Sociale psychologie
Elliot Aronson, Timothy D. Wilson, Robin M. Akert & Samuel R. Sommers
9e editie
Nederlands
Samenvatting H1 t/m H13
Gemaakt door Saartje Koning
Inhoudsopgave
1. Inleiding sociale psychologie...............................................................................................................4
1.1 Wat is sociale psychologie............................................................................................................4
1.2 De macht van de situatie..............................................................................................................4
1.3 De macht van sociale interpretatie...............................................................................................5
1.4 De oorsprong van constructen......................................................................................................5
1.5 Sociale psychologie en maatschappelijke problemen...................................................................6
Begrippen...........................................................................................................................................6
2. Methodologie.....................................................................................................................................7
2.1 Sociale psychologie: een empirische wetenschap........................................................................7
2.2 De observationele methode: sociaal gedrag beschrijven..............................................................7
2.3 De correlationele methode: sociaal gedrag voorspellen...............................................................8
2.4 De experimentele methode: causale vragen beantwoorden........................................................8
2.5 Nieuwe ontwikkelingen in het sociaal psychologisch onderzoek................................................10
2.6 Ethische thema’s in de sociale psychologie.................................................................................10
Begrippen.........................................................................................................................................10
3. Sociale Cognitie................................................................................................................................12
3.1 De sociale denker........................................................................................................................12
3.2 Op de automatische piloot: denken zonder inspanning..............................................................12
3.3 De invloed van cultuur op sociaal denken...................................................................................14
3.4 Gecontroleerde sociale cognitie: ingespannen denken..............................................................14
3.5 Terug naar Watson......................................................................................................................15
Begrippen.........................................................................................................................................15
4. Sociale Perceptie...............................................................................................................................16
4.1 Non-verbale communicatie.........................................................................................................16
4.2 Eerste indrukken: snel en hardnekkig.........................................................................................17
4.3 Causale attributie: het beantwoorden van het waarom.............................................................18
4.4 Cultuur en sociale perceptie.......................................................................................................19
Begrippen.........................................................................................................................................20
5. Het zelf..............................................................................................................................................21
, 5.1 De oorsprong en aard van het zelfconcept.................................................................................21
5.2 Zelfkennis....................................................................................................................................21
Andere mensen gebruiken voor zelfkennis...................................................................................24
5.3 Zelfcontrole.................................................................................................................................25
5.4 Impressie management..............................................................................................................25
5.5 Zelfvertrouwen...........................................................................................................................26
Begrippen.........................................................................................................................................26
6. Behoefte om ons handelen te rechtvaardigen..................................................................................27
6.1 Een stabiel, positief zelfbeeld in stand houden...........................................................................27
6.2 Zelfrechtvaardiging in het dagelijks leven...................................................................................28
6.3 Een negatief zelfbeeld en dissonantie.........................................................................................28
6.4 Terug naar Heaven’s Gate...........................................................................................................29
Begrippen.........................................................................................................................................29
7. Attitudes en attitudeverandering......................................................................................................30
7.1 De aard en oorsprong van attitudes............................................................................................30
7.2 Attitudes en het voorspellen van gedrag....................................................................................31
7.3 Attitudeverandering....................................................................................................................31
7.4 De macht van reclame................................................................................................................33
7.5 Persuasieve boodschappen weerstaan.......................................................................................33
Begrippen.........................................................................................................................................34
8. Conformisme....................................................................................................................................35
8.1 Conformisme: wanneer en waarom...........................................................................................35
8.2 Informationele sociale invloed: de behoefte om te weten wat juist is........................................35
8.3 Normatieve sociale invloed: de behoefte om geaccepteerd te worden......................................35
8.4 Strategieën voor het gebruiken van sociale invloed....................................................................36
8.5 Gehoorzamen aan gezag.............................................................................................................37
Begrippen.........................................................................................................................................37
9. Groepsprocessen..............................................................................................................................38
9.1 Wat is een groep?.......................................................................................................................38
9.2 Groepen en het gedrag van individuen.......................................................................................39
9.3 Groepsbeslissingen.....................................................................................................................40
9.4 Conflicten en samenwerking.......................................................................................................41
9.5 Intergroepsprocessen: processen tussen groepen......................................................................42
Begrippen.........................................................................................................................................42
10. Interpersoonlijke aantrekkelijkheid................................................................................................43
10.1 Waardoor wordt aantrekkelijkheid veroorzaakt.......................................................................43
, 10.2 Contacten leggen in het tijdperk van de technologie................................................................43
10.3 liefde en intieme relaties..........................................................................................................44
10.4 het beëindigen van intieme relaties..........................................................................................46
Begrippen.........................................................................................................................................46
11. Prosociaal gedrag............................................................................................................................48
11.1 Basismotieven voor prosociaal gedrag......................................................................................48
11.2 Persoonlijke kwaliteiten en prosociaal gedrag..........................................................................48
11.3 Situationele determinanten van prosociaal gedrag..................................................................49
11.4 Het bevorderen van prosociaal gedrag.....................................................................................49
Begrippen.........................................................................................................................................50
12. Agressie..........................................................................................................................................51
12.1 De definitie en oorzaken van agressie.......................................................................................51
12.2 Sociale situaties en agressie......................................................................................................52
12.3 Geweld in de media..................................................................................................................52
12.4 Agressie terugdringen...............................................................................................................53
12.5 De cyclus van afwijzing en woede doorbreken.........................................................................53
Begrippen.........................................................................................................................................53
13. Vooroordelen..................................................................................................................................54
13.1 Veroordelen: een alomtegenwoordig sociaal verschijnsel........................................................54
13.2 Het opsporen van onderdrukte of onbewuste vooroordelen...................................................54
13.3 De effecten van vooroordelen..................................................................................................55
13.4 Drie aspecten van het sociale leven die vooroordelen kunnen veroorzaken............................55
13.5 Het terugdringen van vooroordelen.........................................................................................56
Begrippen.........................................................................................................................................56
,1. Inleiding sociale psychologie
1.1 Wat is sociale psychologie
Psychologie = wetenschap van het gedrag en de psychische processen van het individu
Sociale psychologie = wetenschappelijke studie naar de manier waarop gedachten, gevoelens en
gedragingen van mensen worden beïnvloed door de werkelijke of imaginaire aanwezigheid van
andere mensen
Sociale invloed = het effect dat woorden, daden of aanwezigheid van andere mensen hebben op
onze gedachten, gevoelens, attitudes of gedrag
Rechtstreekse pogingen tot overreding iemand probeert opzettelijk het gedrag van een ander te
veranderen
Aspecten van sociale invloed
1. Sociale invloed gaat verder dan gedrag gedachten en gevoelens
2. Meer uitingsvormen dan doelbewuste pogingen tot overreding
Empirische methode = op waarneming en of onderzoek gebaseerde methode voor het toetsen van
hypothesen
Waarom empirisch? mensen zijn onbewust voor reden waarom ze iets doen, dus proberen het te
rechtvaardigen
Verschil met andere disciplines sociale psychologie onderscheid zich omdat het niet focust op de
objectieve betekenis van sociale situaties, maar richt op de manier waarop mensen beïnvloed worden
door hun sociale omgeving
Construct = de manier waarop mensen de sociale wereld waarnemen, begrijpen en interpreteren
Vb. Jonas & Anna om jonas gedrag te voorspellen, heb je niet genoeg aan details van
anna’s gedrag, maar ook interpretatie van jonas nodig
De sociale psychologie richt zich op de wortels van deze interpretaties en determinanten van
gedachten, gevoelens en gedragingen van mensen
Determinant = bepalende factor in een ontwikkeling of toestand
Discipline Analyseniveau
Biologen Genen, hormonen of neurotransmitters
Persoonlijkheids/klinisch Individu
Sociologie Sociale klasse, sociale structuur en sociale instituties (samenleving als geheel)
Doel van sociale psychologie
1. identificeren van de universele eigenschappen van de menselijke natuur die ervoor zorgen
dat iedereen gevoelig is voor sociale invloed, onafhankelijk van sociale klasse of cultuur
2. Ontdekken van universele wetten en culturele verschillen
1.2 De macht van de situatie
Fundamentele attributiefout = neiging om eigen en andermans gedrag toe te schrijven aan
persoonlijkheidstrekken en andere interne factoren te overschatten en rol van externe, situationele
factoren te onderschatten
Centraal inzicht van sociale psychologie gedrag word zelden door persoonlijkheden veroorzaakt,
maar veelal door situaties waar ze zich in bevinden
,Attributie = toeschrijven van oorzaken aan het eigen of aan andermans gedrag en dat gebruiken als
verklaring
Hoe geeft attributie ons een onterecht gevoel van veiligheid bizar gedrag verklaren door
slachtoffers te zien als gestoord persoon. Geeft ons gevoel dat het ons nooit kan overkomen,
daardoor zijn we kwetsbaar voor mogelijk destructieve sociale invloeden en daalt ons bewustzijn
hiervan
Vb. onderzoekers en studenten categorie competitief of coöperatief
1.3 De macht van sociale interpretatie
Definiëren van een sociale situatie objectieve eigenschappen van een situatie bepalen
Behaviorisme = psychologische stroming met idee dat je moet kijken naar bekrachtigende
eigenschappen van de omgeving om gedrag te bepalen
> gedrag wordt verklaard door beloningen en straffen in de omgeving
> niet nodig om subjectieve zaken als denken en voelen bij te betrekken
Gestaltpsychologie = psychologische stroming die belang benadrukt van bestuderen van de
persoonlijke subjectieve manier waarop een object wordt waargenomen (het gestalt) ipv het
bestuderen van de manier waarop de objectieve, fysieke eigenschappen van het object zijn
samengevoegd
Fenomenologie = filosofische methode die probeert de wereld in de geest en het wezen der dingen
te beschrijven op basis van geestelijk intuïtieve beschouwing van dingen
Kurt Lewin grondlegger sociale psychologie stap om gestaltpsychologie ook op sociale situaties
toe te passen
Heider medeoprichter sociale psychologie iemand reageert op wat hij denkt dat de ander
waarneemt, voelt of denkt
Naïef realisme = de overtuiging dat ieder van ons dingen waarneemt zoals ze echt zijn
Vb. Ross Israelische onderhandelaars
1.4 De oorsprong van constructen
2 motieven die van essentieel belang zijn:
1. Behoefte aan een positief zelfbeeld
2. Behoefte om de wereld accuraat waar te nemen
Festinger Deze motieven kunnen ons in tegengestelde richtingen trekken in dat moment de
waardevolste inzichten
Vb. Vietnamese oorlog en bouw van Betuwespoorlijn
Positief zelfbeeld
Positief zelfbeeld = evaluatie van mensen van hun eigen eigenwaarde (goed, competent en
beschaafd)
Negatieve invloed van positief zelfbeeld;
Vroeger gedrag rechtvaardigen
Lijden en zelfrechtvaardiging
vb. experiment ontgroening met 2 uitkomsten
1. Menselijke wezens zijn gemotiveerd om een positief beeld van zichzelf in
stand te houden
2. Dit zorgt ervoor dat zij onder speciale omstandigheden dingen doen die
verrassend of paradoxaal lijken
,Accuraat waarnemen
Mensen zijn bedreven in denken, overwegen en deduceren vermogen tot redeneren
Sociale cognitie = hoe mensen denken over zichzelf en de sociale wereld; hoe mensen sociale
informatie selecteren, interpreteren, herinneren en gebruiken om oordelen te vormen en
beslissingen te nemen
Fouten maken in pogingen om situaties te begrijpen en voorspellen, omdat we niet alle feiten hebben
om een situatie accuraat te beoordelen
Onze verwachtingen over de sociale wereld kunnen ook ons vermogen om de wereld accuraat waar
te nemen beïnvloeden
Selffulfilling prophecy = je verwacht bepaald gedrag van jezelf of iemand anders, dus handel je op
zo’n manier dat deze verwachting waarheid wordt
Andere motieven
Andere motieven voor constructen
Biologisch (honger en dorst)
Angst
Belofte van liefde, goedkeuring en andere beloningen waar sprake is van sociale uitwisseling
Behoefte aan controle
1.5 Sociale psychologie en maatschappelijke problemen
Waarom willen mensen oorzaken van sociaal gedrag bestuderen?
1. Nieuwsgierig
2. Bijdrage kunnen leveren aan de oplossing van maatschappelijke problemen
Welke maatschappelijke problemen?
Vooroordelen
Energiebewustzijn
Gezonde leefgewoonten
Geweld op school
Seksuele intimidatie
Begrippen
Attributie Fenomenologie Positief zelfbeeld
Behaviorisme Fundamentele attributiefout Psychologie
Construct Gestaltpsychologie Sociale cognitie
Determinant Hypothese Sociale invloed
Empirische methode Individuele verschillen Sociale psychologie
,2. Methodologie
Het omstander effect = situaties waarin getuigen geen hulpverlenen
2.1 Sociale psychologie: een empirische wetenschap
Hindsight bias = neiging van mensen om hun vermogen om een uitkomst te voorspellen te
overdrijven nadat ze te weten zijn gekomen hoe die uitkomst eruitziet
Festinger inspiratie uit ontevreden over behaviorisme ontstaan dissonantietheorie = doet
voorspellingen over wanneer en hoe mensen hun attitudes zouden veranderen
Ontstaan van dissonantietheorie op basis van voorbeeld leidster Keech van het geloof van Seekers
Continu proces van theoretische verfijning
hypothesen worden op basis van resultaten nieuwe hypotheses
Theorie ontwikkeld
getest word de theorie herzien testen
Hypothesen zijn vaak gebaseerd op persoonlijke observaties
Vb. Moord op Genovese meeste schreven passieve gedrag van buren toe aan apathie.
Terwijl onderzoekers Latané en Darley hoe meer getuigen van een noodsituatie, hoe
kleiner de kans dat een individu zal ingrijpen = spreiding van verantwoordelijkheid
Onderzoeksmethoden:
Methode Focus Beantwoorde vraag
Observationeel Beschrijven Wat is de aard van het fenomeen
Correlationeel Voorspellen Als we x kennen, kunnen we y dan
voorspellen?
Experimenteel Causaliteit Is variabele x de oorzaak van
variabele y?
2.2 De observationele methode: sociaal gedrag beschrijven
Observationele methode = onderzoek bedoeld om een beschrijving te geven van een bepaalde groep
mensen of bepaald type gedrag
> onderzoeker observeert mensen en legt observeringen systematisch vast
Manieren van observationele methode
1. Observaties van reëel gedrag
2. Analyse van archieven
= verzamelde documentatie van een cultuur wordt onderzocht (dagboeken, kranten etc)
Etnografie = methode waarbij onderzoeker probeert een groep of cultuur te begrijpen door die van
binnenuit te observeren, zonder de groep zijn eigen normen en waarde op te leggen
Culturele antropologie = studie naar menselijke culturen en samenlevingen
Operationaliseren van variabelen = gedragingen specifiek definiëren
Interbeoordelaarsbetrouwbaarheid = mate van overeenkomst tussen de resultaten van twee of
meer mensen die onafhankelijk van elkaar een dataset observeren en coderen voorkomt
subjectieve observaties
Beperkingen van observationele methode
Geen informatie over waarom iets gebeurt
Moeilijk observeerbaar
,2.3 De correlationele methode: sociaal gedrag voorspellen
Correlationele methode = twee of meer variabelen worden systematisch gemeten waardoor de
relatie tussen die variabelen wordt vastgelegd
Correlatie wordt berekend door correlatiecoëfficiënt = maat voor correlatie waarmee je de
samenhang kunt vaststellen tussen 2 variabelen
Vb. Vragenlijstonderzoek = onderzoek waarin representatieve steekproef van mensen vragen
gesteld worden over hun gedrag
Voordelen van surveys:
1. Geeft correlatie weer tussen variabelen die moeilijk observeerbaar zijn
2. Representatieve steekproef te nemen van de bevolking
Nadelen van surveys:
1. Onnauwkeurigheid van de antwoorden
2. Sociaal wenselijke antwoorden
Meer vertellen dan je kunt weten- fenomeen = vaak weten mensen het antwoord niet, maar denken
ze van wel
2 soorten steekproeven
1. Aselecte steekproef
= iedereen in die populatie heeft evenveel kans om geselecteerd te worden
2. At random steekproef
= het willekeurig indelen van een populatie
Grootste nadeel van correlationele methode vertelt ons dat de twee variabelen samenhangen,
maar niet wat de oorzaak is
2.4 De experimentele methode: causale vragen beantwoorden
Experimentele methode = methode waarbij de onderzoeker proefpersonen willekeurig aan
verschillende condities toewijst en ervoor zorgt dat deze condities identiek zijn met uitzondering van
de onafhankelijke variabele
> onderzoeker manipuleert de gebeurtenis
2 variabelen
1. Onafhankelijk
= variabele die een onderzoeker manipuleert om te zien of dat effect heeft op een ander
variabele
2. Afhankelijk
= variabele die een onderzoeker meet om te zien of die wordt beïnvloed door de
onafhankelijke variabele
Voorbeeld experiment Latané en Darley over omstander effect en resultaten:
Aantal omstanders Aantal helpers
Deelnemer + slachtoffer 85 %
Deelnemer + slachtoffer + 2 anderen 62 %
Deelnemer + slachtoffer + 4 anderen 31 %
Resultaat: belangrijke determinant geïdentificeerd die bepaalt of mensen helpen; namelijk, de
perceptie van het aantal omstanders
,Interne validiteit
Hoe kunnen we er zeker van zijn dat deze verschillen zijn ontstaan door verschillen in het aantal
omstanders en niet door andere factoren?
Interne validiteit = de mate die aangeeft dat de onafhankelijke variabele van invloed is op de
afhankelijke variabele
Hoe? Alle irrelevante variabelen te beheersen en door mensen willekeurig toe te wijzen aan
experimentele condities
Verschillen tussen proefpersonen minimaliseren door willekeurige toewijzing aan een conditie =
proces wat er voor zorgt dat proefpersonen gelijke kans hebben om in een bepaalde conditie van het
experiment teerecht te komen.
Verschil met quasi-experimenteel onderzoek in quasi worden proefpersonen niet random
toegewezen aan een conditie
Er is altijd een kleine kans dat condities niet goed verdeeld zijn onder proefpersonen
Daarom Overschrijdingskans (p-waarde) = statistische technieken berekend getal dat
vertelt hoe waarschijnlijk het is dat de resultaten van een experiment bij toeval zijn ontstaan
> p-waarde van minder dan 5% zijn resultaten significant
Waarschijnlijkheidskans = kans dat resultaten het gevolg zijn van toevalsfactoren i.p.v. onderzochte
onafhankelijke variabele
Externe validiteit
Externe validiteit = mate waarin de resultaten van een onderzoek gegeneraliseerd kunnen worden
naar andere situaties en andere mensen
2 soorten generaliseerbaarheid
1. Generaliseerbaarheid over situaties
= mate waarin we kunnen generaliseren van de situatie die de onderzoeker heeft
geconstrueerd naar situaties in het dagelijks leven
2. Generaliseerbaarheid over mensen
= mate waarin we kunnen generaliseren van de mensen die aan het experiment hebben
deelgenomen naar mensen in het algemeen
Psychologisch realisme = mate waarin de psychologische processen die worden getriggerd in een
experiment lijken op psychologische processen in het dagelijks leven
> wordt vergroot als mensen betrokken voelen bij realistische gebeurtenis
Coverstory = beschrijving van het doel van het onderzoek die anders is dan het werkelijk doel
om psychologisch realisme te waarborgen
Alledaags realisme = mate waarin experiment lijkt op situaties in het dagelijks leven
Veldexperimenten = experimenten die in een natuurlijke setting plaatsvinden i.p.v. laboratorium
> verhogen externe validiteit
Vb. Fischer en Greitemeyer experiment met fietsen dief
Compromis tussen interne en externe validiteit
1. Lastig om situatie beheersen zodat irrelevante variabelen geen invloed hebben op resultaten
en proefpersonen willekeurig toewijzen
, 2. Lastig ervoor te zorgen dat de resultaten generaliseerd kunnen worden naar het dagelijks
leven
Basisdilemma van de sociaal psycholoog = zeer moeilijk om experiment uit te voeren met een grote
interne als externe validiteit
Replicatie = herhaling van het onderzoek met proefpersonen uit een andere populatie of in een
andere setting
Meta-analyse = techniek die het gemiddelde van 2 onderzoeken berekent om te zien of het effect van
onafhankelijke variabele betrouwbaar is
2 onderzoek redenen
1. Fundamenteel onderzoek
= gericht op vinden van het beste antwoord op de vraag waarom mensen zich gedragen zoals
ze zich gedragen puur uit nieuwsgierigheid
2. Toegepast onderzoek
= gericht op het oplossen van een specifiek maatschappelijk probleem
Lewin ‘niets is zo praktisch als een goede theorie’ betekenis: om lastige maatschappelijke
problemen op te lossen, moet je onderliggende psychologische dynamieken van menselijke natuur en
sociale interactie begrijpen
2.5 Nieuwe ontwikkelingen in het sociaal psychologisch onderzoek
Cross cultureel onderzoek = onderzoek waarbij proefpersonen afkomstig zijn uit verschillende
culturen om te zien of psychologische processen in meerdere culturen aanwezig is
Veelgebruikte theorie om sociaal gedrag te verklaren Evolutietheorie = concept dat Darwin
ontwikkelde om te verklaren waarom dieren zich aan hun omgeving aanpassen
2.6 Ethische thema’s in de sociale psychologie
Dilemma tussen experiment zoveel mogelijk op realiteit te laten lijken en voorkomen dat
proefpersonen onnodige stress ervaren, kan minder problematisch zijn als onderzoekers
geïnformeerde toestemming zouden krijgen van hun proefpersonen.
Geïnformeerde toestemming = uitgesproken bereidheid om deel te nemen aan een experiment
Misleiding = proefpersonen worden met opzet verkeerd geïnformeerd over het werkelijke doel van
een onderzoek of over gebeurtenissen
Zoals coverstory
Debriefing = proces waarbij proefpersonen na afloop van een experiment te horen krijgen
wat het werkelijke doel van het experiment was en wat er precies is gebeurd
Een aantal ethische principes voor psychologen die onderzoek doen. De proefpersoon moet:
Schriftelijk worden geïnformeerd
Voldoende bedenktijd krijgen
Schriftelijk toestemming geven voor deelname
Mag zich te allen tijde uit het onderzoek terugtrekken
Verzekerd zijn tegen eventueel ontstane schade
Begrippen
Afhankelijke variabele Analyse van archieven At random steekproef
Alledaags realisme Aselecte steekproef
