogisch-didactische ondersteuning die het leren
faciliteert
Instructie is altijd intentioneel
Instructie is niet gebonden aan plaats of leeftijd
Instructie hoeft niet door een bevoegde leraar gegeven te worden (bijv. vrijwilliger, ouder,
medeleerling, lesmateriaal)
Instructie omvat meer dan lesgeven alleen
Wat is onderwijs?:
Onderwijs is een geïnstitutionaliseerde én geprofessionaliseerde vorm van (leren en) instructie
Onderwijs is gebonden aan plaats (school) en leeftijd
Onderwijs wordt gegeven door een gediplomeerd leraar
Onderwijs heeft een langere looptijd dan instructie (meer leerdoelen/eindtermen die bereikt
moeten worden)
Onderwijswetenschappen
Onderwijswetenschappen is een toegepaste wetenschap die het onderwijs bestudeert en hierdoor
probeert een bijdrage te leveren aan de verbetering van het onderwijs.
De onderwijskundig context van het onderwijs
Lerarenopleiding - lerarenopleider
- PO: PABO/ALPO/PWPO
- VO: tweedegraads-lerarenopleidingen
- VO: eerstegraads-lerarenopleidingen
Advies, begeleiding, en ondersteuning: ontwerper/adviseur
- Begeleiding van scholen
- Leerplanontwikkeling
- Educatieve uitgeverijen
Onderzoek: onderwijsonderzoeker
- Universiteiten
- HBO-lectoraten
- Onderzoeksbureaus
Beleid: beleidsmaker
- Gemeenten
- Landelijke overheid
- NGO’s (onderwijsachterstanden, multiculturaliteit)
Onderwijswetenschappers werken vanuit diverse vakgebieden: psychologie (micro), pedagogiek (meso)
en sociologie (macro) zijn de belangrijkste
Het werkveld van de onderwijswetenschapper
,Vier rollen: ontwerper, adviseur, onderzoeker, beleidsmaker
Onderwijsontwerpers:
Ontwikkelen leerdoelen en leerlijnen (curricula)
Ontwikkelen (online) leermiddelen, toetsen, examens en beoordelingsinstrumenten voor
docenten, leerlingen, beoordelaars en begeleiders
Evalueren onderwijsvernieuwingen
Begeleiden auteurs van leermiddelen en toetsen
Enthousiasmeren en inspireren leraren, beoordelaars en alle andere betrokkenen bij de
uitvoering van het onderwijs en de examinering
Onderwijsadviseurs:
Inventariseren de wensen en behoeften van leerlingen, leraren en schoolleiders over bijv.
lerarentekort, werkdruk, onderwijstechnologie
Stellen verbeterplannen op
Trainen/coachen leraren, begeleiders en schoolleiders
Geven input aan het management voor beleidskeuzes
Bedenken en onderhouden kwaliteitssystemen
Onderwijsonderzoekers:
Schrijven onderzoeksvoorstellen
Doen fundamenteel en/of praktijkgericht onderzoek
Beschrijven de resultaten in rapporten en artikelen voor de wetenschap en praktijk
Presenteren hun onderzoek op wetenschappelijke congressen
Vertalen onderzoeksresultaten naar de onderwijspraktijk
Geven lezingen voor leraren, schoolleiders en ouders
Geven onderwijs aan studenten
Beleidsmakers:
Signaleren ontwikkelingen in landelijk, regionaal en gemeentelijk onderwijsbeleid
Vertalen dit beleid naar de situatie in hun/een school
Ontwikkelen, implementeren en evalueren beleidsmaatregelen
Organiseren kennis en netwerkbijeenkomsten
Coördineren verbanden/trajecten
Onderwijsonderzoek
De onderwijswetenschapper als scientist-practitioner
Wisselwerking tussen theorie/empirie en praktijk
Een scientist-practitioner
- Baseert zijn/haar beroepsmatig handelen op wetenschappelijke inzichten
- Toets de resultaten van dat beroepsmatig handelen aan diezelfde wetenschappelijk inzicht
Ontwerpers:
Gebruiken onderzoek om effectieve vernieuwingen te ontwikkelen
Testen en evalueren hun producten
Adviseurs:
Gebruiken onderzoek om goed onderbouwde adviezen te geven
Beleidsmakers:
Monitoren en evalueren hun beleid
Doen beleidsvoorbereidend onderzoek
Leraren:
Gebruiken onderzoek (o.a. uit vakbladen) om lessen te verbeteren en hun visie op onderwijs te
onderbouwen
Doen onderzoek in hun eigen klas om de effecten hiervan te bepalen
Soorten onderwijsonderzoek
1. Fundamenteel-wetenschappelijk
, Vragen vanuit nieuwsgierigheid van de onderzoeker
Kennis om de kennis
Niet primair gericht op de toepasbaarheid in het onderwijs
2. Praktijkgericht
Vragen vanuit de school
Toepassingsgericht (onderwijs willen verbeteren)
Resultaten direct toepasbaar in de eigen school/klas
3. Beleidsgericht
Vragen vanuit schoolbesturen of de overheid
Toepassingsgericht (beleid willen maken of evalueren)
Resultaten onderbouwen beleid- of niet
VRIJDAG 11 NOVEMBER 2022 – HOORCOLLEGE 2
Behavioristische opvattingen over leren en instructie
College: micro- niveau
Drie leertheorieën
Behaviorisme: leren is het verandering van observeerbaar gedrag; gedrag dat je kan zien
Cognitivisme: leren is het vormen van cognitieve structuren in de hersenen
Sociaal-constructivisme: leren is het (samen) construeren van kennis
Korte geschiedenis
Griekse oudheid
- Empirisme vs. nativisme (nature vs nurture)
- Filosofische discussie, geen psychologie; er zat geen onderzoek achter
Duitsland
- Introspectie (1879) bij jezelf naar binnen kijken. Aantal medewerkers in laboratorium,
tijdens taak uitvoeren bewust te zijn hoe ze dat deden. Inzicht in wat er in de hersenen
afspeelt tijdens cognitieve taken
- Nadeel: niet alle cognitie is bewust. Je bent niet bewust van alle cognitieve processen,
sommige dingen gaan automatisch, zonder er bij na te denken
- Nadeel: deze benadering is onder gegaan. Andere mensen gingen ook laboratoria
ontwikkelen. Overal waren de uitkomsten anders, hierdoor waren de uitkomsten niet heel
betrouwbaar wat er in de hersenen zich afspeelt. Misschien moeten we het dan maar niet
proberen?
V.S.
- Tegenbeweging: behaviorisme (1920)
- Cognitieve revolutie (1950-1970)
- Sociaal-constructivisme (1990- heden)