Samenvatting voor 5 Havo Aardrijkskunde CE & SE
Gemaakt uit de volgende boeken:
Wereldwijs Aarde (1 2) over vulkanisme, opbouw van de aarde en natuurrampem.
Wereldwijs Wereld 2 over globalisering
Wereldwijs Leefomgeving over water en en energie
Wereldwijs Indonesië over handel en globalise...
Opbouw is wel prima, er staan echter veel spelfouten in. Belangrijke begrippen zijn fout gespeld en er is ook een gebrek aan interpunctie, waardoor het niet makkelijk leest. Maar toch in de opbouw wel nuttig.
Door: bowy62 • 6 jaar geleden
Geen goede interpunctie, veel spelfouten etc. Wel heel uitgebreid en volledig.
, Aarde
Het actualiteitsprincipe
Een aanname dat hoe het vroeger ging het nu ook gaat bv, het verschuiven van platen
Geologisch tijdschaal
Geologische processen nemen soms wel miljarden jaren in beslag daarom spreek je van een aparte
tijdschaal (jong – oud)
Geologische ouderdom
De tijd is opgedeeld in geologisch tijdvakken in z’n tijdvak leefde een bepaald soort dieren en
planten. Daardoor kan je uit een gidsfossiel afleiden hoe oud een dier/plant ongeveer is (relatieve
ouderdom)
Opbouw van de aarde
De aarde is opgebouwd uit “schillen” binnen in heb je de aardkern deze straalt warmte uit
Daar om heen is de aardmantel die is in tweeën gesplitst het vaste gedeelte en de asthenosfeer, dit
deel zorgt voor de beweging van platen door convectiestroming (warmte circulatie). Als buitenste
laag heb je de aardkorst deze is opgebouwd uit platen, die platen zijn weer opgedeeld in oceanische
korst (zwaar en basalt) en continentale korst (licht en graniet).
Het afkoelen van de aarde
In de aarde is natuurlijk warmte opgeslagen, deze zit er al sinds de oerknal. Steen geleid maar
moeizaam waardoor er weinig warmte doorgelaten wordt
Mid-oceanische ruggen en subductiezones
Door de convectiestroming in de asthenosfeer zijn de platen altijd in beweging, deze beweging heet
platentektoniek, een kant van een plaat bestaat meestal uit een Mid-oceanische rug (uitelkaar/
divageren) en de andere kant een subductiezone (in elkaar/ convergente) dat gebied is de
plaatgrens. een convergente plaatgrens is te herkennen aan de diepte in de zeebodem
(diepzeetrog) deze ontstaat doordat de (zwaardere) oceanische plaat onder de (lichtere)
continentale plaat schuift. Door deze ineendruk ontstaan plooiingsgebergtes.
Explosief en effusief vulkanisme
Onder de aardkorst bevindt zich magma (vloeibaar gesteente) door druk zoekt deze magma zich een
weg naar boven door scheuren en gaten in het aardoppervlak (eruptie)
Dat kan explosief (slingeren) gebeuren of effusief (vloeien)
Explosief
Hoge gasdruk door het doordringen van veel water (stoom) maar het niet weg kunnen van stoom.
Als de samenstelling uit graniet bestaat is de magma dik en stroperig, hij kan moeilijk ontgassen.
Met een explosieve eruptie kan er veel steen en puin de lucht in worden geslingerd
Effusief
Als de magma is samengesteld uit basalt (oceanische korst) is de magma dunner en vloeibaarder
daardoor kan het makkelijker ontgassen en is de druk dus lager.
Schildvulkaan
Ontstaan bij vloeibare magma, het stroomt rustig uit het midden waardoor het een cirkelvormige
vorm krijgt
2
, Spleetvulkaan
Langgerekte scheur of spleet waar vloeibare magma uitstroomt. deze lagen blijven over elkaar
vloeien waardoor er een opstapeling van basalt lagen ontstaan
Stratovulkaan
Ontstaan bij taai magma en veroorzaakt een explosieve uitbarsting, waarbij alles hoog de lucht in
wordt geschoten. Zo ontstaat er een ongelijke kegelvormige helling.
Calderavulkaan
Groot cirkelvormig gat het ontstaat na een heftige uitbarsting van een Stratovulkaan waarbij de
bovenkant er vanaf is gevlogen. Op de bodem kan een nieuwe vulkaan ontstaan.
Vulkanen bij mid-oceanische ruggen
Ontstaan als Spleetvulkaan door uitrekken aardkorst. Met een hoog genoegen opbouw kan deze
veranderen in een schildvulkaan. De vulkaan wordt meegevoerd met de aardkorst waardoor het met
mate minder actief wordt.
Vulkanen bij subductiezones
Door het ineendrukken van de platen wordt de magma ook naar boven gedrukt. Er ontstaan zo
explosieve vulkanen door de aanwezigheid van graniet en zeewater (diepzeetrog)
Vulkanen boven hotspots
Niet elke vulkaan is gebonden aan de convectiestroming, hotspots blijven op de zelfde plek. Het laat
“bellen” lava los die vulkanische eilanden maken teweeg, deze eilanden worden echter wel
meegevoerd door de convectiestroming waardoor er weer een nieuw eiland kan ontstaan,
Ouderdom en ligging gebergte
Hoe oud een gebergte is kan je zien aan de hoogte hoe ouder een gebergte is hoe kleiner die is
(afbraak). Gebergtes liggen altijd aan (oude)plaatgrenzen.
Plooiingsgebergte door continentale botsing
Als continenten naar elkaar toe bewegen wordt de zeebodem tussen deze twee na elkaar toe
gedrukt zo ontstaat er een nieuwe berg tussen. De continenten stoppen dan met bewegen omdat ze
zelfde plaatsoorten niet onder of boven elkaar kunnen
Breukgebergte
Door opstijgende magma kunnen er breuken in plooiingsgebergtes ontstaan. Door het bewegen van
de aardlagen kunnen deze stukken los van elkaar bewegen, zo ontstaan er horsten (langgerekte
stijging gebieden) en slenken (langgerekte dalingsgebieden)
Aardbevingen
Door de wrijving die ontstaat bij plaatgrenzen wordt er een spanning opgebouwd, als er genoeg
spanning is ontlaad deze zich met een snelle verschuiving. Deze verschuiving begint diep in de aarde
het hypcentrum dat verplaatst zich naar boven (epicentrum) daar is de trilling het heftigst. De
zwaarte van de aardbeving hangt af van de hoeveelheid spanning die is opgebouwd.
Tsunami
Een aardbeving op de bodem van de zee kan een Tsunami teweeg brengen anders dan op land
ontstaat deze door een plotselinge horizontale beweging of door een grote aardverschuiving.
Op open zee merk je er weinig van de golven zijn langgerekt als de golven de kust bereiken worden
ze door het ondiepe hoger en korter
3
, Verwering
Gelijk met de opbouw van gesteente begint ook de afbraak door exogene processen (processen van
buitenaf zon, regen etc) de afbraak door exogene processen heet ook wel erosie.
Door erosie wordt het gesteente kapot gemaakt zonder dat de samenstelling veranderd.
(mechanische verwering) . Bij chemische verwering (zuren water zuurstof) veranderd de
samenstelling van het materiaal bv kalksteen en water
Rivierstelsels
Bij erosie speelt water een belangrijke rol (hydrologische kringloop). Het water slijt een weg uit door
het land (geulerosie) al deze geultjes vormen het stroomstelsel van een rivier. Het water wat
afstroomt op de zelfde rivier noemen we een stroomgebied. De dichtheid van het aantal riviertjes in
dal geef je aan met de dal dichtheid. De mens kan de bodemerosie versnellen.
Basis en piekafvoer
Het grondwater wat in een rivier stroomt is de basistoevoer alles wat er in het natte seizoen nog
bijkomt door neerslag is de piektoevoer. Dat heeft te maken met de dichtheid van de bodem en de
vegetatie
Delta en puinwaaiers
Waar het verhang van een rivier lager is daalt de stroomsnelheid daardoor wordt er veel sediment
afgezet. Daardoor wordt de loop van de rivier opgevuld waarna deze een nieuwe weg zoekt. Wat er
achterblijft zijn puinwaaiers. Als de wind vat krijgt op de onbegroeide puinwaaiers kunnen deze
verwaaien wat duinvorming tot gevolg heeft. Een puinwaaier bij een riviermonding wordt een delta
genoemd
4
, Wereld
Globalisering
Het verschijnsel dat er in de wereld meer samenhang ontstaat en er meer landgrens overschrijdende
praktijken plaatsvinden
Bedrijven landen en mensen werken meer samen
o Internationaletaakverdeling
o Netwerksamenleving
Meer grens overschrijdende stromen goederen/mensen/informatie
o Tijdruimtecompressie
Bedrijven/landen oefenen steeds meer invloed op elkaar uit
o Alles in de wereld heeft invloed op elkaar
Internationalisering
Grens overschrijdende activiteit hoeft geen betrekkingen te hebben op de wereld. Bv toerist/handel
naar buurland
Mondialisering/globalisering
Waar een wereldwijde samenhang is bv een MNO
De kenmerken van globalisering
1. Bedrijven, landen en mensen werken samen
a. Iets kan niet gemaakt worden zonder de kennis van land a de grondstoffen van b en
de productiecapaciteit van c
2. Meer grensoverschrijdende stromen van goederen mensen en informatie
a. Omdat informatie makkelijk over wordt gebracht communiceert iedereen met elkaar
(internet)
b. Door tijd ruimtecompressie kan iedereen sneller en goedkoper reizen door de wereld
c. Door de wereldmarkt halen mensen uit andere landen hun goederen
d. Bedrijven verdienenden over de gehele wereld geld wat via geldstromen wordt
verdeeld over de wereld + beursgang
3. Bedrijven en landen oefenen steeds meer invloed op elkaar uit
a. Als er iets in land a gebeurd heeft het gevolgen op de rest, marktbeleid etc
Internationale taakverdeling
Op een wereldwijde markt is het niet handig dat mensen/bedrijven allemaal hetzelfde produceren.
Daarom zijn de taken ‘’verdeeld’’. Land S levert grondstoffen land B heeft industrie en land C kennis
en land D dienstverlening. Al deze landen hebben elkaar nodig en moeten daarom specialiseren.
Wereldeconomie
Omdat al deze landen zo elkaar nodig hebben is er spraken van een wereldeconomie. Hier kunnen
bedrijven van profiteren.
Interactietheorie van Ullman
Legt uit waarom bedrijven of mensen verplaatsen:
1. Complementariteit
a. Plek A heeft iets wat plek B niet heeft
2. Tussenliggende mogelijkheden
5
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper JoranTibor. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,49. Je zit daarna nergens aan vast.
