Samenvatting studieboek Praktische Didactiek voor Natuuronderwijs van Els de Vaan en Jos Marell (Samenvatting van hoofdstuk 3, 6, 9.1, 10, 12, 17, 18, 19, 20) - ISBN: 9789046900123, Druk: 6e, Uitgavejaar: 2006
Samenvatting Praktische didactiek voor natuuronderwijs
Hoofdstuk 3 – Waarnemen
3.1 Waarnemen bij natuuronderwijs
Voor ontwikkeling van kinderen is het van groot belang dat hun spontante behoefte om – met alle
zintuigen en hun hele lijf – de omgeving te verkennen en ervaringen op te doen. Natuuronderwijs
sluit hierop aan door kinderen uit te nodigen om in boeiende situaties gericht waar te nemen en stil
te staan bij de concrete werkelijkheid. Je kunt kinderen beter leren waarnemen door hen:
- Echte spullen te laten vergelijken, ordenen en op volgorde leggen (seriëren)
- hun waarnemingen te laten vastleggen
- stimulerend te begeleiden.
3.2 Waarnemen, hoe gaat dat?
Waarnemen is niet alleen het zien, maar ook het associëren van de hersenen met hetgeen ze zojuist
gezien hebben. Waarnemen is dus gekoppeld aan actie. De verschillende stappen in het waarnemen
kunnen in verschillende volgorde plaatsvinden. Bij een waarneming die sterke emoties oproept,
ervaar je de ‘denkstappen’ pas later; vaak zal een sterke positieve beleving je prikkelen om beter te
gaan waarnemen. Waarnemen is minder passief proces dan vaak gedacht wordt. Informatie die
betekenis heeft voor je, dringt beter tot je door dan informatie die ‘niet aanspreekt’.
3.3 Ontwikkeling van het waarnemen
Vanaf geboorte is je vermogen om onderscheid te maken veel groter geworden. Dat is maar voor
klein deel te verklaren door ‘rijping’ van zintuigen en zenuwstelsel. Waarnemen kun je leren en van
waarnemen kun je leren. Door oefening groeit de vaardigheid om nuances en details, patronen en
structuren waar te nemen. Als je waarneemt kun je je concentreren op één zintuig, maar meestal
heeft het meer zin om zo gevarieerd mogelijk gebruik te maken van alle zintuigen. Juist doordat je
verschillende zintuigprikkels met elkaar in verband kunt brengen, krijg je een totaalbeeld en kun je
zoveel dingen van elkaar onderscheiden.
3.4 Het waarnemen van kenmerken
Bewust waarnemen is meer dan ervaren van zintuiglijke indrukken. Er gebeurt meer, mentaal doe je
iets met de waarnemingen: je ordent en je interpreteert. Door bewust waarnemen leren kinderen de
gebreken en toepassingsmogelijkheden van hun eigen zintuigen en begrijpen daardoor
tekortkomingen van anderen beter. Ook leren zij deze ordenen, interpreteren en filteren in hoofd- en
bijzaken. Je herkent een object door de karakteristieke kenmerken. Je gebruikt daarbij
overeenkomsten en verschillen.
3.5 Hoe kinderen ordenen en vergelijken
Als kinderen gaan ordenen, gaan ze al snel groepjes voorwerpen maken die bij elkaar horen. ‘Grote’
mensen hebben planten en dieren ingedeeld op grond van kenmerken die karakteristiek zijn voor
een hele groep, zoals een soort. Verschil tussen deze kenmerken en toevallige variaties daarop, zal
voor jonge kinderen nog niet vaak betekenis hebben. Dat komt pas wanneer hun iets kenmerkends
opvalt, bijvoorbeeld dat aan één boom altijd gelijk gevormde bladeren of vruchten zitten: de basis
voor het begrip ‘soort’ is dan aanwezig. Een andere manier om te vergelijken is seriëren. Hierbij is er
een geleidelijke overgang van één eigenschap. Bijvoorbeeld van licht naar zwaarder: spullen kunnen
in die volgorde geordend worden.
, 3.6 Waarnemen stimuleren
Waarneemsituaties boeien kinderen vooral wanneer:
- als spontane veranderingen aan object plaatsvinden
- wanneer veranderingen (opzettelijk) worden veroorzaakt door leerkracht of leerling
- als ze zelf kunnen zoeken naar verschillen en overeenkomsten met andere objecten.
Een gemeenschappelijke overeenkomst hierbij is het feit dat het steeds gaat om situaties of objecten
die worden vergeleken met zichzelf of met elkaar.
Kinderen nemen dus geboeid waar wanneer er veranderingen optreden.
3.7 Nauwkeurig vergelijken; waarneming met hulpmiddelen
Als je dingen met elkaar wilt vergelijken, doe je dat vaak rechtstreeks door ze tegelijk of zeer kort na
elkaar waar te nemen. Directe vergelijken is niet mogelijk wanneer:
- objecten op verschillende plaatsen staan
- object verandert in de tijd
- waarnemingsveld is niet overzichtelijk
In zo’n geval moet je waarnemingen vastleggen en/of hulpmiddelen gebruiken. Kinderen zijn eraan
toe om via zo’n omweg te vergelijken, wanneer ze zelf een oplossing aandragen voor vragen zoals:
hoe kun je (met zekerheid) te weten komen of …. Gebruik pas meetinstrumenten als kinderen goed
hebben leren waarnemen met hun eigen zintuigen.
Hoofdstuk 6 – Onderzoekend gedrag
6.1 Wanneer ontstaat onderzoekend gedrag?
Onderzoekend gedrag bij kinderen kan spontaan ontstaan, bijvoorbeeld als nieuwsgierigheid
geprikkeld wordt door iets nieuws of onverwachts. Als prikkel uitdagend genoeg is en kinderen
voelen zich op hun gemak, gaan ze het nieuwe verkennen.
6.2 Van vrije exploratie tot gericht onderzoek
De manier waarop materiaal verkend wordt, kan nogal variëren. Pilgram (1984) onderscheidt de
volgende reeks van onbewuste handelingen tot zeer planmatig vooruitgedachte experimenten:
- Gedachteloos friemelen (bijv. in gesprek onbewust spelen met een pen)
- Doen om het doen (plezier hebben in het doen op zich, zonder uit te leggen waarom)
- Een resultaat willen bereiken ( bijv. water in de goot tegenhouden. Het maakt niet uit met wat
voor materiaal of hoe)
- Onderzoeken hoe spullen reageren (het voorwerp zelf is interessant, het aanraken, het
omduwen. Je verkrijgt informatie over het voorwerp)
- Variabelen verkennen (zoeken naar factoren die van invloed zijn op gebeurtenissen. bijv. hard
of zacht blazen, slinger langer of korter maken, als .….. dan .…..-verkenning)
- Onderzoek opzetten vanuit een bewust gestelde vraag (vooraf nadenken over de manier van
onderzoeken, een planmatige opzet, bijv. welke groenten lust het konijn het liefst?)
Zesde fase is een duidelijk voorbeeld van systematisch probleemoplossend handelen door gericht
onderzoek. Oplossen van problemen is niet exclusief voor onderzoeken van concreet materiaal, maar
onder meer ook voor het oplossen van technische problemen: iets ontwerpen en maken.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper femmmmmke. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,99. Je zit daarna nergens aan vast.
