SAMENVATTING ACTOREN IN DE
RECHTSHANDHAVING
Doel van dit vak:
Reflecteren op hoe het functioneren van deze actoren in de praktijk kan worden verklaard, hoe
deze actoren zich presenteren en verantwoorden en hoe ze in de praktijk omgaan met de
verschillende uitvoeringsdilemma’s waarmee ze worden geconfronteerd.
Probleem 1
- Klassieke strafrechtelijke actoren
- Politie, OM, rechtelijke macht en organisaties die sancties ten uitvoerleggen
1.1
- Bunt (1992). Selectiviteit in strafrechtelijke organisaties
- Kolthoff et al. (2016). Streetlevel bureacracy en actoren in de veiligheidszorg
- Salet en Terpstra (2019). Criminal justice as a production line. ASAP and the managerialization
of criminal justice in the Netherlands.
- Visser et al. (2019). Controlling the courts: New Public Management and the Dutch judiciary.
1.2
- Halderen en Gelderen (2020). Het spanningsveld tussen regels en ruimte: een onderzoek naar
taakgerelateerd ongeoorloofd handelen binnen de Nederlandse politie.
- Hulst en Terpstra en Kolthoff (2016). Politiecultuur als kernbegrip en discussiethema.
- Linneman (2017). Proof of death: Police power and the visual economies of seizure,
accumulation and trophy.
- Terpstra en Fyfe en Salet (2019). The Abstract Police.
Probleem 2
- Bestuursrechtelijke actoren
- Gemeente, burgemeester, verschillende toezichthouders zoals markttoezichthouders en
inspectiediensten en bijzondere opsporingsdiensten
2.1
- Broekhuizen, Steden en Boutellier (2010). ). Versnipperde regie. De positie van de gemeente in
een lokaal veiligheidsnetwerk.
-Nelen (2016). De bijzondere opsporingsdiensten en toezichthouders.
- Salet (2019). Verborgen strijd in het veiligheidsdomein: over samenwerking tussen politie en
gemeente bij de bestuurlijke aanpak van overlast en criminaliteit.
- Spapens (2019). Bestuurlijke aanpak van ondermijning: ervaringen in Nederland en het
buitenland.
2.2
- Karsten (2019). Not biting the hand that feeds you: How perverted accountability affects the
ethical leadership of Dutch mayors.
- Steden (2017). Municipal Law Enforcement Officers: towards a new system of local policing in
the Netherlands?
- Vorm en Duyne (2020). De burgemeester als ‘sheriff’ in de aanpak van ondermijnende
misdaad: op weg naar een wettelijke grondslag?
Probleem 3
- Private actoren
- Bedrijfsleven, de burger en samenleving als geheel
3.1
- Eski (2019). Tussen wal en schip: Etnografische inzichten in havenbeveiliging.
- Jong en Cels (2015). De verleiding en de verantwoordelijkheid. De rol van ondernemers in
het bestrijden van georganiseerde criminaliteit.
,- Terpstra (2016b). Occupational culture of private security officers in the Netherlands –
comparison with police officers' culture.
- Steden en de Waard (2013). ‘Acting like chameleons’: on the McDonaldization of private
security.
3.2
- Kop (2016). Burgerparticipatie in de opsporing: kunnen we een treetje hoger.
- Lub (2017). Neighbourhood Watch: Mechanisms and Moral Implications.
- Schuilenburg (2016). Overheidsparticipatie in burgerprojecten. Over Buurt Bestuurt,
Hillesluis en Schrödingers kat.
- Terpstra (2016a). Tussen Heumensoord en Winschoten. Over de tegenstrijdige betekenis
van burgerparticipatie in de veiligheidszorg.
Probleem 4
- Kritisch reflecteren op de samenwerking tussen verschillende publieke en private
actoren
- Dilemma’s
- Integrale aanpakken en samenwerkingen centraal
4.1
- Berg en Maas (2013). Interorganisationele samenwerking in de publieke sector.
- Dupont (2004). Security in the age of networks.
- Moerland, Nelen, Wingerde en Bisschop (2021). De innovatie blues. Hardnekkige
uitdagingen in de aanpak van ondermijnende criminaliteit.
- Scherpenisse en Twist (2019). Verrijken van verantwoording. Inzichtelijk en interactief
maken van afwegingen rond de aanpak van ondermijning.
4.2
- Bisschop, Roks, Staring en Brein (2019). Uitdagingen in publiek-private samenwerking in
de aanpak van drugscriminaliteit in de Rotterdamse haven.
- den Boer (2020). Uitdagingen bij de totstandkoming van de Serious Crime Taskforce
(SCTF).
- Steden (2021). Theorizing and illustrating the collaborative practices of plural policing: an
analysis of three cases in the Netherlands and Belgium.
- Waardenburg, Groenleer, de Jong en Keijser (2020). Paradoxes of collaborative
governance: investigating the real-life dynamics of multi-agency collaborations using a
quasi-experimental action-research approach.
,Probleem 1
Probleem 1.1
Bunt (1992). Selectiviteit in strafrechtelijke organisaties.
Doel artikel:
Laten zien hoe het strafrechtssysteem ten nadele en ten voordele van bepaalde typen
verdachten en misdrijven selecteert. Hierbij zullen drie organisatorische kenmerken worden
behandeld, die in verband kunnen worden gebracht met selectiviteit:
(1) De ‘reactiviteit’ van de strafrechtspleging
(2) het strafrechtssysteem als people processing systeem
(3) de organisatiecultuur bij politie en justitie
Strafrechtsplegers moeten veel beslissingen maken (aanhouden, vervolgen of opleggen van
een straf). Deze beslissingen worden vaak in besloten kring genomen
leidt tot selectieve werking en ongelijke kansen op berechting.
Aan de beslissers wordt een grote discretionaire bevoegdheid toegekend. Iedere burger is
in de rechtsstaat gelijk voor de wet (daarom moet Vrouwe Justitia blind zijn), er mag geen
onderscheid gemaakt worden door de (straf)rechtsplegers.
Echter, de populatie gedetineerden is geen afspiegeling van de samenstelling van de
Nederlandse bevolking. Dit betekent dat er ongelijkheid bestaat in de strafrechtspleging: de
kans om berecht te worden voor een gepleegd misdrijf is ongelijk verdeeld over de
bevolking.
- Ongelijkheden in aangiftebereidheid leiden tot een ongelijke kansverdeling en
ongelijkheid in strafrechtspleging omdat strafrecht dus een reactief systeem is!
Organisatorische kenmerken
Reactieve organisaties: Politie en justitie zijn wat betreft hun invoer sterk afhankelijk
van anderen. Doordat het aanbod van politie en justitie afhankelijk is van derden
(aangifte(n) van getuige/ slachtoffer) kan er selectiviteit plaatsvinden (denk aan
verschillen in aangiftebereidheid).
People processing: de strafrechtspleging verwerkt grote aantallen mensen aan de
hand van daarvoor in plaats gestelde procedures.
Organisatieculturen: De ontwikkeling van bepaalde handelingspatronen en
gemeenschappelijke zienswijzen. Bij strafrechtelijke instanties wordt dit grotendeels
gevormd door de ingebouwde spanning in het strafrecht. Enerzijds gaat het om het
toepassen van dwangmiddelen en negatieve sancties om criminelen op te sporten
en te bestraffen. Anderzijds is de interventie juist vanwege zijn ingrijpende karakter
aan veel waarborgen gebonden.
Reactiviteit van strafrechtspleging
Selectiviteit door afhankelijkheid van aangifte (= objectieve zichtbaarheid)
Rijden onder invloed gebeurt bijvoorbeeld veel vaker dan woninginbraak, toch
vormt woninginbraak 38% van de bij de politie bekende misdrijven en rijden
onder invloed 3%.
Dark number en aangiftebereidheid hebben hier invloed op.
Kleinere sociale afstand zorgt voor lagere aangiftebereidheid.
Selectiviteit door subjectieve zichtbaarheid (oa. definiëring van het gedrag), of
het een duidelijke strafrechtelijke definitie kent (huiselijk geweld minder duidelijk
gedefinieerd).
Selectiviteit door recherchewerk. De recherche werkt in de regel reactief. Het hangt
af van de aard van het delict en de concrete omstandigheden (wel/geen
opsporingsindicatie) of een misdrijf wordt opgelost en wordt doorgesluisd naar het
OM.
People processing
, - Goal-displacement: doelverplaatsing ten bate van de eigen organisatie (> noodzaak
om steeds efficiënter te werken zet een belangrijke stempel op de beslispraktijk).
Gunstige condities voor goal displacement:
1. Vage doelen en moeilijke controle op doelrealisering – Twee doelen op
gespannen voet: misdaadbestrijding en rechtsbescherming.
2. Veel discretionaire bevoegdheid op de werkvloer
Manieren waarop goal displacement zich uit:
- Vermijden van problematiek, aansturen op coöperatie
o Het verwerven van medewerking van degenen over wie wordt beslist levert
een belangrijke bijdrage aan de efficiënte afhandeling van zaken. Dit
mechanisme werkt vooral positief uit voor mensen idee iets hebben te bieden,
zoals het staken van een lastig verweer.
- Vermijden van complexiteit, aansturen op routinematige behandeling
o Stroomlijnen van besluitvorming – verloopt volgens vaste procedures en
gevallen waarover beslissingen worden genomen worden zoveel mogelijk in
dit keurslijf gegoten.
o Het strafrechtelijke systeem neemt bij voorkeur zaken op die volgens
bepaalde procedures verwerkt kunnen worden. Dit zijn in het algemeen
betrekkelijk eenvoudige, vaak terugkerende commune misdrijven.
Organisatieculturen
Politiecultuur
Sterke onderlinge solidariteit en grote sociale afstand tot de 'vijandige buitenwereld'
(Skolnick, 1966)
Veel aanraking met kwaad, wat leidt tot vooroordelen die de beeldvorming van
politie over criminaliteit sterk kleurt (Reiner, 1985)
Meer aanpak van incidenten die eerder en gemakkelijker binnen strafrechtelijke
termen worden gedefinieerd dan incidenten achter de muren van organisaties
(Veendrick en Jongman, 1976)
Hoe leidt de politiecultuur tot selectiviteit?
Binnen die cultuur bestaan stereotypen en vooroordelen waardoor ze daarnaar gaan
handelen.
- VB: bepaalde mensen die binnen het stereotypen vallen wel oppakken en andere
niet - Hoe leidt dit tot selectiviteit? We bestraffen recidivist zwaarder en mensen met
een baan straffen we bijvoorbeeld minder (gevangenis in dan word je meestal ook
ontslagen) secundaire deviantie
- Discriminerende appjes, twijfelachtige handelingen worden makkelijk geschoven
onder ‘politiecultuur’, dit is moeilijk te doorbreken, mensen zitten vast in deze
cultuur.
- Binnen cultuur hebben ze een bepaald idee wat criminaliteit/gevaar is, dan juist
gevaar opzoeken omdat ze meer spanning willen in hun werk. Meer boeven vangen
i.p.v. kleine criminaliteit oplossen, dit kan leiden tot selectiviteit en doelverplaatsing.
Cultuur van de rechterlijke macht
Over het algemeen een grote terughoudendheid, strafrecht wordt gezien als
ultimum remedium.
Leidt ook tot aarzeling in ambivalente (grijze) gebieden zoals fraude.
Conclusies
Het strafrechtelijke systeem heeft een sterke filterwerking. De kans op een
strafrechtelijk vonnis is ongelijk verdeeld onder plegers van misdrijven. De ongelijke
kansverdeling hangt onder meer samen met kenmerken van het misdrijf (wel of
geen slachtoffer, mate van zichtbaarheid) en de plegers (sociale klasse, relationele
bindingen).
