1
Jaar 2 – Periode 7
Oncologie – Casus 2
Jolijn Brummelkamp
Auteur: Jolijn Brummelkamp
Plaats: Haarlem
Datum: Periode 7
Fysiotherapie, Hogeschool Leiden
Oncologie – Casus 2 Jolijn Brummelkamp
, 2
Oncologie – Casus 2 Jolijn Brummelkamp
, 3
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave
INHOUDSOPGAVE ........................................................................................................................... 3
PATHOLOGISCHE EN FYSIOLOGISCHE KENNIS OMTRENT KANKER .................................................... 5
MEEST VOORKOMENDE SOORTEN KANKER ................................................................................................. 25
EPIDEMIOLOGIE OMTRENT ONCOLOGIE EN FYSIOTHERAPIE ............................................................................ 26
ONCOGENESE EN RISICOFACTOREN ........................................................................................................... 27
LICHAAMSBEWEGING, OVERGEWICHT EN HET RISICO OP KANKER .................................................................... 27
MALIGNITEIT ........................................................................................................................................ 28
CLASSIFICATIE VAN KANKER ..................................................................................................................... 29
GROEIWIJZE, METASTASERING, CLASSIFICATIE EN GRADERING ........................................................................ 30
BEHANDELING EN OVERLEVING NA KANKER ................................................................................................ 31
DE GEVOLGEN VAN DE BEHANDELING ....................................................................................................... 34
DE VOOR BEWEGEN RELEVANTE GEVOLGEN VAN VAN DE (BEHANDELING VAN) KANKER ...................................... 37
KANKER ALS COMORBIDITEIT ................................................................................................................... 37
PSYCHOLOGISCHE ASPECTEN I.R.T. KANKER (VERDRIET, ANGST, DEPRESSIE, INTIMITEIT) ...................................... 37
HET BELANG VAN BEWEGEN BIJ KANKERSURVIVORS ..................................................................................... 39
FYSIOTHERAPIE NA KANKER (ALS ONDERDEEL VAN ‘HERSTEL EN BALANS’)........................................................ 42
FYSIOTHERAPEUTISCHE DIAGNOSTIEK BIJ KANKER ........................................................................ 45
AANVULLENDE SIGNALERING/SCREENING NA KANKER à DTF ....................................................................... 46
INVULLING VAN DE TRAINING ................................................................................................................... 51
WANNEER MAG JE ONCOLOGISCHE PATIËNTEN BEHANDELEN? ....................................................................... 53
WAT ZIJN DE EERSTE TEKENEN DAT KANKER TERUGKEERT? (FT) ..................................................................... 54
RODE VLAGGEN ..................................................................................................................................... 54
FYSIOTHERAPIE NA KANKER .......................................................................................................... 55
ADVIESGESPREK NA KANKER .................................................................................................................... 56
VT 5.6 – Communicatie en Oncologie in de achtergrond .............................................................. 57
Openen van het gesprek ........................................................................................................................................... 62
Anamnese met SCEGS, met daarbij aandacht voor de psychosociale context.......................................................... 62
Afsluiten van het gesprek en verlengde anamnese volgende gesprek ..................................................................... 62
VT 6.5 – Gesprek met de oncologische patiënt ............................................................................. 65
AANDACHTSPUNTEN BIJ TRAINEN EN KANKER IN DE VOORGESCHIEDENIS .......................................................... 73
ONTSPANNINGSTHERAPIE ....................................................................................................................... 74
VT 6.6 – Ontspanningstherapie .................................................................................................... 79
ROL VAN DE FYSIOTHERAPEUT BIJ PALLIATIEVE ZORG AAN KANKERPATIËNTEN ................................................... 85
LYMFEDRAINAGE ................................................................................................................................... 87
BEWEGEN NA KANKER ............................................................................................................................ 89
KLINIMETRIE.................................................................................................................................. 92
VRAGENLIJSTEN ..................................................................................................................................... 92
Lastmeter en Probleemlijst ....................................................................................................................................... 92
Patiënt Specifieke Klachten (PSK) .............................................................................................................................. 95
Visueel Analog Scale (VAS)-vermoeidheid................................................................................................................. 95
Center for Epidemiologic Studies Depression (CES-D)-vragenlijst............................................................................. 96
Specific Activity Scale (SAS) ..................................................................................................................................... 100
Multidimensionele Vermoeidheids Index-20 (MVI) ................................................................................................ 103
Physician-based Assessment and Counseling for Exercise (PACE) .......................................................................... 106
Oncologie – Casus 2 Jolijn Brummelkamp
, 4
FYSIEKE TESTS ..................................................................................................................................... 107
Inspanningstests met ademgasanalyse ................................................................................................................... 107
6-Minuten wandeltest (6MWT) ............................................................................................................................... 108
Steep ramp test ....................................................................................................................................................... 110
Borg RPE-schaal ....................................................................................................................................................... 110
1 Repetitie maximum (1RM) ................................................................................................................................... 111
LICHAAMSSAMENSTELLING .................................................................................................................... 112
Lengte, gewicht, (BMI), buikomvang, procent lichaamsvet .................................................................................... 112
MULTIDISCIPLINAIRE SAMENWERKING RONDOM KANKER .......................................................... 113
ROL VAN DE FYSIOTHERAPEUT NA KANKER................................................................................................ 114
SPECIALISATIES EN BIJSCHOLING IN HET KADER VAN PATIËNTEN MET KANKER .................................................. 115
HOORCOLLEGE ............................................................................................................................ 116
HC 5.2 – Oncologie...................................................................................................................... 116
HC 6.3 – Angst en verdriet bij de patiënt met kanker ................................................................. 133
SPB LESSEN.................................................................................................................................. 136
SPB 5.7 – ADVIESGESPREK PATIËNT MET KANKER (IN DE VOORGESCHIEDENIS) ............................................... 136
Het beweegprogramma oncologie .......................................................................................................................... 138
Doelgroep ................................................................................................................................................................ 139
Aanvullende signalering/screening na kanker à DTF ............................................................................................. 140
Casus: ...................................................................................................................................................................... 147
SPB 6.7 – ONTSPANNINGSTHERAPIE BIJ PATIËNT MET KANKER IN DE VOORGESCHIEDENIS ................................ 148
RICHTLIJNEN ................................................................................................................................ 154
KNGF-STANDAARD - BEWEEGINTERVENTIE ONCOLOGIE ............................................................................ 154
Invulling van de training .......................................................................................................................................... 159
Oncologie – Casus 2 Jolijn Brummelkamp
, 5
Pathologische en fysiologische kennis omtrent kanker
Algemene kennis
• Meest voorkomende soorten kanker
• Epidemiologie omtrent oncologie en fysiotherapie
• Oncogenese en risicofactoren
• Maligniteit
• Groeiwijze, metastasering, classificatie en gradering
• Behandeling en overleving na kanker
• De voor bewegen relevante gevolgen van van de (behandeling van) kanker
• Kanker als comorbiditeit
• Psychologische aspecten i.r.t. kanker (verdriet, angst, depressie, intimiteit)
• Kankergerelateerde vermoeidheid
• Belang van bewegen bij kankersurvivors
• Fysiotherapie na kanker (als onderdeel van ‘Herstel en Balans’)
Oncologie – Casus 2 Jolijn Brummelkamp
, 6
Kanker
Beschrijving: Alle soorten kanker hebben één eigenschap gemeen: een ongecontroleerde deling
van lichaamscellen.
Het lichaam bestaat uit miljarden bouwstenen: de cellen. Ons lichaam maakt
voortdurend nieuwe cellen aan om te groeien, of om beschadigde en verouderde
cellen te vervangen. Bij celdeling ontstaan uit één cel twee nieuwe cellen. Ook die
delen zich weer. Zo zijn er dagelijks miljoenen celdelingen. Normaal regelt het
lichaam de celdeling goed. In elke cel zit informatie die bepaalt wanneer de cel moet
gaan delen en daar weer mee moet stoppen.
Ongewone celdeling
Bij zo veel celdelingen kan er wel eens iets misgaan. Dit kan gebeuren door toeval,
maar ook door schadelijke invloeden, bijvoorbeeld door roken of te veel zonlicht.
Meestal zorgen reparatiegenen voor herstel van de schade. Maar soms werkt dat
beschermingssysteem niet. De genen die de deling van een cel regelen, maken dan
fouten. Bij een aantal fouten in dezelfde cel, kan die cel zich ongecontroleerd gaan
delen. Zo kan er kanker ontstaan.
Goed- of kwaadaardig gezwel
Een ander woord voor gezwel is tumor. Er zijn goedaardige en kwaadaardige
tumoren. Alleen een kwaadaardige tumor is kanker. Goedaardige gezwellen groeien
niet door andere weefsels heen. En ze verspreiden zich niet door het lichaam. Bij
kwaadaardige tumoren gaan de cellen zich heel anders gedragen. Dit komt omdat
de genen die de cellen onder controle houden zijn beschadigd. Een kwaadaardige
tumor kan in omliggende weefsels en organen gaan groeien. Wanneer dit gebeurd
spreek je van een invasieve tumor. Van een kwaadaardige tumor kunnen cellen
losraken. Die kankercellen kunnen via het bloed en/of de lymfe ergens anders in het
lichaam terechtkomen. Zij kunnen zich daar hechten en uitgroeien tot nieuwe
tumoren. Dit zijn uitzaaiingen. Een ander woord voor uitzaaiingen is metastasen
Incidentie 104.988 mensen krijgen in Nederland per jaar kanker
Ontstaanswijze Solide kanker
en beloop Kanker die ontstaat in een orgaan heet solide kanker. Solide betekent: vast, hecht
(etiologie) en stevig. Door de ongecontroleerde celdeling ontstaat er een gezwel. Een ander
woord voor gezwel is tumor. Voorbeelden van solide kankersoorten zijn:
• darmkanker
• borstkanker
• longkanker
Oncologie – Casus 2 Jolijn Brummelkamp
, 7
Niet-solide kanker
Niet-solide kanker ontstaat in weefsels of cellen die op verschillende plaatsen in het
lichaam zitten. Niet-solide betekent: vloeibaar of los.
Deze kankercellen zitten dus niet in een orgaan, maar in het bloed, het lymfestelsel
of het vloeibare deel van het beenmerg. Het bloedvaten- en lymfestelsel zijn
transportsystemen in ons lichaam. Zo kan de ziekte zich snel naar andere plaatsen in
het lichaam verspreiden.
Voorbeelden van niet-solide kankersoorten zijn:
• leukemie: acute en chronische leukemie
• lymfeklierkanker: hodgkinlymfoom en non-hodgkinlymfoom
• multipel myeloom
Symptomen: In alle gevallen geldt: als de klachten na 4 weken nog aanwezig zijn, is het verstandig
om naar de huisarts te gaan. Soms is het raadzaam al eerder te gaan.
Symptomen waarmee u naar uw huisarts zou kunnen gaan zijn:
- blijvende heesheid of hoest
Ga naar uw huisarts als er bloed in opgehoest slijm zit. Vooral rokers moeten
hierop letten.
- Slikklachten
Ga naar uw huisarts als het eten niet goed zakt of blijft steken in de
slokdarm of als slikken pijn doet.
- Nieuwe of veranderende moedervlekken
Ga naar uw huisarts als er een nieuwe moedervlek ontstaat of er
veranderingen optreden aan bestaande moedervlekken. Het gaat dan om
elke verandering in kleur, vorm, uiterlijk en grootte van een moedervlek.
Ook een moedervlek die jeukt of makkelijk bloedt, moet worden
gecontroleerd.
- een schilferend plekje of een knobbeltje op uw huid
Soms ontstaat op zo'n knobbeltje een wondje of zweertje dat niet binnen
enkele weken geneest. Het hoeft geen kanker te zijn. Maar voor wondjes die
niet genezen, is het goed uw huisarts te raadplegen.
- een verdikking of knobbel(tje) ergens in uw lichaam
Het kan gaan om een verdikking ergens in uw lichaam of een knobbeltje in
uw borst(en), zaadbal(len), hals, oksel(s), lies of ergens anders in het
lichaam. Ga naar uw huisarts, ook als het geen pijn doet.
- ongewoon vaginaal bloedverlies of abnormale afscheiding
Het kan gaan om: vaginaal bloedverlies bij of na het vrijen, abnormale
afscheiding tussen 2 menstruatie-perioden in, bloedverlies na de overgang,
ongewone afscheiding. Soms geeft een beetje bloedverlies een bruinige
afscheiding.
- blijvende verandering in de stoelgang zonder duidelijke aanleiding
Het kan gaan om: langdurige diarree, blijvende duidelijke afwisseling van
verstopping en diarree, bloed bij/in de ontlasting.
- urinewegproblemen of veranderingen bij het plassen
Het kan gaan om: moeilijker kunnen plassen, vaker moeten plassen, pijn bij
het plassen, bloed in de urine
- gewichtsverlies zonder aanleiding
Ga naar uw huisarts als u afvalt zonder dat daar een duidelijke aanleiding
voor is.
Oncologie – Casus 2 Jolijn Brummelkamp
, 8
- bloedarmoede
Het bloed vervoert minder zuurstof waardoor u verschillende klachten kunt
krijgen, zoals een moe en zwak gevoel, snel kortademig worden bij
inspanning, duizeligheid, het gevoel flauw te vallen, hartkloppingen, zweten,
hoofdpijn, oorsuizen, bleekheid (bij ernstige bloedarmoede).
- veneuze trombo-embolie (VTE)
Bloedproppen blokkeren de bloedstroom in de belangrijkste aderen, vaak in
de benen. Symptomen zijn zwelling, gevoeligheid, pijn en roodheid.
Wanneer een stolsel een slagader van de longen blokkeren en hiermee de
longfunctie beperken, heet dit longembolie. Symptomen zijn
kortademigheid, scherpe pijn op de borst, bloed ophoesten en versnelde
hartslag.
Oncologie – Casus 2 Jolijn Brummelkamp
