Strafrechtspleging / Criminologie
Alle aantekeningen – alle colleges
,Strafrechtspleging – HC 1
Introductie: wat is criminologie?
Onderwerpen vandaag
- Vak eigenlijk: ‘Inleiding criminologie’
- Wat zijn de kernvragen binnen de criminologie?
- Hoe hebben de ideeën over het object van studie van criminologie zich ontwikkeld?
- De sociale constructie van crimineel gedrag
Criminologie
- Criminologie is de wetenschap die zich bezighoudt met de bestudering van de aard
en achtergronden van menselijke gedragingen die door de wetgever strafbaar zijn
gesteld en de wijze waarop de overheid en de maatschappij daarop reageert (Van
Dijk e.a., p. 20)’ (‘mainstream’ benadering)
- Victimologie is een onderdeel van criminologie en bestudeert vooral de hulpverlening
aan slachtoffers binnen en buiten het strafrecht
Breder dan ‘mainstream’
- ‘Kritische’ criminologie definieert het object van studie breder: gedrag dat schadelijk
en verwijtbaar is, ongeacht of het nu strafbaar is gesteld of niet (‘blameworthy harm’)
‘Mainstream’ is volgens hun te beperkt!
Kernvragen criminologie
- (Definitie): Welke vormen van schadelijk gedrag definiëren we als criminaliteit en
waarom?
- (Aard): Hoe groot zijn specifieke criminaliteitsproblemen? Hoe kunnen we die meten?
Hoe ‘werken’ verschillende soorten van criminaliteit? Wat heb je ervoor nodig om ze
te kunnen uitvoeren (kennis, vaardigheden, hulpmiddelen)?
- (Verklaring): Waar wordt criminaliteit door veroorzaakt? Waardoor wordt crimineel
gedrag verklaard?
Ligt het aan de mens? Vrije wil of persoonskenmerken?
Ligt het aan de omgeving? Zowel de sociale omgeving als politiek-economische
structuren
- (Consequenties): Wat zijn de gevolgen? Voor daders, slachtoffers, samenlevingen
als geheel, voor ecosystemen?
- (Evaluatie): Wat kun je ertegen doen? Haalt straffen wel iets uit? Welke
preventiemaatregelen kun je nemen?
Drie niveaus om onderzoek op te richten
Voorbeeld: Doping
- Maatschappelijke factoren
Waar komt behoefte vandaan?
Reguleren?
- Het criminele proces
Aard doping
Productie, handel
Hoe het criminele bedrijfsproces verstoren?
- Daders/slachtoffers
Achtergrond daders
Schade gezondheid
, Ondermijning? (Wat betekent het als mensen wel erg veel geld verdienen met dit
soort illegale activiteiten?)
Criminologie: debat over het object van studie
Mainstream criminologie
- Beperkt zich tot gedrag dat strafbaar is gesteld in het Wetboek van Strafrecht
(WvSr)
- Scherpslijpers in Angelsaksische landen: ook overtredingen die bestuursrechtelijk
worden gehandhaafd en gesanctioneerd vallen erbuiten
Dus: als louter administratief gehandhaafd niet meer onderdeel studie
criminologie
- In Europa is het onderscheid minder sterk: bijv. in Nederland vallen overtredingen
van reguleringswetgeving onder de economische delicten ( dus wel degelijk
WvSr)
- Nadruk op ‘street crimes’ zoals diefstal, inbraak, overvallen, etc.
- Daders: primair afkomstig uit sociaal en economisch achtergestelde
bevolkingsgroepen
- Sterk kwantitatief gericht (‘evidence based’, ‘hot spots’) anders al bijna niet
gepubliceerd
Gericht op grote groepen en statistisch geanalyseerd
Vormen van criminaliteit die gewoonlijk vrij zwaar worden gestraft
Witteboordencriminaliteit
- Een eerste uitbreiding van het object van studie van de criminologie
- Geïntroduceerd in 1939 door Edwin Sutherland als organisatiecriminaliteit
- Criminaliteit gepleegd door rechtspersonen in de context van hun normale
bedrijfsuitoefening
- Latere definitie van witteboordencriminaliteit: Criminaliteit gepleegd door individuen
en bedrijven die hoog op de maatschappelijke ladder staan
- De aangerichte schade is veel groter dan van ‘street crimes’: toch veel lagere
opsporingsprioriteit en straffen
(M.a.w.: gek genoeg vinden we dat toch vaak minder erg (ook afgedaan met
buitengerechtelijke boete i.p.v. gevangenisstraf))
Edwin H. Sutherland – White Collar Crime
- Boek gepubliceerd in 1949
- Misdrijven gepleegd door de 70 grootste bedrijven en 15 (publieke) nutsbedrijven in
de Verenigde Staten
- Impliciet beschouwd als aanval op ‘the American way of life’…
- Gebaseerd op open bronnen, maar toch kon pas in 1983 een ongecensureerde
versie verschijnen!
Gevoeligheid vs. discussie over vraag: moet je dit als criminoloog wel
onderzoeken?
Het debat over criminaliteit vs. schade
- Kritische criminologen: het object van studie van de criminologie kan zich niet
beperken tot wat in het WvSr staat
- In plaats daarvan richten ze zich op maatschappelijke schade (social harm)
Veel breder trekken
, - Paddy Hillyard stelde voor om ‘criminologie’ helemaal niet meer te gebruiken, maar in
plaats daarvan ‘zemiologie’ (dan echt gericht op ‘social harm’; betekent schade in het
Grieks)
- Het probleem verschuift daarmee echter naar de vraag: wat is schadelijk gedrag?
Hoe ga je dat bepalen?
Taxonomie van Paoli en Greenfield illustreert dit (tabel); hoe verschillende
soorten schaden van gedrag categoriseren? (niet voor tentamen)
Problemen met uitgaan van schade
- Schade is een (te) breed begrip...
Er kan sprake zijn van fysieke schade, financiële schade, maar ook van
emotionele en psychische schade, schade die wordt toegebracht aan de
autonomie van een persoon, diens mogelijkheden om te groeien, toegang tot
hulpbronnen, milieuschade, etc.
- Problemen:
We kunnen niet elke vorm van tegenslag of oneerlijkheid die schade veroorzaakt
als criminologisch relevant beschouwen
Het is vaak lastig om empirisch vast te stellen of gedrag schadelijk is
Wat we opvatten als ongewenst of zelfs crimineel gedrag wordt niet alleen
bepaald door de mate van schadelijkheid. Ook gedrag dat op zichzelf niet
schadelijk is maar wel moreel afkeurenswaardig kan in het WvSr worden
opgenomen
VB: in sommige landen homoseksualiteit; schaadt niemand, wel moreel
afgekeurd
- Robert Agnew stelde daarom voor om het object van studie van criminologie te
beperken tot verwijtbare schade (blameworthy harm) die met opzet wordt
veroorzaakt door individuen of rechtspersonen
Criminele activiteiten door overheden (State crime)
- Een tweede uitbreiding van het object van studie van criminologie door Chambliss
in 1989
- Definitie: een actie of omissie door overheidsactoren die ertoe leidt dat nationale of
internationale regelgeving wordt overtreden, mensenrechten worden geschonden, er
systematisch leed wordt veroorzaakt, al dan niet door instituties, tegen de bevolking
van het land in kwestie of tegen de bevolking van een ander land
- Staat: overheidsinstituties die: de bevoegdheid hebben geweld te gebruiken of
sancties op te leggen, of ten uitvoer te leggen (detentiecentra) en die belasting
kunnen heffen
Heb je daarmee alles te pakken? Niet te smal?
VB: Islamitische Staat: geen legitieme staat, maar functioneert feitelijk wel zo
(heeft alle kenmerken ervan) en gebruikt geweld, zet mensen gevangen etc.
Voorbeelden van ‘State Crime’
- Historisch gezien zijn (lokale) machthebbers, maar ook de kerk, verantwoordelijk
geweest voor activiteiten die we als misdaden kunnen beschouwen
- Moderne vormen van ‘state crime’
Misdaden gepleegd door veiligheidsdiensten of het militaire apparaat, zoals
genocide, marteling, laten verdwijnen van burgers en opsluiting zonder aanklacht
of veroordeling
Politieke misdaden, zoals censuur of overheidscorruptie
Niet bestrijden van of bevorderen van sociale en culturele misdaden, zoals
institutioneel racisme
