Informatierecht
Leerdoel: Na het eerste hoorcollege zijn de studenten globaal bekend met de belangrijkste theoretische grondslagen en
normatieve hoekstenen (internationaal en nationaal) van het informatierecht. De studenten hebben inzichten in de
samenhang tussen de diverse rechtsgebieden die het informatierecht omvat en ook in de rode draad van het
programma Informatierecht. De studenten zijn in staat diverse praktijkvoorbeelden van het informatierecht te identificeren en
de juridische kern ervan uit te leggen.
Wat is informatierecht?
★ Informatierecht is de regulering van informatiestromen, de bescherming van
informatie, het ontstaan van informatie. Valt samen met het IE recht.
○ Het omvat de vrijheid van meningsuiting, privacy en gegevensbescherming.
Volgens het IVIR reguleert informatierecht:
★ market power, communicatie, media, information markten, communicatie
infrastructuur en de informatiesamenleving, en hierbij oplossingen te bieden dat
bijdragen aan een goed werkende informatiesamenleving.
★ Het informatierecht wordt veel beïnvloed door technologische ontwikkelingen.
Drie clusters van IVIR onderzoek
1. The creation and production of information: scheppende fase, IE
2. The transmission and communication of information: verspreiden en delen van
informatie
3. The end use (consumption) of information: gebruik door burgers, consumenten
van informatie.
Communicatielagen-model
Grondrechtelijke kaders informatierecht
Art. 7 Gw (persvrijheid Art. 10 Gw (pers. levenssfeer)
Niemand heeft voorafgaand verlof nodig om door de drukpers Ieder heeft, behoudens bij of krachtens de wet te stellen
gedachten of gevoelens te openbaren, behoudens ieders beperkingen, recht op eerbiediging van zijn persoonlijke
verantwoordelijkheid volgens de wet. levenssfeer.
Art. 13 Gw (briefgeheim) Art. 8 EVRM (eerbiediging privé, familie en gezinsleven)
Ieder heeft, behoudens bij of krachtens de wet te stellen Een ieder heeft recht op respect voor zijn privéleven, zijn familie-
beperkingen, recht op eerbiediging van zijn persoonlijke en gezinsleven, zijn woning en zijn correspondentie.
levenssfeer.
Art. 10 EVRM (vrijheid v meningsuiting) Art. 7 Handvest (eerbiediging privé, familie en gezinsleven)
Een ieder heeft recht op vrijheid van meningsuiting. Dit recht omvat Eenieder heeft recht op eerbiediging van zijn privé-leven, zijn
de vrijheid een mening te koesteren en de vrijheid om inlichtingen familie- en gezinsleven, zijn woning en zijn communicatie.
,of denkbeelden te ontvangen of te verstrekken, zonder inmenging
van enig openbaar gezag en ongeacht grenzen. Dit artikel belet
Staten niet radio- omroep-, bioscoopof televisieondernemingen te
onderwerpen aan een systeem van vergunningen.
Art. 8 Handvest (bescherming persoonsgegevens) Art. 11 Handvest (vrijheid meningsuiting en info)
1. Eenieder heeft recht op bescherming van zijn Eenieder heeft recht op vrijheid van meningsuiting. Dit recht omvat
persoonsgegevens. de vrijheid een mening te hebben en de vrijheid kennis te nemen
2. Deze gegevens moeten eerlijk worden verwerkt, voor bepaalde en te geven van informatie of ideeën, zonder inmenging van enig
doeleinden en met toestemming van de betrokkene of op basis van openbaar gezag en ongeacht grenzen.
een andere gerechtvaardigde grondslag waarin de wet voorziet.
Eenieder heeft recht van inzage in de over hem verzamelde
gegevens en op rectificatie daarvan.
Art. 16 Handvest (vrijheid v ondernemerschap) Art. 51 Handvest (toepassingsgebied)
De vrijheid van ondernemerschap wordt erkend overeenkomstig het De bepalingen van dit Handvest zijn gericht tot de instellingen,
recht van de Unie en de nationale wetgevingen en praktijken. organen en instanties van de Unie met inachtneming van het
subsidiariteitsbeginsel, alsmede, uitsluitend wanneer zij het recht
van de Unie ten uitvoer brengen, tot de lidstaten. Derhalve
eerbiedigen zij de rechten, leven zij de beginselen na en
bevorderen zij de toepassing ervan overeenkomstig hun
respectieve bevoegdheden en met inachtneming van de grenzen
van de bevoegdheden zoals deze in de Verdragen aan de Unie
zijn toegedeeld.
Art. 52 Handvest (reikwijdte)
Beperkingen op de uitoefening van de in dit Handvest erkende rechten en vrijheden moeten bij wet worden gesteld en de wezenlijke
inhoud van die rechten en vrijheden eerbiedigen. Met inachtneming van het evenredigheidsbeginsel kunnen slechts beperkingen worden
gesteld, indien zij noodzakelijk zijn en daadwerkelijk beantwoorden aan door de Unie erkende doelstellingen van algemeen belang of aan
de eisen van de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen.
Vrijheid van meningsuiting
Leerdoel: Het voornaamste doel van dit hoorcollege is om een stevige basis te leggen voor verdere leeractiviteiten
ter uitwerking van normatieve waarborgen van het recht op vrijheid van meningsuiting. Deze basis bestaat uit drie delen:
theorieën van de vrijheid van meningsuiting; relevante bepalingen in de internationale en Europese regelgeving en het
vertalen van deze (soms uiteenlopende) theorieën en normatieve bepalingen naar de praktijk (o.a. in de jurisprudentie). Een
ander hoofddoel van het college is om de studenten in staat te stellen de inhoud van relevante regelgeving en rechtspraak
kritisch te kunnen analyseren. Naar aanleiding van het college dienen de studenten de geselecteerde normatieve teksten te
kunnen vergelijken, de belangrijkste overeenkomsten/verschillen tussen deze teksten te kunnen identificeren en de praktische
gevolgen van deze verschillen uit te kunnen leggen.
Nederland heeft best een hoge vrijheid van meningsuiting vergeleken met de rest van de
wereld, echter daalt dit wel steeds meer door spraakmakende incidenten. Denk bijv. aan de
aanslag op Peter R. de Vries en toenemende bedreigingen jegens politici.
Dynamieken
1. Regelgeving, begrensd vrijheid v meningsuiting
2. Technologie, heel veel invloed op publieke debat en vrijheid van meningsuiting
3. Maatschappelijke kant, wat geaccepteerd wordt in de maatschappij kan anders zijn
dan hetgeen bepaald in de regelgeving
a. Sommige onderwerpen kunnen minder vrijelijk besproken worden.
,Grondslagen voor juridische bescherming van vrijheid van
meningsuiting
➔ Autonomie/zelfontplooiing: persoonlijke ontwikkeling. Belemmeringen in wat we
mogen uiten, belemmert onze groei.
◆ Het is essentieel om jezelf te kunnen uiten. Anders voel je je beperkt.
◆ Elk individu moet zijn mening vrijelijk kunnen uiten. Goed voor de
maatschappij.
◆ Uitgangspunt is dat iedereen rationeel is.
➔ Ontdekking van waarheid/verspreiding van kennis/voorkoming van fouten
(variant: marketplace of ideas).
◆ Foute opvattingen contesteren en erover discussiëren. Zo kom je tot de
‘waarheid’.
◆ Het voorkomen van fouten in de maatschappij.
◆ Wanneer dit niet alle drie aanwezig is, wordt de communicatie niet optimaal.
Dit kan leiden tot desinformatie. Moet voldoen aan 3 criteria:
● Informatie moet bereikbaar, toegankelijk zijn anders geen
mogelijkheid tot communicatie
● Moet controleerbaar zijn waar het vandaan komt, wie uit het?
● Het moet op een inhoudelijk niveau gesnapt kunnen worden
➔ Deelname democratische samenleving: fundament goed functionerende
democratie
◆ Formele benadering: stemmen, kandidaat stemmen (officiële processen, het
kloppende hart van de democratische samenleving).
◆ Versterkt door het publieke debat.
◆ Nadruk op deelname: hoe kan je actief een rol spelen in een democratische
samenleving?
➔ Wantrouwen jegens regering/’slippery slope’ argument
◆ Controlerende functie van media; wat doet de overheid?
◆ Dit kan doorslaan met complottheorieën.
➔ Tolerantie en maatschappelijke verstandhouding/voorkoming van verschillen
◆ Door het dialoog met anderen aan te gaan hoor je andere meningen en kan
je deze beter leren te begrijpen. Heeft voordelen voor de maatschappij.
◆ In een filterbubbel met gelijkgestelde mensen, kan je andere meningen niet
bereiken; geen communicatie.
➔ Bevordering van andere mensenrechten (godsdienst, vergadering en
vereniging, gezondheid, culturele rechten, etc.)
➔ Derivatieve redenen
◆ Pluralisme, verschillende meningen
● Voor jezelf kiezen welke mening je aanhangt
Artikel 10 EVRM
Lid 1 bevat het algemene recht, in lid 2 is de beperking neergelegd. Het uitgangspunt is dat
het een breed en robuust recht op vrijheid van meningsuiting is. In artikel 10 EVRM wordt
het recht op actief zoeken naar informatie volgens de letterlijk tekst niet beschermd. Dit
wordt wel beschermd in andere instrumenten zoals artikel 19 Universele Verklaring van
, de Rechten van de Mens en artikel 19 Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en
Politieke Rechten.
- In die artikelen wordt het ‘vergaren’ van informatie en/of inlichtingen en denkbeelden
expliciet genoemd in de vrijheid van meningsuiting.
- Later is dit rechtgezet door het Hof, ook informatie vergaren valt dus onder artikel 10
EVRM!
Uit jurisprudentie blijkt dat open, pluralistisch en democratische samenleving het meest
effectief is om civiele, politieke, culturele en sociale rechten en vrijheden te waarborgen. Dit
gaat ook op wanneer het gaat om informatie die schadelijk is voor de staat of groepen,
bedrijven, organisaties en publieke figuren.
Beperkingen artikel 10 EVRM (lid 2)
Artikel 10 (2) EVRM
Daar de uitoefening van deze vrijheden plichten en verantwoordelijkheden met zich brengt, kan zij
worden onderworpen aan bepaalde formaliteiten, voorwaarden, beperkingen of sancties, die bij de
wet zijn voorzien en die in een democratische samenleving noodzakelijk zijn in het belang van de
nationale veiligheid, territoriale integriteit of openbare veiligheid, het voorkomen van
wanordelijkheden en strafbare feiten, de bescherming van de gezondheid of de goede zeden, de
bescherming van de goede naam of de rechten van anderen, om de verspreiding van vertrouwelijke
mededelingen te voorkomen of om het gezag en de onpartijdigheid van de rechterlijke macht te
waarborgen.
De toets uit artikel 10 lid 2 EVRM is best wel uitvoerig, daarnaast is de lijst van
uitzonderingen niet uitputtend; de bescherming van de goede naam of de rechten van
anderen kan erg ruim worden getrokken. De vereisten zijn:
1. Beperking bij de wet voorzien? Dit vereiste is uitgebreid in behandeld in klassieke
jurisprudentie.
a. Handyside arrest: artikel 10(2) beschermt ook informatie of ideeën die
kwetsend, shockerend of storend zijn. Dit moet worden toegestaan door de
democratische vereisten van pluralisme, tolerantie en ruimdenkendheid.
b. Sunday Times: ook ongeschreven recht kan een beperking die bij de wet is
voorzien vormen, zolang dit voldoet aan de eisen van toegankelijkheid en
voorzienbaarheid.
★ Dient de beperking een legitiem doel?
★ Is de beperking noodzakelijk in een democratische samenleving?
○ ‘Pressing social need’
■ Staten hebben een margin of appreciation om te onderzoeken of er
sprake is van zo’n pressing social need.
■ Sunday Times: een vereiste is dat er sprake is van een pressing
social need. Naast het recht van de media om informatie te delen,
heeft het publiek het recht om dit te ontvangen.
○ Proportioneel gezien de opgelegde sancties?
○ Redenen aangevoerd toereikend en relevant? (relevant and sufficient)
■ Onvoldoende redenen voor beperking aangevoerd, zie bijvoorbeeld
Selmani en Szurovecz.
