Hoofdstuk 2
Steden en burgers in de Lage landen 1050-1700
_________________________________________________________________________
__
Paragraaf 1 De opkomst van de stedelijke burgerij in de Nederlandse gewesten
● Vanaf de 11e eeuw veranderde er in Europa veel:
Veranderingen in de landbouw leiden tot groei van de bevolking
● Einde vroege middeleeuwen verbeterde het klimaat
○ gevolg: vernieuwingen in landbouw waardoor productie ervan toenam
■ gevolg: meer en beter voedsel leidde tot groei bevolking
● In de loop van de Late Middeleeuwen verslechterde klimaat weer. Daarnaast was er
de Zwarte Dood (=besmettelijke builenpest verspreidde via handelsroutes vanuit
Italië naar Europa).
○ gevolg: bevolkingsdaling
Opbloeiende handel gaat gepaard met groei nijverheid
● De grotere productie van landbouw leidde tot landbouwoverschotten → hierdoor was
niet iedereen meer nodig op het platteland → sommigen gingen zich specialiseren in
bepaalde beroepen en trokken als ambachtslieden naar de steden
● De handel groeide door:
○ groei internationale en lokale handel
○ de kogge: een schip dat meer vracht kon vervoeren
○ de groei van de nijverheid
Er ontstaat weer een monetaire economie van grotere omvang
● Door toenemen van internationale handel werd het betalen steeds lastiger → er
waren geen nationale munten, alle steden hadden eigen munten die enorm van
waarde verschilde
○ door de uitvinding van de wisselbrief in de 13de eeuw kon geld bij een bank
afgegeven worden voor een wisselbrief
■ bezit van veel geld veiliger en makkelijker te vervoeren
De Lage Landen worden één van de meeste verstedelijkte gebieden van Europa
● 3 oorzaken hiervan:
Gunstiger geografische omstandigheden
● De Lage Landen beschikten over:
○ bevaarbare rivieren en de Noordzee die hen verbond met Engeland, Noord-
West- en Zuid-Europa en na de Middeleeuwen met de rest van de wereld
○ haven aan de mondingen, zoals Antwerpen en Dordrecht
○ gunstige plekken voor handel en verkeer en dus ook voor het ontstaan van
steden
■ denk aan samenvloeiingen rivieren, kruispunten tussen landen of
nabijheid van een ouder gezagscentrum als een burcht
○ landwegen die de urbanisatie hebben bevorderd
, ■ verbinden gebieden
● Verreweg meeste vervoer over water, want het vervoer van zware en omvangrijke
goederen te water verliep sneller
Meer bescherming van landsheren, hoge edelen en geestelijken en stadsbesturen
● Landsheren, hoge edelen, stadsbesturen en geestelijken uit de Lage Landen en
Noord-Italië zagen in dat door het beschermen van de (buitenlandse) handel de
welvaart groeide, waardoor ook hun eigen inkomsten stegen
○ zo schoten ze oa ook geld voor, waarvan sommige kooplieden en bankiers
snel rijk werden dat zij geld konden lenen aan landsheren en stadsbesturen
Meer samenwerking tussen steden
● Dmv de Hanze gingen een aantal Noord-Europese landen samenwerken
Stedelingen bevechten en kopen zelfbestuur
● Reden voor zelfbestuur: om hun economische belangen te beschermen, bevochten
en kochten stedelingen zelfbestuur in de vorm van stadsrechten
○ zij wilden af van verplichtingen aan landsheer
○ door toenemende welvaart konden zij hun positie tov landsheer versterken
● De meeste landheren verleenden stadsrechten in ruil voor erkenning als landsheer,
voor betalen van belastingen en voor militaire hulp als landsheer in nood was
● Stadsrechten inhoud:
○ geen verplichtingen meer tegenover grootgrondbezitter
○ zelf hun bestuur en rechtspraak mogen regelen
○ zelf mogen bepalen wie poorter (stadsburger) is en wie niet
● Sommige steden werden zo machtig dat ze zich bij conflicten tegen hun landsheer
met geweld gingen verzetten
Netwerken binnen en tussen verzorgingsgebieden zorgen voor noodzakelijke
toestroom van poorters
● De steden vormden samen met hun omgeving een hechte eenheid → stad was
centrum van een verzorgingsgebied
○ bewoners gebied economisch en politiek met elkaar verbonden
■ platteland voorziende stad en vice versa
● Gevolgen marktfunctie: doordat in elke stad een jaarmarkt werd gehouden,
ontstonden er niet alleen netwerken in elk verzorgingsgebied maar ook tussen de
steden onderling
● Leven in steden ongezond: meer overlijden dan dat er geboren worden → om
zichzelf in stand te houden burgers van platteland nodig: Factoren toestroom
kapitaalkrachtige of kundige burgers:
○ de stad bood kansen op werk
○ juridische bescherming
○ kans op scholing en daardoor meer kans op arbeidsmarkt
Paragraaf 2 Opkomst van Vlaanderen en Brabant in de Late Middeleeuwen
Atrecht wordt startpunt van stedelijke dynamiek
● Atrecht bezat door hoge landbouwproductiviteit en schapenhouderij een centrale
plaats in de lakennijverheid
, ● In Atrecht was het stadsbestuur in handen van rijke kooplieden
○ zij versterkte positie door zich te organiseren in koopliedengilden en door
leningen te verstrekken aan edellieden
● Atrecht maakte als eerste in de Lage Landen deel uit van een uitgestrekt
handelsnetwerk van Franse en Italiaanse steden
● Ondernemers in Atrecht gaven leningen aan de graaf van Vlaanderen en aan
stadsbesturen (zo belegden zij hun kapitaal)
Atrecht wordt overvleugeld door steden als Brugge
● Brugge werd als zuidelijkste Hanze stad het centrum van de handel tussen Zuid- en
Noord-Europa
● Brugge onderhield nauwe betrekkingen met gebieden in Spanje en Italië
Patriciër en adel komen tegenover ambachtslieden en boeren te staan
● Patriciërs: burgers in steden die macht in handen hadden, meestal rijke kooplieden
○ hadden banden met adel en maten zich steeds meer een adellijke levensstijl
● Gemeen: de rest van stedelijke bevolking: ambachtslieden, dagloners en werklozen
○ aangevoerd door ambachtslieden
● Meer spanningen over bestuur en werkomstandigheden en de beloning ervan door:
○ alleen patriciërs (+/- 10% van stedelijke bevolking), maakten deel uit van
stadsbestuur
○ onder dagloners, merendeel gemeen, was de onvrede vooral groot in tijden
van economische tegenslag, omdat zij dan niet in staat waren te betalen voor
de meest elementaire levensbehoeften → veel doden door honger
● Historische betekenis Guldensporenslag in strijd ambachtslieden en boeren en
patriciërs en feodale heren (1302)
○ de Vlamingen wonnen tot verbazing en ontsteltenis van de Fransen
○ het graafschap Vlaanderen werd niet bij Frankrijk gevoegd, maar bleef
onafhankelijk
○ voor Vlaanderen en voor het latere België was deze uitslag van groot
historisch belang
○ maar ook voor Europese geschiedenis was deze slag van uitzonderlijke
betekenis
Vlaanderen en Brabant worden het economisch zwaartepunt van de Nederlandse
gewesten (1300)
● 5 redenen economisch zwaartepunt
1. beide gewesten waren sterk verstedelijkt
2. Vlaamse handelssteden maakten deel uit van een internationaal
handelsnetwerk
3. de Brabantse havenstad Antwerpen groeide uit tot het grootste
handelscentrum van West-Europa
4. in periode 1540-1548 betaalden Vlaanderen en Brabant samen 62% van de
belasting die 17 gewesten opbrachten
5. Brabant was veruit het grootste gewest
Brugge wordt het handelscentrum in de Lage Landen
, ● Voor 1300 had Atrecht toonaangevende economische positie, door gunstige ligging
(vlakbij jaarmarkten) → na komst maritieme handel 1300 nam Brugge dit over
● Brugge vormde het handelscentrum van een netwerk steden, want
○ Brugge maakte deel uit van de Hanze
○ Brugge onderhield handelscontacten met Noord-Duitsland, het Rijnland,
Friesland, de Ijsselsteden en Amsterdam
○ Brugge was het noordelijkste punt van de handelaren uit Italië en Spanje en
het zuidelijkste punt van de Duitse Hanze→ groepen hadden eigen
vestigingen in Brugge
● Elke stad versterkte binnen het netwerk zijn positie en die van het netwerk:
○ door innovatie op allerlei gebieden (kogge, arbeidsverdeling en specialisatie)
○ door schaalvergrotingen bijv door toename handel → verbeteren
(water)wegen, havens en meer huizen/ landbouw in steden
○ stadsbesturen hadden een open oog voor schaalvergroting en investeerden
hierin → door toename van werk door schaalvergroting stimuleerden zij de
komst van een grote stroom migranten
● Antwerpen, Brugge en Amsterdam hadden in het netwerk een eigen positie
○ Antwerpen had goede verbinding met Europese achterland en was
toegankelijk voor de nieuwe/ grotere zeeschepen
○ in Brugge combineerden handelaren de principes van wisselbrief en de blan
tot de eerste koopmansbeurs
○ het noordelijke Amsterdam was een gespecialiseerde voorhaven voor de
graanhandel met Oostzeegebied
Stedelijke burgerij neemt taken over van adel en geestelijkheid
● Taken stedelijke burgerij:
Taken op het gebied van de zorg
● gilden namen zorgd voor bejaarden, weduwen en wezen over
● met name het bewaken van geesteszieken werd als taak van stadsbestuur gezien
ipv Kerk
● elke stad kende tientallen instellingen die sociale zorg behartigden
○ door beperkt budget familie belangrijk vangnet
Taken op het gebied van het onderwijs
● de stadsbesturen wilden goed onderwijs en deels ander onderwijs dan op
kloosterscholen werd gegeven
● de meeste stadsbesturen namen de kloosterscholen over
● gevolg: minder analfabeten en weduwen konden bedrijf man overnemen
Ook de stadsbesturen gaan het algemeen belang (‘bonum commune’) dienen.
● Bonum commune =
○ alleen stadsbestuur mocht geweld gebruiken (monopolie)
○ openbare gebouwen en infrastructuur behoorden tot algemeen belang
○ wie regels stadsbestuur overtrad, werd streng gestraft
○ in het belang van de stad namen stadsbesturen maatregelen die in strijd
waren met particuliere belangen en oude rechtsgebruiken
Bedelorden en begijnhoven worden in steden gevestigd
● De geestelijkheid probeerde aan te sluiten bij de andere geloofsbelevingen van de
stedelingen, door:
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper amberbruggink. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,49. Je zit daarna nergens aan vast.
