Geschiedenis samenvatting Tijd van de Wereldoorlogen Minou Buiting 5vwo
Hoofdstuk 11 Leven in een massasamenleving.
11.1 Een moderne wereld
Kenmerkend aspect: De rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van
massaorganisatie.
Een nieuwe eeuw breekt aan.
Er gebeurde van alles in de wereld maar drie ontwikkelingen vielen erg op:
1) Er waren veel mensen. Vooral in de West-Europese steden en industriegebieden steeg het aantal
inwoners sterk. De bevolkingsgroei was onder andere te danken aan een betere hygiëne. Er was
stromend water, een riool voor afvalwater en men begon steriel te opereren. Geleerden ontdekten
de bacillen die gevaarlijke ziekten veroorzaakten zoals pest, tyfus, tetanus en difterie. Die kon men
nu bestrijden.
2) Mensen konden steeds grotere afstanden overbruggen door nieuwe vervoermiddelen als de auto,
metro, tram en later het vliegtuig. Daarnaast werd er veel geïnvesteerd in de spoorwegen en nam
het aantal kilometer rails toe. Net als de aanleg van het Suezkanaal al eerder, zorgde de aanleg van
het Panamakanaal voor aanzienlijke tijdwinst. Dit allemaal betekende een enorme besparing van tijd
en brandstof.
3) Door nieuwe communicatiemiddelen kon cultuur, kennis en informatie op een snellere manier
worden overgebracht op een groot publiek. De verspreiding van cultuur ging zo een stuk sneller en
eenvoudiger. Men ging meer naar de radio luisteren en een bioscoop bezoeken. Ook de introductie
van telefonie vond plaats. Veel van deze nieuwe vindingen waren in Parijs te zien geweest op de
wereldtentoonstelling.
Door deze ontwikkelingen veranderde de samenleving van West-Europa en de VS ingrijpend, zeker
in de steden. Er was een moderne samenleving ontstaan, die in toenemende maten ook een
massasamenleving.
De Tweede Industriële Revolutie: nieuwe mogelijkheden, nieuwe problemen.
De ontwikkelingen die in de 20e eeuw zichtbaar werden waren in de 19e eeuw al in gang gezet.
Rond 1875 kwam de technologische ontwikkeling in een stroomversnelling. We spreken over een
Tweede Industriële Revolutie. Deze onderscheidde zich van de eerste door het gebruik van
elektriciteit, staal en verbrandingsmotoren op benzine of diesel. Er ontstonden nieuwe industrieën
zoals de chemische en elektrotechnische industrie.
In deze nieuwe fase kon men sneller en goedkoper produceren. De invoering van de lopende band
speelde daarbij een rol. De nieuwe producten die werden geproduceerd hadden grote invloed op
het leven van de mensen. Lang niet iedereen kon zich die producten veroorloven, maar een steeds
groter wordende groep wel.
De vooruitgang in wetenschap en techniek leidde tot groot optimisme, maar ook tot
cultuurpessimisme. De cultuurpessimisten vreesden dat de verfijnde westerse cultuur ten onder zou
gaan aan de barbarij van de massa.
Maar er waren wel degelijk nieuwe problemen waarvan de overheden in Europa zich spoedig
bewust waren. Slechts een kleine groep mensen profiteerde van de nieuwe mogelijkheden. Een
,groot deel van de bevolking leefde in armoede en onder slechte omstandigheden. Overheden
meenden door middel van sociale wetgeving een actievere rol te spelen in de oplossing daarvan.
Daarnaast moesten er voor de toenemende bevolking nieuwe woonwijken worden aangelegd.
Wonen in krotten en kelders werd verboden. Overal ontstonden stadvernieuwingsprojecten. Op het
gebied van onderwijs en gezondheidszorg nam de overheid maatregelen. In Nederland werd de
leerplichtwet in 1900 ingevoerd voor kinderen van zes tot 12 jaar.
De Industriële en technische vooruitgang zorgde echter ook voor een wapenwedloop. Engeland was
als wereldmacht oppermachtig. Andere landen, zoals Duisland gingen ook streven naar een
verhoging van de bewapening, zoals de vloot. Ook gingen landen propaganda gebruiken om de
massa te beïnvloeden.
11.2 De Eerste Wereldoorlog
Kenmerkend aspect: Het voeren van twee wereldoorlogen. Verwoestingen op niet eerder vertoonde
schaal door massavernietigingswapens en de betrokkenheid van de burgerbevolking bij
oorlogvoering.
De oorzaken van de WO1 kun je samenvatten in 5 letters. MANIA
Militarisme
Allianties (bondgenootschappen)
Nationalisme
Imperialisme
Aanslag op Franz Ferdinand
Een nieuw soort oorlog
Het verstoorde machtsevenwicht, ontstaan in Europa door het Congres van Wenen in 1815, bleek in
1914 uit te monden in de Eerste Wereldoorlog.
De Centralen, Duitsland en Oostenrijk-Hongarije,
De Geallieerden, Frankrijk, Engeland en Rusland, stonden op de slagvelden tegenover elkaar.
Nederland was neutraal.
Bij het uitbreken van de oorlog dacht men met Kerstmis weer thuis te zijn. Dat liep even anders.
Ruim 4 jaar zou de oorlog duren. De Eerste wereldoorlog onderscheidde zich van eerdere oorlogen
door de inzet van enorme hoeveelheden moderne wapens. Nieuwe wapens zoals gifgas, mitrailleurs,
tanks, vliegtuigen, vlammenwerpers. Het rare was echter dat men ondanks al die nieuwe wapens
vasthield aan de traditionele manier van oorlogvoering, met als resultaat veel slachtoffers. Ook was
het een eerste TOTALE oorlog, de gehele samenleving was er bij betrokken.
Duitsland wilde een 2 frontenoorlog voorkomen, door het Von Schlieffenplan, maar dat is mislukt.
De legerleiding van beide partijen hield tijden de oorlog vast aan de tactiek van voortdurende
aanvallen op de loopgraven van de vijand. Het drong niet tot de legerleiding door dat de situatie
drastisch veranderd was als gevolg van de technologische ontwikkelingen.
Voor het eerst werd ook de burgerbevolking zwaar door de oorlog getroffen. Miljoenen onschuldige
burgers werd het slachtoffer. Steden en dorpen kwamen in de frontlinie te liggen. Daarnaast werden
vrouwen ingezet in de wapenindustrie en moesten de plaats van de soldaten innemen in de
dienstverlening en industrie.
, Maar ook miljoenen moesten als soldaten de loopgraven in, waar naast de kans er het leven bij in te
schieten, kou, honger, vocht, ratten en de dood een vreselijke beleving vormde. Overleefde je het
dan raakten velen getraumatiseerd door hun ervaringen. Dat werd toen niet onderkend. Britse
soldaten die onder die trauma's leden, dat werd 'shellshock' genoemd, de soldaten werden beticht
van lafheid en desertie en werden als verraders ter dood veroordeeld of gewoon teruggestuurd naar
het front.
Regeringen probeerden door middel van propaganda via de massamedia de bevolking positief te
beïnvloeden. Krantenredacties zagen het als hun taak de regeringen daarin bij te staan.
We spreken over een wereldoorlog omdat aan de kant van de moederlanden ook de kolonies gingen
deelnemen aan de oorlog. Vanaf 1917 vochten de Verenigde Staten mee aan de kant van de
geallieerden. Hoewel Duitsland in maart in het oosten de oorlog had gewonnen, bleek door de
deelname van de VS, de oorlog in het westen toch door hen verloren te worden en sloot het op 11
november 1918 een wapenstilstand. Negen miljoen soldaten waren omgekomen en naar schatting
vijf miljoen burgers.
Oorzaken:
Ten eerste waren veel Europese landen in de 19de eeuw druk bezig geweest met zoveel mogelijk
koloniën stichten in Azië of Afrika. Duitsland wilde meedoen aan deze wedloop om koloniën en
streefde zo naar machtsuitbreiding in Europa.
Ten tweede ging de onderlinge strijd in Europa gespaard met sterke vijandbeelden over en weer en
met ophemelen van de eigen natie. Frankrijk was al sinds de Frans-Duitse oorlog van 1870-1871,
toen het Elzas-Lotharingen af had moeten staan, uit op revanche. De spanningen werden nog eens
vergroot door de toenemende bewapeningswedloop en het nationalisme.
Ten derde leidde de concurrentie tussen de Europese landen ertoe dat ze bondgenootschappen
gingen sluiten. Triple Alliantie en Triple Entente. ---> bleken in 1914 een rampzalig effect te hebben.
Ten vierde de directe aanleiding voor de Eerste Wereldoorlog was de aanslag die werd gepleegd in
Sarajewo op de kroonprins van Oostenrijk-Hongarije en zijn echtgenote. Omdat Oostenrijk-Hongarije
Servië daarvoor verantwoordelijk achtte, stelde het aan Servië een ultimatum. Rusland op zijn beurt
steunde Servië. Op 28 juli 1914 verklaarde Oostenrijk-Hongarije de oorlog aan Servië en enkele
dagen later waren ook Duitsland en Rusland in oorlog.
Nederland bleef buiten de oorlog doordat het een strikte neutraliteitspolitiek voerde en in feite het
geluk had dat de uitvoering van het Von Slieffen-plan om Nederlands Limburg heen ging. Wel
zochten meer dan eén miljoen Belgen en toevlucht tot ons land.
Door de door de Duitsers toegepaste onbeperkte duikbotenoorlog werden de Amerikanen
uiteindelijk toch in de Eerste Wereldoorlog betrokken in 1917. Door dat Rusland na de oktober
revolutie van 1917 zich uit de oorlog terugtrok en met Duitsland de vrede van Brest Litowsk sloot,
ten koste van veel grondgebied, hadden de Duitsers de oorlog in het oosten gewonnen.
Maar door de deelname van de VS aan het westfront verloren ze de oorlog alsnog. De keizer trad af
en op 11 november 1918 werd een wapenstilstand gesloten.
Einde:
Na de oorlog werden met de verliezers verschillende vredesverdragen gesloten. Aan Duitsland werd
het vredesverdrag van Versailles gewoon opgelegd.
