4.2 De Stad als Politieke Arena | Master GVB 2022-2023
Colleges
De Stad als Politieke Arena
Inhoud
College 1 – De speelruimte voor stedelijk beleid in een neoliberaal tijdperk.........................................2
College 2 – Beleidscollege: over de rollen van de praktijkonderzoeker..................................................7
College 3 – De verdeelde stad: over de klassenstructuur van steden...................................................11
College 4 – De diverse stad: over de nieuwe verscheidenheid & toegenomen vlottendheid...............18
College 5 – De participatiestad: Mattheüs in de buurt. Over burgerparticipatie & zelforganisatie in de
stad.......................................................................................................................................................30
College 6 – De explosieve stad: over het ontstaan van stedelijke rellen..............................................36
College 7 – De bedreigde stad: over de impact van pandemieën op de stad.......................................42
1
,4.2 De Stad als Politieke Arena | Master GVB 2022-2023
College 1 – De speelruimte voor stedelijk beleid in een neoliberaal tijdperk
‘Wordt stedelijk beleid bepaald door economische belangen en (supra-)nationaal
beleid of hebben steden een eigen speelruimte?’
Inhoud
1. “Can cities act?” ‘Structure’ (structurele bepaaldheid van handelen en denken, bv. Marx en
Durkheim) en ‘agency’ (individuele handelingsruimte, bv. Weber) interactie belangrijk.
2. Twee theoretische perspectieven: Growth Machine & Urban Regime.
3. Puzzel 1: Waarom hebben Nederlandse steden zo kritisch gereageerd op de toegenomen
intra-EU mobiliteit (komst van Poolse arbeidsmigranten)?
4. Puzzel 2: Waarom willen Nederlandse steden geen actief aanhoudingsbeleid van irreguliere
migranten?
Political Machine & Urban Growth
Brede benadering van politiek, niet alleen B&W en de gemeenteraad.
Nadruk op agency: hoe (corporate) actoren de ontwikkeling van steden beïnvloeden.
De hoogste prioriteit heeft beleid gericht op economische groei en ontwikkeling van steden.
Zo kunnen problemen van steden worden opgelost.
Beide benaderingen belang van economische actoren en andere actoren die gezicht geven
aan de stad. Politieke arena; niet B&W gemeenteraad, maar reeks van partijen die invloed
hebben op ontwikkeling van steden.
Growth Machine (marxisme)
1. Zij die de economische productie controleren hebben controle over de stad: “those who
control the politics of economic production control the city.”
- Economische investeerders (woningbouw).
- VS: stedelijke ontwikkeling bepaald door economische ontwikkeling. Minder afhankelijk
van centrale overheid.
- NL: overheid veel financieren sociale zaken (gezondheidszorg, onderwijs). Manier
financieren West-Europa ontwikkeling minder afhankelijk van grote bedrijfsleven.
2. Tegen pluralistische theorieën ( alleen economisch, niet meerdere).
Natuurlijke bondgenoten:
- Actoren die direct profiteren van economische groei, zoals projectontwikkelaars,
financiële instellingen & makelaars.
- Actoren die indirect profiteren, zoals lokale media en nutsbedrijven.
- Instellingen die potentieel kunnen profiteren van economische ontwikkeling, zoals
musea, galerieën, barista cafés en kleine winkeltjes (gentrificatie).
- Onduidelijk of lokale overheden onderdeel uitmaken van de growth machine, maar zij
zijn wel supporters.
Urban Regime
Neo-pluralistisch perspectief.
- Natuurlijke ontwikkeling van steden, machten economische partijen belangrijk, maar ook
in NL politiek zeer belangrijk. Mensen die toegang hebben tot informatie én burgers.
Ontwikkeling is onzinnig om alleen te kijken naar activiteiten van ondernemers. Ook
tegen- en medekrachten.
2
,4.2 De Stad als Politieke Arena | Master GVB 2022-2023
Stedelijke bestuurscoalities bestaan uit:
1. Actoren die toegang hebben tot economische bronnen en productiemiddelen (kapitaal,
eigendom).
2. Maar ook actoren die toegang hebben tot politieke-, wettelijke- en informatiebronnen
die gecontroleerd worden door belangrijke private en publieke instituties.
Dominantie van de belangen van het bedrijfsleven :
1. Het lokaal bestuur heeft begrensde macht om de economische ontwikkeling van steden
te sturen, is sterk afhankelijk van het (internationaal) bedrijfsleven.
2. De manier waarop lokale overheden zijn gefinancierd zorgt ervoor dat zij gericht zijn op
het versterken van de lokale economie, is van belang voor werkgelegenheid en inkomens
van bewoners.
3. Het stedelijke bedrijfsleven (‘business community’) speelt een dominante rol in het
formele politieke bestuur en beleid van een stad.
4. Er is geen uniform growth machine model.
__________________________________________________________________________________
Puzzel 1 (onderzoek Engbersen): Waarom hebben Nederlandse steden zo kritisch gereageerd op de
toegenomen intra-EU-mobiliteit?
Na 2004 en 2007 uitbreiding EU: eerst idee dat arbeidsmigratie wel mee zou vallen.
Hoge aantallen:
- Het aantal personen uit de nieuwe lidstaten dat in de oude lidstaten verblijft groeide snel
van 1.1 miljoen in 2004 naar 6.1 miljoen in 2014.
- Het merendeel vertrok naar Engeland, Ierland, Duitsland, Oostenrijk, Italië, Spanje, de
Scandinavische landen en Nederland.
- Nederland heeft nu 200.000 inwoners met een Poolse migratieachtergrond.
Engeland en Ierland arbeidskrachten nodig (horeca, detailhandel), men zette de
arbeidsmarkt direct open zonder werkvergunning.
- Ze trokken naar bepaalde landen en steden (aard werkgelegenheid), binnen steden
wonen in beperkt aantal wijken. Niet random, maar selectief.
- In NL Polen terecht in Den Haag en Rotterdam.
Economisch profijtelijk, maar grote weerstand
Gunstige economische impact, gunstig voor de ontwikkeling van arbeidssectoren.
Maar: veel lokale weerstand tegen intra-EU-mobiliteit. Gemeente heel kritisch.
Voormalig wethouder Norder (Den Haag): ‘Tsunami van Polen’.
Voormalig wethouder Karakus (Rotterdam): Rotterdam-Zuid als afvoerput: ‘Dweilen met de
kraan open’.
3
, 4.2 De Stad als Politieke Arena | Master GVB 2022-2023
Diverse groep qua migratiepatronen (zie afbeelding). Naar twee dimensies kijken: binding
met NL (taal, bankrekening, participatie) of binding met thuisland (taal, geld sturen,
terugreizen).
- Transnationaal vaak hoogopgeleid.
- Tijdelijke en footloose meeste problemen.
Sociale gevolgen: het ontstaan van lokale sociale problemen
Brexit gevolg van migratie. Transformatie Engelse … door arbeidsmigranten, hen anders zien.
1. Aantallen: hoe veel? (Niet-registratie)
2. Huisvesting: malafide huiseigenaren (huisjesmelkers) en overbewoning (uitbuiting).
3. Aantasting van sociale cohesie. Overlast in stadswijken: dak- en thuisloosheid, problemen in
de publieke ruimte.
4. Belasting van het onderwijs: zij-instroom, doorstroming van leerlingen.
5. Het ontstaan van parallelle instituties (afsluiting i.p.v. integratie).
- Creëerden eigen instituties (kerken, kappers, supermarkten, festivals): tussenfase
integratie. Uiteindelijk vervagen ze (VS).
Observatie
1. De negatieve sociale gevolgen kregen veel meer aandacht dan de positieve economische
gevolgen. Waarom?
2. Relevantie van de ‘pluralistische benadering’: Nederlandse steden zijn minder afhankelijk van
het bedrijfsleven, bestuurders moeten ook de belangen van andere groepen in ogenschouw
nemen, zoals bewoners.
3. Cities can act.
Overzicht van de Nederlandse bestuursarrangementen over intra-EU mobiliteit vanaf 2004
In pursuit of multi-level governance:
- “Rotterdam asks in Europe for attention for the societal implications of labour migration
for large cities within the EU (…) and wants a European discussion regarding the
integration of EU citizens.”
- “Currently, a number of municipalities, towns and cities in various Member states are
under a considerable strain by certain immigrants from other Member States (…). This
type of immigration burdens the host countries with considerable additional costs, in
particular caused by the provision of schooling, health care and adequate
accommodation (…).”
4
