Een samenvatting van de behandelde stof van Europese Rechtsgeschiedenis. Gemaakt op basis van de hoorcolleges en werkcolleges.
Hiermee een 8 gehaald op afgelopen tentamen!
Begrippenlijst Europese
rechtsgeschiedenis
Dialoogcollege 1 - Romeins (straf)recht
Fas
Regels van het fas zijn bedoeld om de verhoudingen met God en de gemeenschap te reguleren. Nefas zijn de misdragingen
jegens het fas, ookwel crimina publica: reactie door de overheid namens de gemeenschap.
Ius (civile)
Regels van het ius zijn bedoeld om de verhoudingen onderling te reguleren. Iniuria zijn de misdragingen jegens het ius, ook wel
delicta privata: reactie door de benadeelde partij.
Het Mos (Mores Maiorum)
Het fas en het ius samen wordt het gewoonterecht genoemd. Andere benamingen voor het gewoonterecht is
Mores Maiorum ofwel het Mos.
Wet der Twaalf Tafelen
Om het onveranderlijke recht te waarborgen lieten de Romeinen het Mos codificeren in de Wet der Twaalf
Tafelen. Conservatieve codificatie om het recht te beschermen, want met gewoonterecht werd er veel
gesjoemeld. Hieraan werden leges toegevoegd dit waren nog wetten uit de Koningstijd over hoe het recht zou
moeten luiden.
Legis actio-proces
De gerechtelijke procedure van de vroege republiek heette de Legis-actio procedure. Dit strenge proces was
gebaseerd op rituelen en kon gestart worden bij schending van de Wet der Twaalf Tafelen. De priesters leiden
dit proces. Het had 2 fasen:
1. In iure: in deze fase beoordeeld de priester of het geschil past binnen de Wet der Twaalf Tafelen. Als de
priester van mening was dat het onder de Wet der Twaalf Tafelen viel verleende hij een actio. Hier
waren er verschillende van; bij elke schending was een andere actio van toepassing. De toepasselijke
actio diende strikt nageleefd te worden. Na het uitvoeren van de geschikte actio mocht er een oordeel
door de rechters gevormd worden.
2. Ap Lucidem: in deze fase wordt een oordeel gevormd door de rechters. De rechters zijn gewone
burgers en mogen gekozen worden. Hierdoor is hoger beroep niet mogelijk. In deze fase gaat het puur
om wie de waarheid spreekt.
Nuttige actie
Hierbij werd een rechtsregel uit de wet der twaalf tafelen aangepast zodat het ook van toepassing was op het
geschil met de niet Romein
Feitelijke actie
Hierbij werd er gelet op de feiten toch een actie verleend om te gaan procederen, omdat dit redelijk was om
deze actie te verlenen.
Formula-proces
Dit proces kwam op, omdat de praetor ook de niet Romeinen rechtsingang moest leveren en dit niet kon met het legis actio-
proces. Naast het legis actio-proces ontwikkelde met de opkomst van het praetorisch recht, het formula-proces.
Het formula-proces is een stuk soepeler. Er hoeven geen rituelen of actio meer gevolgd te worden. Voor alle
gevallen die buiten wet der twaalf tafelen vielen.
,Het formula-proces had 2 fasen:
1. In de eerste fase kijkt de praetor of het geval ergens onder valt in het edict. Indien dit zo is krijg je
rechtsingang.
2. In de tweede fase kon men zijn standpunt laten bepleiten door een advocaat. De rechter doet de
bewijsvoering en het vonnis.
Praetorisch recht
De Wet der Twaalf Tafelen was niet toereikend genoeg. Er kwamen steeds meer juridische verhoudingen die
niet gecodificeerd waren in de Wet der Twaalf Tafelen waardoor er een noodzaak voor nieuwe regelgeving was.
De botsing kon een tijdje worden opgelost door de interpretatie door de praetor. Deze nieuwe rechtsregels
vormen het praetorisch edict en gelden als aanvulling op de Wet der Twaalf Tafelen, dit kon je zien als een
beleidsnotitie.
Eeuwig edict (Hadianus)
De keizer wilde in het principaat het recht steeds meer naar zich toe trekken. Dit deed hij omdat hij de
belangrijkste figuur omtrent het recht wilde worden. De keizer probeerde het recht naar zich toe te trekken door
het edict van de praetor te bevriezen. Hij bepaalt hiermee dat de praetors geen recht meer mogen maken.
Alleen de senaat, en dus de keizer mocht nog wetten maken.
Juridische adviezen (respondere)
De adviezen van de rechtswetenschappers (respondere) hebben het recht in het principaat verder uitgebouwd.
Juristen gaven niet alleen advies aan burgers die een geschil hadden, maar ook aan de praetors en de rechter.
De jurist werd het belangrijkste figuur in de principaat. Naast responsdere hadden de rechtswetenschappers ook
de taak van agere (het begeleiden van juridische processen) en cavere (het opmaken van schriftelijke stukken).
Ius respondendi
De keizer was niet tevreden met de grote rol van de rechtswetenschappers in de principaat. Hij stelde het Ius
respondendi in wat inhoud dat er enkele rechtswetenschappers waren die namens de keizer mochten spreken.
Hiermee zorgde hij ervoor dat de keizer nooit een andere opinie zal hebben dan de rechtswetenschappers en
zijn opinie ook doordrong binnen de rechtswetenschappers.
Cognitie-proces
De keizer riep de nieuwe rechterlijke procedure namelijk het cognitie-proces in het leven. Keizerlijke
ambtenaren namen de plek van de rechter in. Men kon niet langer een rechter uitkiezen wat de mogelijkheid tot
hoger beroep als gevolg bracht. Het proces van twee fasen werd samengevoegd tot één fase. De keizerlijke
ambtenaar koos de toepasselijke formule, hoorde de zaak én deed uitspraak. Op deze manier kregen de
keizerlijke ambtenaren een actievere rol in het proces dan de praetors en de priesters hadden. Ook gingen niet
langer de burgers over tot vervolging, maar de keizerlijke ambtenaren. Er ontstond hiermee een vervolging van
overheidswege.
Keizerlijke wetten (constituties)
De keizer nam de gehele wetgevende bevoegdheid van de Senaat over. Hij vaardigde vanuit de Senaat
keizerlijke wetgeving uit:
Edicten: aankondiging van een wet
Mandaten: individuelen bevelingen
Rescripten: adviezen van/namens de keizer door rechtsgeleerden
Decreten: vonnissen
Dit werd de belangrijkste wetgeving binnen het dominaat. Keizerlijke wetten werden ook wel constituties
genoemd.
Citeerwet
, De citeert is een wet uitgevaardigd door de keizer, waarin hij zegt dat de rechter van nog maar 5
rechtswetenschappers teksten mag gebruiken. Dit waren Papianus, Ulpianus, Paulus, Gaius en Modestinus. Enkel
op deze juristen mag beroep worden gedaan. Met de citeerwet zette de keizer de rechtswetenschap buiten spel.
Corpus Iuris Civilis (codex, digesten, instituten, novellen)
Keizer Justinianus codificeert het Romeinse recht. Men gaat dit later Corpus Iuris Civilis noemen. Hij was een
classici “terugkeer naar de Klassieken”
Deze codificatie heeft een aantal onderdelen:
1. De Codex: een verzameling van keizerlijke wetten die de voorgangers van Justinianus hadden
uitgevaardigd (bijv. Citeerwet)
2. De instituten: een kopie van het leerboek van Gaius. Met zijn leerboek systematiseerde Gaius het
Romeinse recht. Dit boek heeft uiteindelijk kracht van wet gekregen.
3. Digesten: een ander woord voor Respondere (adviezen van rechtswetenschappers).
Publieke misdrijven (crimina publica)
Schending van het Fas. De Goden werden benadeeld. Indien men dit delict beging, kwam er een actie vanuit de
overheid: een publieke actie. Er vonden zeer weinig publieke acties plaats. De publieke actie was doodstraf. Dit
werd gezien als een zoenoffer aan de goden.
Private delicten (delicta privata)
Schending van het Ius. Andere families werden benadeeld. Indien men dit delict beging, kwam er een actie
vanuit de benadeelde partij: een private actie. Een private actie was wraakneming zonder grenzen, gelimiteerde
wraakneming, private geldboetes met gefixeerde bedragen en private geldboetes met flexibele bedragen.
Poenale actie (actio poenalis)
Om een private flexibele geldboete te vorderen zijn er twee opties namelijk de poenale actie en de
repreissuctoire actie. De poenale actie gericht op vergelding. Als er meer daders waren kon je de poenale actie
instellen tegen elke dader.
Repreissuctoire actie
Om een private flexibele geldboeten te vorderen waren er twee opties namelijk de poenale actie en de
repreissuctoire actie. De repreissuctoire actie had het karakter van een schadevergoeding. Deze actie was
gericht op het vergoeden van schade en niet van vergelding. Je kon daarom deze actie ook maar van één
persoon vorderen aangezien er maar één keer schade is geleden.
Criminele actie (actio criminalis)
In het principaat en het dominaat begon het publieke strafrecht sterk te groeien. De keizer heeft door middel
van keizerlijke wetgeving en het cognitieproces het recht volledig naar zich toegetrokken. Hiermee verviel het
verschil tussen publieke en private delicten. Alle delicten werden namelijk van overheidswege vervolgd en
waren dus als het ware allemaal publiek geworden. Als slachtoffer kon je kiezen voor een criminele of civiele
actie. Je kon je voegen aan de zijde van een keizerlijk ambtenaar, die een criminele actie jegens de dader
instelde. Dit was de eis tot strafvordering.
Civiele actie (actio civilis)
In het principaat en het dominaat begon het publieke strafrecht sterk te groeien. De keizer heeft door middel
van keizerlijke wetgeving en het cognitieproces het recht volledig naar zich toegetrokken. Hiermee verviel het
verschil tussen publieke en private delicten. Alle delicten werden namelijk van overheidswege vervolgd en
waren dus als het ware allemaal publiek geworden. Als slachtoffer kon je kiezen voor een criminele of civiele
actie. Je kon als slachtoffer zelfstandig enkel nog een civiele actie instellen. Dit was puur gericht op
schadevergoeding en dus niet op vergelding.
Belangrijke Personen
Cicero
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper arrezinaschra. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
