Orde in de chaos – Willem Frederik Hermans
Willem frederik Hermans een schrijver met een duidelijke
mening.
Hermans verwierp de poëtica van de bekentenisliteratuur
hartgrondig (Literatuur diende een zo eerlijk mogelijk
egodocument te zijn, waarin een persoonlijkheid zich
volledig uitspreekt). Hij stelde daar van meet af aan het
recht van de fictie tegenover. Naar zijn mening moesten
verhalen juist verzonnen zijn, om vervolgens op basis van
hun interne, literaire logica op indirecte wijze iets te zeggen
over de werkelijkheid wat qua diepzinnigheid door geen
bekentenis kon worden overtroffen. Vandaar dat hij er
aanhoudend op heeft gehamerd dat verhalen moeten
kloppen als een bus: geen correspondentie, maar
coherentie. (Smulders, 2013)
Veel van Hermans’ boeken hebben als hoofdthema, de oorlog, en er komt dan ook duidelijk
naar voren hoe hij hier over denkt. De oorlog is namelijk de achtergrond voor diepere
psychologische en filosofische vraagstukken die in zijn boeken aan bod komen.
De zelfmoord van zijn zus en de oorlogsjaren hebben Hermans en zijn werk blijvend
getekend en bepaald. Het gevoel van miskenning en achterstelling, het wantrouwen ten
opzichte van zijn medemensen, zelfs zijn vrienden, en het idee dat de wereld volstrekt
chaotisch is, zijn thema’s die in het hele werk doorklinken.
In Hermans’ optiek is de oorlog geen periode van heldendaden, maar van miezerig gedrag,
de moraal wordt aan de laars gelapt, er geldt alleen maar klein eigen gewin en erotische
triomfen. De mens kan een ander nooit werkelijk kennen en doorgronden en in veel gevallen
ook zichzelf niet. Dit inktzwarte wereldbeeld stuit op veel verzet en ongenoegen bij een
aantal critici (literatuurmuseum, n.d.)
Een ander overkoepelend thema in het werk van W.F. Hermans is de chaos in de wereld. In
deze chaos probeert de mens (tevergeefs) orde en zin te ontdekken. In zijn werk bestrijdt
Hermans politieke, religieuze en filosofische stromingen die menen dat er in de chaos wel
orde te scheppen is.
Hermans kon na de oorlog immers niet meer geloven in de bestaande systemen die
pretenderen orde te scheppen in de chaos. Als criticus werd hij in zijn boeken beïnvloed
door Multatuli; als beschrijver van de slechte werking van systemen zag hij zich als een
nazaat van franz kafka. (kunstbus, 2022)
Hermans was er een meester in om zijn ogenschijnlijk realistische verhalen - over de oorlog,
de wetenschap of de (politieke) actualiteit - te vermengen met bovennatuurlijke
droomvertellingen. Hierdoor word je als lezer meegezogen in Hermans’ wonderlijke,
sadistische universum, waarin de mens er niet al te best vanaf komt. Toch bevatten
Hermans’ boeken ook de nodige humor en vitaliteit, zodat de lezer niet stikt in de
zwartgalligheid. (literatuurgeschiedenis.org, n.d.)
Voor Willem Frederik Hermans is de mensenwereld een wanorde, waar geen communicatie
mogelijk is, een sadistisch universum waarin je altijd bedrogen uitkomt. Alles is gedoemd te
mislukken. Haat en wraak zijn de middelen waarmee je je kunt afschermen tegen én contact
kunt leggen met de wereld. (Havenaar, 2003)