Persoonlijkheidspsychologie
Aantekeningen colleges
Hoorcollege 1
Persoonlijkheid en persoonlijkheidstrekken
Afhankelijk van wie je het vraagt, beschrijft persoonlijkheid een grote verscheidenheid aan
inter-individuele verschillen tussen mensen:
- Eigenschappen of trekken
- Motieven/doelen
- Interesses
- Vaardigheden/intelligentie
- Identiteit
Het huidige dominante perspectief op persoonlijkheid richt zich op eigenschappen of
persoonlijkheidstrekken. Dit zijn relatief stabiele kenmerken die ons gedrag, emoties en
denkpatronen beïnvloeden (bv sociaal. Vriendelijk, angstig, nieuwsgierig).
Persoonlijkheid gedefinieerd
Persoonlijkheid wordt gedefinieerd als de karakteristieke set van gedragingen, cognities en
emotionele patronen die voortkomen uit biologische- en omgevingsfactoren.
Persoonlijkheid is de verzameling van psychologische kenmerken (of trekken) en
psychologische mechanismen die een individu typeren, die op een relatief duurzame manier
georganiseerd zijn, en die de interactie van een persoon met (en diens aanpassing aan) de
intrapsychische, fysieke en sociale omgeving beïnvloeden.
Psychologische kenmerken
- Kenmerken die beschrijven hoe mensen van elkaar verschillen
- Beschrijven de gemiddelde neiging tot denken/voelen/handelen van een persoon
- Voorbeelden: vriendelijkheid, nieuwsgierigheid, perfectionisme, geslotenheid
Psychologische mechanismen
- Processen (informatieverwerkende activiteit)
- Bestaat uit input, beslisregel en output
Organisatie
- Persoonlijkheidskenmerken zijn op een specifieke manier gestructureerd
- Overeenkomsten tussen kenmerken wijzen op gemeenschappelijke biologische
omgevingsoorzaken
Relatief duurzame manier
- Persoonlijkheid is iets dat een persoon met zich meedraagt in de loop van de tijd en
van de ene situatie naar de andere
- Persoonlijkheid is relatief consistent over situaties
- Persoonlijkheidskenmerken zijn ook relatief duurzaam over de tijd
,Interactie
- Kenmerken en mechanismen kunnen effect hebben op het leven van mensen
- Kenmerken en mechanismen zijn krachten die beïnvloeden hoe we denken, handelen
en voelen
- Beïnvloeden daardoor hoe ons leven zich ontwikkelt
Beïnvloeden
- Perceptie: hoe we een omgeving zien of interpreteren (waarneming)
- Selectie: de manier waarop we situaties uitkiezen
- Evocatie: de reacties die we bij anderen teweegbrengen
- Manipulatie: manieren waarop we opzettelijk anderen proberen te beïnvloeden
Diens aanpassing aan de intrapsychische, fysieke en sociale omgeving
- Een centraal kenmerk van persoonlijkheid is aanpassingsvermogen, doelen bereiken,
ermee omgaan, zich aanpassen en omgaan met uitdagingen en problemen in het
leven
- Intrapsychische omgeving, in de geest, bv herinneringen, dromen, verlangens, biedt
context voor het begrijpen van persoonlijkheid
3 doelen van persoonlijkheidsonderzoek
1. Beschrijven: hoe kunnen we persoonlijkheid organiseren (bv
persoonlijkheidstrekken)? Hoe verschillen mensen van elkaar?
2. Uitleggen: waarom verschillen mensen van elkaar (oorzaken)? Hoe beïnvloeden
cognities, emoties, gedrag (processen)?
3. Toepassen: wat zijn de gevolgen (bv levensuitkomsten)? Hoe kunnen we die kennis
gebruiken (bv selectie)? Nomothetisch/universeel
3 niveaus van persoonlijkheidsanalyse
1. De menselijke natuur (net als alle anderen)
2. Individuele/groepsverschillen (zoals sommige anderen)
3. Individuele uniekheid (als geen ander)
Idiografisch/individueel
Trek-beschrijvende adjectieven
Woorden die persoonlijkheidstrekken beschrijven, eigenschappen die kenmerkend zijn voor
die persoon en relatief duurzaam over tijd, worden trek-beschrijvende adjectieven
(bijvoeglijke naamwoorden) genoemd.
Verdeling van persoonlijkheidstrekken
Als we het over persoonlijkheid hebben, gebruiken we labels of ‘types’. De meeste mensen
zijn niet extravert of introvert, maar zitten ergens in het midden. Persoonlijkheidstrekken
verschillen tussen mensen, zijn continu en normaal verdeeld.
,Hoeveel eigenschappen zijn er nodig om persoonlijkheid te beschrijven?
- Hoe kunnen we bepalen welke eigenschappen het belangrijkst zijn om de vele
manieren waarop individuen verschillen te omschrijven?
- Hoe kunnen we een allesomvattende taxonomie van eigenschappen formuleren (een
systeem dat alle belangrijke persoonlijkheidstrekken bevat)?
Tot 273 * of tot 5000* eigenschappen?
*Aantal schalen in de International Personality Item Pool
** Schatting van persoonlijkheidsbeschrijvende bijvoeglijke naamwoorden in de meeste
talen
Drie benaderingen
Theoretische benadering: op basis van theorie (en empirische studies) worden belangrijke
eigenschappen geïdenitificeerd, beschreven, gestructureerd en gemeten.
(Voorbeelden: Myers-Briggs-typen gebaseerd op psychologische typen door Carl Jung,
Eysenck’s neuroticisme en extraversietheorie)
- Zuiver filosofische theorieën/taxonomieën bestaan niet in de psychologie, ze zijn
altijd gebaseerd op enkele observaties/studies.
- Grote verschillen in kwaliteit van theorieën, die de kwaliteit van taxonomieën
beïnvloeden (bv ontbrekende relevante eigenschappen; te grote nadruk leggen op
kleine verschillen; typen versus dimensies).
Externe benadering: ook bekend als ‘empirical criterion keying’.
- Begint met een groot aantal items/vragen
- Criterium groep: mensen waarvan bekend is dat ze hoog scoren op 1 of meer
eigenschappen
- Controlegroep: mensen met lagere scores op deze eigenschappen
- Verschillen worden statistisch getest
- Items/vragen waarvan scores verschillen tussen groepen komen in de uiteindelijke
vragenlijst
Minnesota Multiphasic Inventory (MMPI) (Hathaway & McKinley) ontwikkeld
door het observeren van verschillen in het gedrag van psychiatrische
patiënten versus een controlegroep
Succesvolle versus niet-succesvolle ondernemers
- Grotendeels atheoretisch. Keuze van criterium groep bepaalt welke
persoonlijkheidsverschillen worden gevonden
- Inhoud van items wordt als minder belangrijk gezien
Lexicale benadering
- Begint met lexicale hypothese: alle belangrijke individuele verschillen zijn in de loop
der tijd gecodeerd in de natuurlijke taal
- ‘Trek’-termen zijn belangrijk voor mensen in de communicatie met anderen
- Twee criteria voor het identificeren van belangrijke kenmerken
Synoniemfrequentie: aantal bijvoeglijke naamwoorden om het kenmerk te
beschrijven
Interculturele universaliteit: hoe belangrijker een individueel verschil is in
menselijke transacties, hoe meer talen er een term voor zullen hebben
, Hoeveel eigenschappen? De lexicale benadering
1. Verzamel ‘persoonlijkheid beschrijvende’ adjectieven uit een woordenboek
2. Verminder het aantal tot een meetbare hoeveelheid (bv verwijder synoniemen en
zeldzame/ingewikkelde woorden)
3. Verzamel zelfrapportage gegevens over bijvoeglijke naamwoorden
4. Analyseer antwoordpatronen (correlaties) met factoranalyse
Hoorcollege 2
Hoeveel eigenschappen?
In de meeste van de oorspronkelijke studies werden vijf factoren gevonden die de
correlatiepatronen het best beschreven (Big Five-model of OCEAN).
- Extraversie: actieve sociale betrokkenheid
- Vriendelijkheid: behulpzaam, aardig, gericht op gemeenschap
- Consciëntieusheid: ordelijk, georganiseerd
- Neuroticisme: emotioneel instabiel
- Openheid: creatief, nieuwsgierig, innovatief
Ashton 7 Lee (2007) voerden een soortgelijke reeks studies uit en stelden een zesde factor
voor: integriteit (HEXACO-model).
Deelaspecten (facetten) van de Big Five
