Leerdoelen burgerlijke cultuur KUA VWO 6
17e eeuw
Je weet dat De Republiek zocht naar zijn plaats tussen grootmachten en dat Amsterdam
werd neergezet als centrum van wereldhandel over zee. In de zeventiende eeuw ontstaat in
de Verenigde Republiek der Nederlanden een cultuur waarin de Burgerij bepalend is. Men
spreekt vanwege de enorme welvaart en de bloei van kunst en wetenschap daarom van de
Gouden Eeuw. De goede handel, maar ook de Nederlandse ondernemendheid en
handelsgeest, de afsluiting van de Schelde in Antwerpen als de godsdienstige tolerantie (al
was het Calvinisme leidend) speelden eveneens een grote rol voor het ontstaan van deze
Gouden Eeuw. Amsterdam kon zo uitgroeien tot het centrum van de wereldhandel.
Dankzij de gunstige geografische ligging aan het water, een goede infrastructuur, goede
aanvoer van handelswaren (visserij, nijverheid) vanuit de omgeving, de aanwezigheid van
deskundige handelslieden (velen waren gevlucht uit Antwerpen), een hoge graad van
alfabetisering, een goed en vrij handelsklimaat. Nederlanders verenigd in de Verenigde
Oost-Indische Compagnie (1602) gingen op handelsreizen; de West Indische Compagnie
(1622) dreef handel en stichtte nederzettingen maar nam ook deel aan slavenhandel. Daar
vestigden zij handelskolonies door overzeese gebiedsdelen in beslag te nemen en veelal de
lokale bevolking te onderwerpen aan hun gezag.
Je weet dat er sprake was van een vrije markt en dat die bestond uit de volgende
opdrachtgevers: overheden, gezelschappen, verenigingen, burgers. De kunst in de Gouden
Eeuw was vooral - maar niet alleen - gericht op de smaak van deze gegoede burgerij dankzij
een vrije markteconomie waarin de vraag naar kunst het aanbod medebepaalde. De
schilderkunst in deze tijd laat de belangstelling van de kopers zien (individuele burgers, maar
ook corporatieve opdrachtgevers: gilden, stadsbesturen), zij gaven opdrachten voor
portretten, groepsportretten, historieschilderingen en zeegezichten en zij kochten
landschappen, stillevens (Vanitas) en genrestukken. Het Calvinistische geloof was daarin te
herkennen: kunst was vaak bedoeld zowel ter lering als ter vermaak (moralisme).
Je weet dat de Republiek functioneerde als een wetenschappelijke vrijplaats met
universiteiten en uitgeverijen. Door de welvaart in de republiek konden meer mensen zich
specialiseren en onderzoek uitvoeren. De Republiek als wetenschappelijke vrijplaats:
universiteiten en uitgeverijen.
Empirisch onderzoek (bijvoorbeeld anatomische theaters); cartografie.
Uitvindingen (bijvoorbeeld camera obscura).
Toneelmachines: kunst- en vliegwerk.
Rariteitenkabinetten; verzamelingen als studiemateriaal (bijvoorbeeld Rembrandt van
Rijn), encyclopedische verzamelingen.
Je weet dat het doen van empirisch (naar waarneming) onderzoek op kwam (bijvoorbeeld
anatomische theaters); cartografie. Men ging empirisch onderzoek doen, dus onderzoek
waarbij waarneming centraal staat. Ze gingen bijvoorbeeld reizen en konden zo een kaart van
de wereld maken. Een anatomisch theater was een plek waar anatomische lessen gegeven
werden aan vroegmoderne universiteiten.
, Je weet wat Rariteitenkabinetten zijn en dat deze populair werden in deze
tijd. Een kunst- en rariteitenkabinet is een kast of kamer waarin een
verzameling van kunst en rariteiten kon worden bewaard. In bredere zin
wordt ook de verzameling van voorwerpen die in een dergelijke kast of
ruimte werden bewaard als rariteitenkabinet aangeduid. Dit werd vooral
gedaan vanuit machtsvertoon.
Je weet dat de encyclopedische verzamelingen ook gebruikt werden als
studiemateriaal (bijvoorbeeld door Rembrandt van Rijn). Deze
verzamelingen werden ook gebruikt om uitleg te geven over bepaalde
wetenschap of andere culturen. Veel kunstenaars lieten deze spullen ook
zien in schilderijen, om zo te laten zien welke kennis zij hadden.
Je weet dat er bepaalde uitvindingen werden gedaan zoals
bijvoorbeeld de camera obscura die ook gebruikt werd in de
schilderkunst. Een camera obscura (Latijn voor 'donkere
kamer') is een verduisterde ruimte waarbij in een van de
wanden een klein gaatje is aangebracht, later ook wel een
lens. Het hierdoor invallende licht werpt een afbeelding van
de buitenwereld op de tegenoverliggende wand. Net zoals bij
afbeelding door een lens het geval is, wordt de buitenwereld
op zijn kop afgebeeld.
Je weet dat er sprake was van Westerse expansiedrift en koopmansgeest. Hier werd
metaforisch (soms met moreel besef) naar verwezen in de kunsten (bijvoorbeeld Stadhuis op
de Dam en grachtenpanden).
Je weet dat de Republiek verschillende Handelscontacten had: bijvoorbeeld voor de invoer
van Chinees porselein en de ontwikkeling van Delfts aardewerk; invoer luxe materialen
(bijvoorbeeld ebbenhout, zijde). In de Gouden Eeuw dreef Nederland (ook wel De Republiek)
met vele landen handel. Dit gebeurde door met grote schepen naar deze landen te varen en
daar spullen te ruilen. Ze ruilden in bijvoorbeeld wol, specerijen koffie. Deze spullen konden
ze ruilen voor andere spullen uit andere culturen, zoals het Chinese porselein.
Je weet dat de reisverslagen met Hollandse (superieure) ogen werden vastgelegd: mensen,
kleding, flora, fauna, landschappen (bijvoorbeeld Maria Sibylla Merian). In de zeventiende en
achttiende eeuw trekken reizigers uit de hele wereld naar de Republiek
der Zeven Verenigde Nederlanden voor zaken, studie of uit louter
nieuwsgierigheid. Zij maakten verslagen van die reis. Die verslagen
waren door Hollandse ogen; het waren erge stereotypeerde beelden
die niet klopten met de werkelijkheid. Hollanders zagen zichzelf als
superieur en daarom beeldden ze andere culturen vaak uit als dom of
slecht gemanierd.
