Reflectie op Gezondheidswetenschappen:
Wetenschapsgeschiedenis:
Hoorcollege 1:
Waarom geschiedenis?
- Wie wij zijn, wat wij denken en wat wij doen veelal product van historische ontwikkelingen
- Geschiedenis is een laboratorium of proeftuin van visies en praktijken op medisch gebied
Intellectueel eigendom:
- Essentieel voor het beloningssysteem wetenschappelijke wereld
Belangrijkste soort ‘kapitaal’ voor een wetenschapper
Reputaties en carrières hangen er van af
- Tevens problematisch
Vaak aangevochten door anderen
Geen patentsysteem voor puur intellectuele goederen
- Meest directe claim op kennis: ontdekking
Criteria nobelprijzen natuurkunde, geneeskunde, scheikunde
- Geschiedenis gevuld met bekende ontdekkingen
- Zwaar bevochten in verleden
Bijvoorbeeld Newton versus Leibniz over differentiaalrekening
- 1952 Selman Waksman Nobelprijs ontdekking geneesmiddel tegen tbc: streptomycine
Proces Albert Schatz: royale vergoeding
Ontdekking HIV:
- Mei 1983: team van Luc Montagnier, Pasteur Instituut Parijs, isoleert retrovirus (LAV)
afkomstig van aidspatiënt
- Mei 1984: team van Robert Gallo, NCI Maryland, toont aan dat retrovirus (HTLV-III) oorzaak
AIDS
- 1987: regeling met medewerking van presidenten Frankrijk en VS:
Montagnier en Gallo beiden co-ontdekkers
Patenten AIDS-test 50-50 verdeeld
- 1993: Gallo verdacht en vrijgepleit van integriteitsschending
- 2008: Nobelprijs naar Montagnier, niet Gallo
Beeld van ontdekkingen:
- Gebeurtenissen, gekoppeld aan:
Een specifieke wetenschapper, de ontdekker
Specifieke plaats en tijd
Nieuw inzicht of waarneming: ‘Aha-Erlebnis’, eurekamoment
Ontdekking Uranus:
- William Herschel, 13 maart 1781:
‘in the quartile near Zeta Tauri … is a curious either nebolous star or perhaps a comet’
- 17 en 19 maart: neemt verplaatsing waar
Dus komeet, maakt ontdekking bekend
- Is waarneming voldoende voor ontdekking?
, - Object tussen 1690 (John Flamsteed) en 1781 al 17 keer waargenomen en als ster
geregistreerd
- Opgave: reconstructie baan komeet
Wiskundigen, pogingen falen
- Nevil Maskelyne: vermoeden planeet
- Anders Lexell: reconstructie planetenbaan
- Groeiende consensus, twijfels Herschel
Wie ontdekte Uranus?
- Eerste waarnemer?
- John Flamsteed, als eerste geregistreerd?
- William Herschel, eerste die beweging ziet?
- Nevil Maskelyne eerste met suggestie planeet?
- Anders Lexell, eerste met sterke aanwijzingen?
- Latere astronoom?
Ontdekking vitamine B1:
- Christiaan Eijkman, Nobelprijs voor fysiologie of geneeskunde 1929
- Voor ‘discovery of the antineuritic vitamin’, die helpt beri-beri te voorkomen
- Eind jaren 1880 in militair hospitaal in Java
Beri-Beri:
- Probleem ontstaat in Nederlandse koloniën (Nederlands-Indië)
- Fatale ziekte, aantasting zenuwstelsel
- Snelle opkomst eind 19de eeuw
- Komt veel voor in gevangenissen en leger
- In politiek gevoelige periode van herhaalde opstanden tegen koloniale regime (Atjeh-
oorlogen)
- Nederlandse regering geeft Pekelharing (hoogleraar pathologie) opdracht oorzaak Beri-Beri
op Java te onderzoeken (1886)
- Voorzien van bescheiden laboratorium in militair hospitaal Batavia
- Eijkman assistent (later directeur laboratorium)
- Pekelharings conclusie: bacteriële ziekteverwekker, adviseert ontsmetting, terug naar
Nederland
Ontdekking vitamine B1:
- 1889 Eijkman signaleert plotselinge uitbraak van zenuwaandoening onder kippen, gevolgd
door even plotseling herstel
- Kippen tijdelijk gevoed met restanten geslepen rijst
- Eijkman stelt verband vast tussen ‘pluimvee polyneuritis’ en dieet geslepen (witte) rijst
- Rol zilvervlies, bevat beschermende werking, verwijderd door machinaal slijpproces
- Adolphe Vorderman: epidemiologische studie in gevangenissen Java
- Toont overtuigend verband tussen beri-beri en geslepen rijst
- Publiceert resultaten (1897)
- Suggestie Eijkman: zilvervlies bevat tegengif tegen zenuwbeschadigend gif, geproduceerd
door micro-organismen die floreren op zetmeelrijk dieet van rijst
- Onderzoek op Java voortgezet door Gerrit Grijns
, - 1901: niet alleen zilvervlies, ook veel peulen en bonen bieden bescherming
- Denkt aan voedingsdeficiëntie (Hopkins)
- 1909: sluit bacteriologische ziekteverwekker uit
- 1910: beri-beri veroorzaakt door gebrek aan ‘zenuwvoedsel’
- Verzet Eijkman
- Voorkeur aan bacteriologische oorzaak
- 1913: bacteriologisch gif niet uitgesloten: als infectietheorie al zwak staat, geldt dat ook voor
voedingstheorie
- 1918: neemt vitamineterminologie over
- 1929: in Nobel-voordracht reconstructie ontdekking vanuit vitamineperspectief
- 1912: Poolse biochemicus Casimir Funk noemt anti-beriberifactor ‘vitamine’
- 1926: Barend Jansen isoleert anti-beri-beri-vitamine, introduceert term aneurine
- 1936: Robert Williams stelt chemische structuur vast, slaagt erin het te synthetiseren:
thiamine
Wie heeft vitamine B1 ontdekt?
- Pekelharing?
- Eijkman, eerste aandacht voor rol zilvervlies?
- Vorderman, eerste die relatie ziet tussen beri-beri en dieet geslepen rijst?
- Grijns, eerste met idee voedseldeficiëntie?
- Jansen, eerste om vitamine te isoleren?
- Williams, eerste inzicht in chemische structuur en eerste om vitamine te synthetiseren?
Wat is nodig om van een ontdekking te kunnen spreken?
- Waarnemen?
- Als iets nieuws herkennen?
- Inzicht in aard van het ontdekte?
- Overtuigende argumenten?
- Brede erkenning van ontdekking?
Ontdekking is proces:
- Stap 1: nieuw verschijnsel als nieuw herkennen
- Stap 2: authenticiteit vaststellen
- Stap 3: interpretatie
Vaak eerst in bekende categorieën: ster, komeet, bacterie
Ontwikkeling nieuw begrippenapparaat
- Stap 4: ondersteuning zoeken voor interpretatie
- Stap 5: acceptatie door wetenschappelijke gemeenschap
Betrokkenheid meerdere wetenschappers:
- Omdat ontdekking vaak heel veel kleine stappen vergt, kan een ontdekking meestal niet aan
1 iemand worden toegeschreven
- Dat gebeurt in de regel echter wel (hetzelfde geldt voor uitvindingen)
- Waarom?
Behalve beloningsstructuur
