2022 – 2023 Leiderschap en prestaties
Hoorcollege 1: Leiderschap en prestaties
Overzicht hoorcollege:
- Publieke prestaties
- Wat beïnvloedt prestaties?
- Leiderschap
- Leiderschap en prestaties
- Conclusies
Waarom publiek leiderschap en prestaties?
- Prestaties van publieke organisaties zijn van belang voor de maatschappij
- De prestaties van publieke organisatie worden vaak bekritiseerd
- De rol van publiek leiderschap van belang voor behoud en verbeteren van prestaties
- De organisaties waar publieke leiders deel van uitmaken vormen de structuur van onze
samenleving
Leiderschap
- Normatief versus neutraal
o Bij normatief leiderschap wordt er een norm opgelegd wat wel en niet gewenst is, en
neutraal leiderschap is bezig met het oplossen van problemen
- Aangeboren versus aangeleerd
o Het is een gave, je hebt het of je hebt het niet (charisma)
- Leiderschap als gedrag versus leiderschap als persoon
o Zit het leiderschap in hart en nieren of gedraagt de leider zich alleen maar als een leider
Prestaties van publieke organisaties: verschillende paradigma’s
- Traditioneel Public Administration
o Primaat van de politiek, nadruk op wet- en
regelgeving, input- en procesbeheersing, centrale
strategie, uitvoering door (technische) experts,
burgers als kiezers, cliënt en achterban
- New Public Management
o Publieke managers sturen op resultaat, expliciete
normen en prestatie-indicatoren, nadruk op output,
desaggregatie/decentralisatie, markten en
concurrentie, burgers als consument
- New Public Governance
o Public manager als netwerker, verbinden en
procesmanager, creëren van publieke waarde,
burgers als coproducenten
Prestaties van publieke organisatie: definitie
- Effectiviteit: De daadwerkelijke resultaten van
processen en het functioneren van een
unit/organisatie t.o.v. de beoogde resultaten
(bijvoorbeeld het bereiken van doelen; Jung, 2011)
- Vaag, ambigue, en geen concrete toepassing
- Drie waarden van Hood
- Publieke organisaties worden gekenmerkt door
meerdere en conflicterende prestatiedoelen
- Hoe kunnen we prestaties van publieke organisatie beter begrijpen en analyseren?
,Prestaties van publieke organisaties: conceptualisatie
- Conceptualisaties van prestaties en prestatie
indicatoren: 3E model
o Economy → Efficiency → Effectiveness
- IOO-model (Boyne, 2002)
- Andersen et al. (2016): herconceptualiseren van
prestaties van publieke organisaties
o Literatuurreview: categoriseren 110
prestatie-indicatoren van 66 studies
o Top peer-reviewed tijdschriften
o Keywords ‘public’ ‘performance’
Zes dimensies om prestaties te evalueren:
- Stakeholders: een groep of individu die invloed heeft op of wordt beïnvloed door de resultaten van
een organisatie
- Formaliteit: organisaties streven naar doelbereiking, deze kunnen formeel vastgesteld zijn, maar
ook informeel
- Subjectiviteit: de evaluatie van prestaties op basis van subjectieve percepties/ervaringen of op basis
van objectieve criteria
- Proces focus: de wijze waarop
dienstverlening tot stand komt
- Product focus: informatie over de
outcomes van dienstverlening
- Niveau van analyse: individu,
groep, organisatie
Wat beïnvloedt prestaties?
- Geen eenduidige resultaten van
privatisering
o Ook private organisatie presteren slecht
o Economische context is geen absolute voorspeller
o Vergelijking vaak te simplistisch en gebaseerd op stereotypen
- Publieke organisatie opereren meer in netwerken, minder gecentraliseerd
- Beperkte verklarende waarde model homo economicus
- De betekenis van menselijk gedrag versus structuur (systemen, wetten, procedures)
- Individuen en groepen burgers, medewerkers en managers zijn niveau van analyse
- Aandacht voor hun gedrag
- Integreren van inzichten uit
(organisatie)psychologie
Performance – zeven constellaties voor publieke
waarden
1. De contributie van de publieke sector aan de
samenleving
2. De transformatie van belangen naar besluiten
3. De relatie tussen ambtenaren en politici
4. De relatie tussen ambtenaren en hun omgeving
5. Intra-organisationele aspecten van de publieke
sector
6. Het gedrag van ambtenaren, en
7. De relatie tussen de publieke sector en de burgers
, Leiderschap: algemene definities
- Leiderschap is een ‘sociaal proces van invloed uitoefenen op anderen om te komen tot
overeenstemming over wat er gedaan moet worden en hoe dat gerealiseerd kan worden, en ook
het faciliteren van individuele en collectieve inzet om deze gemeenschappelijke doelen te behalen’
(gebaseerd op Yukl, 2006; 2012)
- Leiderschap verwijst naar relaties, naar gedrag en interactie en onderscheidt zich daarmee van
systemen, structuren en beleid
- Leiderschap als relatie vestigt de aandacht op het onderscheid tussen leiderschap als bedoeld
(intended) en leiderschap zoals dat wordt ervaren (perceived).
- Leiderschap wordt zowel gespreid (binnen en tussen organisaties) als gedeeld (in samenwerking
tussen verschillende personen en organisaties) en is daarom niet uitsluitend gekoppeld aan formele
leiders.
- Daarmee is ook de wisselwerking tussen formeel en informeel leiderschap van belang
- Leiderschap (Northouse, 2004): een proces waarbij een individu een groep individuen beïnvloedt
om een gezamenlijk doel te bereiken.
- Leiderschap (het hebben van invloed d.m.v. overtuiging, waarbij de individu de handeling zelf wil
uitvoeren) staat niet gelijk aan macht (de individu wordt gedwongen om iets te doen)
Evoluties van de opvatting leiderschap
- Great man approach (19e eeuw)
o Opvatting van leiderschap waarbij het individueel wel/niet in bezit hiervan was. De nadruk
hierbij ligt op controle en centralisatie van macht
- Trait approach (begin 20e eeuw)
o Opvatting van leiderschap op basis van universele waarden waardoor men excelleert in
leiderschap. Deze waarden konden deel worden aangeleerd
- Behavioural approach (mid 20e eeuw)
o Effectief leiderschap kent twee dimensies, die van beide gebruik maakt:
▪ Consideration/people oriented: op mensen gericht, indirecte bijdrage aan prestaties
▪ Initiating structure/task oriented: op taken gericht, directe bijdrage aan prestaties
door leveren van structuur
Leiderschap: publiek leiderschap
- De term publiek leiderschap wordt gereserveerd voor ambtelijk (of: administrative) leiderschap en
bestudeerd in relatie tot politiek leiderschap en maatschappelijk leiderschap (of: community
leadership)
o Leiderschap naar binnen: in de organisatie, richting medewerkers lager in de hiërarchie
o Leiderschap naar buiten: verbinding met de maatschappij (burgers/cliënten/etc.) en
maatschappelijke partners waaronder netwerk- en ketenpartners
o Leiderschap naar boven: de relatie met de politiek, maar voor uitvoering bijvoorbeeld ook
over het ministerie en beleidsmakers
- Leiderschap vereist navigeren tussen tegenstrijdige publieke waarden en koers houden
o Spanning tussen sturing en
verantwoording langs
hiërarchische lijnen (verticaal;
bureaucratisch; politiek-
bestuurlijke legitimiteit) en
opgavegericht samenwerken
over organisatiegrenzen heen
(horizontaal; organisch;
maatschappelijke effectiviteit)
o Spanning tussen korte en lange
termijn
