GD; Over wondere feiten
H1; Wondere feiten
1 Het vermogen je te verwonderen
Met behulp van taal kan de mens aan anderen duidelijk maken wat hij denkt of voelt, welke plannen
hij heeft, hoe hij de wereld ziet, of wat hij van het leven verwacht. Door dit taalvermogen kon de
mens zich ontwikkelen tot een cultuur scheppend wezen; dit in tegenstelling tot andere levende
wezens.
2 Een kwestie van taal
De drie levensvragen: Waar kom in vandaan? Wie ben ik? Waar ga ik heen? Deze vragen blijken nog
altijd nieuwe antwoorden op te leveren.
Die antwoorden kunnen worden gegeven en toegelicht in een letterlijke, objectieve taal van de feiten
(zoals in natuurwetenschappen, techniek en geschiedenis, maar ook in een figuurlijke taal van de
verbeelding (zoals in kunst en religie)).
Het herkennen en gebruiken van de juiste taal is van belang, want dezelfde woorden kunnen in
verschillende betekenissen worden gebruikt. Feitelijke, informatieve en wetenschappelijke taal lezen
en horen we ‘anders’ dan de verbeeldende taal van dichters en andere kunstenaars.
A DE LETTERLIJKE TAAL VAN DE FEITEN
Wanneer we spreken over ‘letterlijk’ gebruik van taal, dan bedoelen we daarmee de taal die ons de
feiten meedeelt. Dat is de informatieve, zakelijke taal, de taal van de logica, van de objectieve
informatie. Met deze taal willen we controleerbare en bewijsbare feiten weergeven.
Wetenschappers maken binnen hun vakgebied gebruik van die taal om bijv. verschijnselen uit te
leggen, verklaringen te geven en logische conclusies te trekken. In de natuurwetenschappen doen we
op die manier uitspraken over het wetmatige karakter van natuurlijke verschijnselen en processen.
Bevindingen over onderwerpen als zwaartekracht, evolutie, celdeling, DNA en hersenen geven we
weer in feitelijke taal.
Ook van het Centraal Plan Bureau of het Centraal Bureau voor de Statistiek verwachten we feitelijke
gegevens in heldere, duidelijke taal, bijv. als het gaat om de prijsstijgingen, het financieringstekort of
de verwachte economische groei in het komende jaar.
In onze hedendaagse wereld, waar wetenschap een grote rol speelt in het dagelijks leven, kunnen we
niet zonder deze taal. Onder andere bij de weersverwachtingen, de beurskoersen, de
verkiezingsuitslagen, de verkeersregels, in het onderwijs, enzovoort, gebruiken we deze taal, omdat
die helder en eenduidig is.
B DE FIGUURLIJKE TAAL VAN DE VERBEELDING
Als mensen hun hart willen luchten of onder woorden willen brengen wat hen ten diepste
bezighoudt, maken ze vaak gebruik van een verbeeldende taal. Het uiten van geluk, vreugde, verdriet
of dankbaarheid, of het ervaren van schoonheid, lukt vaak beter in die andere taal, die ook wel de
‘taal van het hart’ wordt genoemd. Bijv. ‘Ik ging uit mijn dak’, ‘ik was in de zevende hemel’.
Schrijvers en dichters maken in hun teksten vaak gebruik van ‘beeldspraak’, bijv. in de vorm van
metaforen of symbolen. Niet alles wat zij (be)schrijven is concreet en zintuigelijk waarneembaar.
Ook in religies wordt veel gebruik gemaakt van verbeeldende taal. Mensen brengen in die taal onder
woorden wat ze geloven, bijv. over een leven na de dood, of hoe ze ervaren dat er een God is die
vergeeft. In het onder woorden brengen van religieuze ervaringen gaat het veel meer om het
oproepen van gevoelens en voorstellingen, dan om het meedelen van controleerbare feiten.
1
, 3 Taal en context
Het is niet alleen van belang de twee verschillende vormen van taalgebruik te herkennen, maar ook
om deze niet met elkaar te verwarren. Wanneer iemand dat als hoorder of lezer wel doet, zal hij
misverstaan wat er gezegd of geschreven is.
Van het ene ‘taalveld’ overstappen naar het andere kan heel humoristisch zijn, maar het kan ook
leiden tot discussies waarin mensen in feite langs elkaar heen praten. Wat er namelijk gebeurt is dat
de context de betekenis van woorden kan veranderen. Bij discussies over levensvragen komen er
altijd meningen en ideeën naar voren die alleen in de juiste context kunnen worden begrepen.
WARE WOORDEN
Een poëtische weergave van verliefdheid is niet meer of minder ‘waar’ dan een wetenschappelijke
beschrijving van de hersenactiviteiten die ermee gepaard gaan. Beide gaan over verliefdheid, beide
zijn ook waar. Het is alleen van belang om de twee verschillende waarheden niet door elkaar te
halen, want dan krijg je onbegrip en misverstanden. De context waarin we iets onder woorden
brengen bepaalt altijd hoe de woorden begrepen moeten worden.
Bij het gebruik van religieuze taal is het ook van belang de context te begrijpen en daardoor de
gesproken of geschreven woorden juist te verstaan. Denk bijv. aan een stel dat graag een kind wil.
Vanaf het begin van de zwangerschap laten ze regelmatig onderzoek doen naar de ontwikkeling van
de foetus. Negen maanden lang volgen zij bij wijze van spreken het hele proces vanaf de conceptie.
Wanneer dan het kind geboren is, geven zij misschien uiting aan hun blijdschap door op een
geboortekaartje een passende tekst te plaatsen. Bij zo’n tekst willen de ouders de geboorte van hun
kind ook in een andere context plaatsen, namelijk dat van hun geloof in God.
In een religieuze context gebruiken mensen, ook voor het duiden van concrete verschijnselen en
feiten, dus een ‘andere taal’ met andere, eigen betekenis. Binnen die taal van de religieuze
verbeelding kunnen bepaalde woorden voor de één waar en waardevol zijn, terwijl ze voor een
ander betekenisloos zijn.
2
