Samenvatting voor de toets 3Z.1.2 Kennis Complexe
Kwetsbaarheid
Inhoudsopgave
Bijeenkomst 1: Werken in de GGZ (1).....................................................................................................2
H.1 Psychische aandoeningen, waar hebben we het over? (boek: psychische aandoeningen)..........2
H.2 De herstelgerichte benadering in de hulpverlening (boek: psychische aandoeningen)...............2
H.1.2 Geschiedenis van de omgang met mensen met abnormaal gedrag (boek: sociotherapie).......3
H.1.3 Professionalisering van de psychiatrische zorg (boek: handboek sociotherapie)......................4
Bijeenkomst 2: Werken in de GGZ (2).....................................................................................................4
H.3 Hoe ontstaan psychische aandoeningen? (boek: psychische aandoeningen)..............................4
H.4 Een visie op psychische aandoeningen (boek: psychische aandoeningen)...................................8
Bijeenkomst 3: Werken in de GGZ (3)...................................................................................................11
H.5 Angst (boek: psychische aandoeningen)....................................................................................11
H.6 Depressie (boek: psychische aandoeningen)..............................................................................12
H.7 Manie (boek: psychische aandoeningen)...................................................................................15
H.8 Dwang en obsessie (boek: psychische aandoeningen)...............................................................17
Bijeenkomst 4: Werken met LVB (1).....................................................................................................18
Artikel: Verstandelijke beperking en psychiatrie..............................................................................18
PowerPoint: Recht bij LVB................................................................................................................24
Bijeenkomst 5: Werken met LVB (2).....................................................................................................26
H.12 Autisme....................................................................................................................................26
Bijeenkomst 6: Werken in de ouderenzorg (1).....................................................................................32
H.7 Neurocognitieve stoornissen......................................................................................................32
7.1 Delieren......................................................................................................................................32
Bijeenkomst 7: Werken in de ouderenzorg (2).....................................................................................38
H.18 Suïcidaal gedrag (Boek: psychische aandoeningen).................................................................38
Bijeenkomst 8: Werken in de verslavingszorg (1).................................................................................41
H.14 Verslaving en dubbele diagnose (Boek: psychische aandoeningen).........................................41
Bijeenkomst 9: Werken in de verslavingszorg (2).................................................................................45
H.9 Psychose (Boek: psychische aandoeningen)...............................................................................45
H.10 Posttraumatische stress (Boek: psychische aandoeningen).....................................................48
H.17 Zelfbeschadiging (boek: psychische aandoeningen).................................................................50
Bijeenkomst 10: Werken in het gedwongen kader (1).........................................................................53
Artikel: Theorieën over ontstaan en ontwikkeling van delinquent gedrag.......................................53
Bijeenkomst 11: Werken in het gedwongen kader (2)......................................................................55
1
, H.13 Persoonlijkheidsproblematiek (boek: psychische aandoeningen)............................................55
Begrippenlijst........................................................................................................................................61
Bijeenkomst 1: Werken in de GGZ (1)
H.1 Psychische aandoeningen, waar hebben we het over? (boek:
psychische aandoeningen)
1.1 Positieve gezondheid
Volgens Huber is gezondheid het vermogen zich aan te passen en de eigen regie te voeren in het
licht van sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven. In deze definitie staat de mens en
niet de ziekte centraal. Om die reden wordt er gesproken over ‘positieve gezondheid’ (p. 16/17).
1.2 Psychische klachten
Psychische klachten gaan voornamelijk over problemen in het psychisch functioneren van mensen
(hantering van stressvolle situaties, problemen met het eigen zelfbeeld, etc.). Een belangrijk aspect
van psychische aandoeningen is dat ze invloed hebben op alle terreinen van het leven (p. 19/20).
1.3 De medische benadering van psychische klachten
Het medisch model/de klassieke medische benadering: De benadering van psychische problemen
als (hersen)ziekte of ziekteverschijnselen. Op basis van die verschijnselen wordt een diagnose
gesteld. De diagnose wordt het uitgangspunt voor een passende behandeling, waarin medicijnen
doorgaans een belangrijke plaats innemen. Bij deze benadering staan de stoornissen en problemen
centraal. Hierdoor verdwijnen meestal andere aspecten van iemands verhaal uit beeld (p. 20/21).
(De DSM is ontstaan uit het medisch model. Een persoon heeft vaak klachten die bij uiteenlopende
diagnoses voortkomen. Uit een diagnose is de zorgbehoefte van de cliënt niet af te leiden. De
diagnose (het label) kan leiden tot bijwerking als stigmatisering en uitsluiting of mensen gaan zich
gedragen naar hun diagnose).
Begrippen: symptoomnetwerken, comorbiditeit, brugsymptomen (p. 22)
Veel hulpvragers, ongeacht hun diagnose, hebben overeenkomende kenmerken. Deze kenmerken
worden ‘transdiagnostische factoren’ genoemd. De verschillende factoren staan op p. 25/26.
1.4 Het biopsychosociaal model
Volgens het biopsychosociaal model moeten gezondheidsproblemen worden benaderd vanuit drie
invalshoeken: een biologische, een psychische en een sociale invalshoek (p. 26/27/28).
De biologische invalshoek: erfelijke factoren, de rol van stress(hormonen), de rol van hersen-
structuren en neurotransmitters en andere lichamelijke functies.
De psychologische invalshoek: iemands persoonlijkheidskenmerken, welke basale overtuigingen
heeft hij over zichzelf, zijn medemensen en de wereld om hem heen, hoe geeft hij betekenis aan
ervaringen en gebeurtenissen en hoe gaat hij daarmee om (coping)?
De sociale invalshoek: levensomstandigheden zoals relaties, gezin, werk, inkomen, sociale
contacten, deelname aan de samenleving en ingrijpende gebeurtenissen.
H.2 De herstelgerichte benadering in de hulpverlening (boek:
psychische aandoeningen)
2.1 Definitie van herstel
Herstel is een uniek proces van verandering waarbij de persoon een wereld van ziekte, isolement en
beperking verlaat. Ondanks de beperkingen van zijn psychische kwetsbaarheid komt hij tot en voor
hem betekenisvol, bevredigend, hoopvol en nuttig leven (p. 38).
2
,2.3 Herstel verloopt min of meer in fasen
Fasen van herstel
Overweldigd worden voor de aandoening: De verwarring van de cliënt staan op de voorgrond.
Worstelen met de aandoening: De cliënt kent nog angst om overspoeld te worden door de
aandoening, maar vraagt zich nu ook af hoe hij ermee verder kan leven.
Leven met de aandoening: De cliënt beseft dat hij in staat is om met de aandoening om te gaan.
Leven voorbij de aandoening: De aandoening raakt steeds meer op de achtergrond (p. 39/40).
2.4 Vier aspecten van herstel
In de literatuur worden vier ‘soorten’ van herstel onderscheiden op p. 41.
2.5 Herstelfactoren
In herstelprocessen is een aantal factoren bijzonder belangrijk gebleken, namelijk:
Verbinding.
Hoop en optimisme.
Identiteit.
Betekenis- en zingeving.
Empowerment (p. 43).
2.6 Herstelondersteunende hulpverlening
Herstelgericht werken/de sociaalpsychiatrische benadering: Benadering die niet alleen kijkt naar de
problemen en ‘stoornissen’ in de begeleiding van mensen met psychische klachten. -> Sociale
omstandigheden spelen een niet te onderschatten rol in het ontstaan en in stand blijven van
psychische aandoeningen. -> Culturele factoren spelen een rol in de manier waarop die worden
beleefd en geuit, en een hulpverlener moet daarbij kunnen aansluiten.
Herstelondersteunende hulpverlening is niet zozeer een methodiek, maar vooral een benaderings-
wijze of attitude. Een hulpverlener met een herstelgerichte benadering ziet de hulpverlener niet als
patiënt-met-een-stoornis, maar als iemand die de mogelijkheid heeft (en daarbij meer of minder
ondersteuning nodig heeft) om zijn leven weer in eigen regie te krijgen en die daarvoor het nodige
zelfvertrouwen moet ontwikkelen.
2.8 Stigmatisering en destigmatisering
Stigmatisering is voor mensen met psychische aandoeningen een van de belangrijkste herstel-
belemmerende factoren. Om die reden moet destigmatisering een belangrijk onderdeel van de
hulpverlening zijn. Verschillende soorten stigma’s zoals zelfstigma en publiek stigma (p. 52).
Wat helpt bij stigma’s? -> Maak het (zelf)stigma bespreekbaar. Dit helpt de cliënt om met voor-
oordelen om te gaan en ga in gesprek over hoe hij of zij hiermee om kan gaan. Je kunt aangeven dat
psychische problemen een begrijpelijke reactie zijn op ontwrichtende omstandigheden die iedereen
kan meemaken. Breng iemand bijvoorbeeld in contact met een ervaringsdeskundige.
H.1.2 Geschiedenis van de omgang met mensen met abnormaal gedrag
(boek: sociotherapie)
1.2.2 Middeleeuwen (500-1500):
Zieken zijn ‘zotten’ en werden beschimpt en bespot. Als de familie niet voor hen wilde zorgen,
deed niemand het.
Soms opgesloten, verstoten of gedood. De kerk beschouwt kwetsbare mensen als ‘bezeten’.
Pas rond 1442 komt er in Nederland een eerste gasthuis voor de opvang van geestesziekten.
1.2.3 Renaissance (1500-1780)
3
, Mensen gaan zich ‘beschaafder’ gedrag en het contrast met geesteszieken wordt groter. De
intolerantie voor zieken neemt toe.
Geesteszieken werden opgesloten, maar konden wel dienen ter vermaak van ‘gezonde’ mensen
of voor dwangarbeid.
Aan het eind van de 18e eeuw krijgt men meer aandacht voor de medische achtergrond van
geestesziekte.
1.2.5 Vanaf 1880 tot nu
Langzame professionalisering van de psychiatrische zorg.
Steeds meer instellingen voor geesteszieken.
Betere wettelijke inbedding (tweede krankzinnigenwet in 1884).
Meer open afdelingen en meer nazorg.
H.1.3 Professionalisering van de psychiatrische zorg (boek: handboek
sociotherapie)
Aan het eind van de negentiende eeuw werd de psychiatrische zorg steeds professioneler en kreeg
de wetenschap meer voet aan de grond. De Oostenrijkse neuroloog Sigmund Freud (1856-1929)
wordt gezien als de grondlegger van de psychoanalyse. Hij legde een verband tussen trauma’s in het
verleden en daaruit voortvloeiende problemen in het volwassen leven van de patiënt. Met de
psychotherapie kreeg hij inzicht op de verlangens die de motor konden zijn achter gedrag en gevoel.
Bijeenkomst 2: Werken in de GGZ (2)
H.3 Hoe ontstaan psychische aandoeningen? (boek: psychische
aandoeningen)
Het is van belang om zowel de wetenschappelijke verklaringen als het verhaal van ‘cliënten’ te
begrijpen om hen zich begrepen te laten voelen. Erklären (verklaren) gaat het om de weten-
schappelijke verklaring. Dat kan wel belangrijk zijn, maar daarmee voelt een cliënt zich nog niet
meteen begrepen, daar gaat verstehen (begrijpen) meer over (p. 62).
3.1.2 Het kwetsbaarheid-stressmodel
Het kwetsbaarheid-stressmodel is een eenvoudig model om het ontstaan van psychische
aandoeningen te verklaren. Dit model zegt dat een psychische aandoening of psychische ontregeling
ontstaan door een combinatie van enerzijds de kwetsbaarheid van het individu en anderzijds allerlei
vormen van stress die hij in zijn leefomgeving ervaart. Ieder mens ervaart stress op verschillende
momenten in zijn leven en in verschillende mate van intensiteit. Maar alleen in het geval van een
bepaalde kwetsbaarheid zal stress leiden tot een psychische aandoening. Kwetsbaarheid is dus het
resultaat van nature (aanleg) en nurture (omgevingsinvloeden) (p. 63).
Hoe ontstaan psychische aandoeningen
Biologische factoren: Erfelijkheid, het zenuwstelsel, stress en de werking van verschillende
hormonen.
Psychische factoren: Iemands persoonlijkheidsstructuur, cognitieve en emotioneel functioneren
en iemands copingsgedrag.
Sociale factoren: De rol van sociale interacties met anderen.
Twee termen in de erfelijkheidsleer: genotype (erfelijke eigenschappen; vastgelegd in de
chromosomen) en fenotype (uiterlijke eigenschappen; bepaald door genotype + milieufactoren).
3.2 Biologische factoren -> (Erfelijkheid)
4
